Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Elżbiety Witek z dnia 5 lipca 2012 r. (sygn. pisma SPS-023-6972/10) w sprawie wynagrodzenia przysługującego z tytułu pełnienia funkcji kuratora dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej uprzejmie przedstawiam poniższą odpowiedź.

   Zgodnie z treścią art. 16 § 1 ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

   Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie częściowe regulowane jest przez art. 544-560 ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), dalej: K.p.c. Generalnym skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest zmiana zakresu zdolności do czynności prawnych. Od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądowego w tej sprawie ubezwłasnowolniony traktowany jest jak osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych.

   Przedstawicielem osoby ubezwłasnowolnionej częściowo staje się kurator, którego ustanawia sąd w oparciu o przepis art. 178 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.), dalej: K.r.o. Podstawowym zadaniem kuratora jest udzielenie osobie ubezwłasnowolnionej częściowo pomocy przy prowadzeniu jej spraw. W przeważającym zakresie będzie to pomoc prawna, chociaż nie można wykluczyć również pomocy faktycznej oraz konieczności doradzania osobie ubezwłasnowolnionej częściowo.

   Odpowiadając na pytania przedstawione w interpelacji, uprzejmie informuję, że zgodnie z treścią art. 179 § 1 K.r.o. organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie to pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, kto żądał ustanowienia kuratora. Natomiast § 2 tego przepisu stanowi, że wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Zasadą jest więc odpłatność sprawowanej kurateli. Jednakże zasadą jest również, że źródłem wypłacanego wynagrodzenia są dochody (po ostatniej zmianie ww. przepisów) lub majątek osoby, dla której ustanowiono kuratora. W sytuacji, gdy osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, ewentualnie jest on niewielki, wynagrodzenie wypłacane jest przez tego, na czyje żądanie kurator został ustanowiony.

   Podnieść w tym miejscu należy, że w obowiązujących przepisach prawnych brak jest obecnie podstaw do stosowania w drodze analogii przepisów odnoszących się do przyznawania wynagrodzenia opiekunowi prawnemu, które uprawniają w ściśle określonych przypadkach (art. 162 § 3 kro) pokrywania tego wynagrodzenia ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Zasady przyznawania wynagrodzenia kuratorom zostały bowiem w sposób szczegółowy i wyczerpujący uregulowane w art. 179 K.r.o.

   W celu rozwiązania sygnalizowanego w interpelacji problemu, osoba zwracająca się do pani poseł z prośbą o wyjaśnienie sprawy winna więc w pierwszej kolejności ustalić, czy osoba ubezwłasnowolniona częściowo posiada majątek, z którego wynagrodzenie dla kuratora mogłoby być wypłacone. W przypadku gdy ubezwłasnowolniony nie posiada środków na pokrycie wynagrodzenia kuratora, należy ustalić, na czyje żądanie został on ustanowiony i do tego podmiotu kierować roszczenie o wypłatę wynagrodzenia.

   Wymieniany w interpelacji miejski ośrodek pomocy społecznej może zostać zobowiązany do pokrycia kosztów wynagrodzenia kuratora jedynie na zasadach ogólnych, tj. w przypadku ustanowienia kuratora na jego żądanie i przy braku odpowiedniego majątku oraz dochodów osoby, na rzecz której został on ustanowiony.

   Na marginesie można zwrócić uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., w którym wypowiedział się on w przedmiocie przyznania wynagrodzenia kuratorowi, ustanowionemu co prawda na podstawie art. 603 K.p.c. (kurator dla osoby prawnej), jednakże do którego również ma zastosowanie art. 179 K.r.o. Sąd Najwyższy przyjął, iż odpłatność wynagrodzenia kuratora nie oznacza, że ma ona (cyt.) ˝charakter bezwarunkowy i nie doznaje ograniczeń. Wynagrodzenia nie otrzyma kurator ustanowiony dla osoby, która nie dysponuje żadnym majątkiem, a w przypadku gdy ustanowienie kuratora nastąpiło na żądanie, jeżeli na wypłatę wynagrodzenia nie pozwala stan majątkowy żądającego˝ (postanowienie SN z dnia 5 października 2005 r., II CZ 84/05, LEX nr 187028).

   W związku z występującymi jednak rozbieżnościami w kwestii przyznawania wynagrodzenia kuratorom dla osób częściowo ubezwłasnowolnionych Ministerstwo Sprawiedliwości zwróciło się o informację do prezesów sądów okręgowych co do praktyki w tym zakresie. Analiza przekazanych danych potwierdziła, że w sytuacji, gdy nie zachodzą warunki do obciążenia wynagrodzeniem osoby pozostającej pod kuratelą, sądy podejmują rozbieżne decyzje procesowe, wynikające z odmiennej wykładni obowiązujących przepisów.

   Pojawiające się problemy z wynagradzaniem kuratorów dla osób częściowo ubezwłasnowolnionych, a wynikające z trudności w interpretacji obowiązujących przepisów, sygnalizowane były również w piśmie ministra pracy i polityki społecznej (sygn. DPS-I-079-72-7266-MS/11) skierowanym w dniu 29 listopada 2011 r. do ministerstwa sprawiedliwości. W odpowiedzi na to pismo podzielony został pogląd, że brak jednoznacznych regulacji w tym zakresie powoduje, iż wykładnia obowiązujących przepisów dokonywana przez sądy nie jest jednolita, co uzasadnia potrzebę podjęcia prób rozwiązania tego problemu w trybie zmian legislacyjnych.

   Uprzejmie informuję, że w związku z powyższym zwrócono się do Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego o zaopiniowanie i podjęcie prac nad nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w celu ujednolicenia i doprecyzowania zapisów w powyższym zakresie.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Wojciech Węgrzyn

   Warszawa, dnia 10 sierpnia 2012 r.