4 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie obywatelskiego projektu ustawy o powrocie do Rzeczypospolitej Polskiej osób pochodzenia polskiego deportowanych i zesłanych przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (druk nr 22).

Poseł Tadeusz Iwiński:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Zamierzam zadać pytanie, ale w takiej sytuacji, bo chyba jest przyspieszenie obrad, pozwolę sobie powiedzieć kilkanaście zdań.

    Tak się składa, to jest czysty zbieg okoliczności, że jutro rano lecę do Kazachstanu, w którym byłem kilkanaście razy. Akurat lecę z delegacją Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, ponieważ są tam w niedzielę przyspieszone wybory parlamentarne. Ale, jak mówiłem, wiele razy byłem w Kazachstanie, zwłaszcza w rejonie Kokczetawy, czyli na północ od Astany, gdzie jest główne skupisko Polaków. Zesłano ich głównie z Marchlewszczyzny, czyli z tego rejonu, który dzisiaj jest poza granicami naszego państwa, i to są osoby oczywiście w bardzo różnej sytuacji.

    Podobnie jest - myślę, że wiele osób też na tej sali odwiedzało najbardziej znaną wieś na Syberii, w której żyją Polacy - w Wierszynie, położonej ponad 100 km na północ od Irkucka. To są osoby, którym historia zgotowała bardzo ciężki los. One często nie mówią po polsku, mówią trasanką, czyli taką polsko-białorusko-ukraińsko-rosyjską mową. Niekiedy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej. W przeszłości były podejmowane rozmaite próby rozwiązania omawianego problemu. Dobrze pamiętam najstarszą taką próbę, ponieważ akurat miasto i gmina z mojego okręgu wyborczego, Reszel na Warmii i Mazurach jako pierwszy dało wyraz idei, która była wówczas słuszna. Mianowicie w Polsce jest 2478 gmin, czyli zaokrąglając do 2500, gdyby każda gmina zaprosiła jedną rodzinę, zwykle czteroosobową, byłoby to 10 tys. W ten sposób mniej więcej, grosso modo sprawa byłaby załatwiona. Ale oczywiście rozbijało się to o kwestie mieszkania i pracy, szczególnie przy dużym bezrobociu, co dotyczyło właśnie Reszla. Na Warmii i Mazurach jest najwyższe bezrobocie w Polsce, rzędu 20%.

    A więc ten projekt ustawy - o którym przez przypadek, pamiętam, z panem Jakubem Płażyńskim dyskutowaliśmy w telewizji już jakiś czas temu, mniej więcej rok temu - wychodzi naprzeciw tej trudnej sytuacji. Rzeczywiście zahamowano realizację poprzedniej ustawy, która ma ponad 10 lat, z listopada 2000 r. Ona okazała się w dużej mierze nieefektywna, pusta. Można dyskutować o poszczególnych rozwiązaniach odnoszących się do każdego z tych 45 artykułów, chociaż myślę, że zastrzeżenia wypowiedziane przez przedstawiciela Ruchu Palikota są zastrzeżeniami nadmiernymi. Obywatelstwo się nabywa, to jest formuła prawna, która jest poprawna. Rzeczywiście w odniesieniu do Kazachstanu Niemcy - dość dobrze znam ten kazus - państwo z lepszą sytuacją finansową, lepiej zorganizowane, przeprowadziły to w połowie lat 90. perfekcyjnie. Chodziło bowiem o repatriację tzw. uralskich Niemców z małych republik typu Udmurcja oraz z Kazachstanu. Ocenia się, że z samego Kazachstanu wyjechało prawie milion ludzi. Oni dzisiaj są skupieni w dwóch regionach w Niemczech, wokół Hanoweru - stąd gdy ktoś nie wie, o co chodzi, to się dziwi, że na przykład wszystkie linie kazachskie latają do Hanoweru, niezbyt dużego miasta, stolicy Dolnej Saksonii - i, po drugiej stronie, Strasburga, zatem vis-?-vis Alzacji. Wydaje mi się jednak, iż rozwiązania niemieckie mechanicznie nie mogą być zastosowane w Polsce.

    A więc generalnie rzecz biorąc, projekt zasługuje na rozważenie w komisjach. Oczywiście można zgłaszać co do niego poszczególne wątpliwości, na przykład mnie niezbyt podoba się nadmierne rozbudowanie aż w trzech artykułach konstrukcji Rady do Spraw Repatriacji. Wydaje się, że to jest bardzo zbiurokratyzowana struktura, ona ma jeszcze podlegać w istocie premierowi, bo premier powołuje sześciu członków. Już nie mówię o tym, bo to jest zwykły drobiazg, że do rad na ogół powołuje się nieparzystą liczbę członków. Pojawia się jednak pytanie, kto ma kontrolować ten proces. Na ogół rząd jest, czy powinien być, kontrolowany przez Sejm, a więc sądzę, że jest to jedna z otwartych kwestii. Oczywiście nie jestem w stanie powiedzieć też, czy kwoty finansowe, które tu są proponowane, są realne, jak to będzie realizowane.

    Kończąc, rzeczywiście rzadko używa się wielkich słów, ale jest to jakiś element sprawiedliwości dziejowej. W moim przekonaniu zresztą nie będzie tak dużo chętnych do repatriacji, jak się myśli. Tu nie chodzi o rozczarowanie, tylko o to, że starsi ludzie - ci, z którymi wielokrotnie rozmawiałem czy to w Kazachstanie, czy właśnie na Syberii itd. - nie są już gotowi do powrotu. Natomiast jest inaczej, jeśli chodzi o młodsze pokolenie, szczególnie to lepiej wykształcone, które często przyjeżdża na stypendia do Polski i które nie wraca później do danego kraju, także za sprawą związków małżeńskich. To zresztą nie dotyczy wyłącznie Kazachstanu i Federacji Rosyjskiej, chociaż to są dwa najliczniej reprezentowane przypadki, bo jest też oczywiście wątek i Ukrainy, chociaż zupełnie inny, i Białorusi, też zupełnie odmienny. W pozostałych państwach Azji Środkowej nie mamy tak dużych skupisk Polaków, może z wyjątkiem w jakiejś mierze Uzbekistanu. Wydaje mi się więc, że można podjąć tę decyzję dość śmiało, bo nie zetkniemy się, chciałbym się mylić, z jakąś lawiną wniosków. To może też być zresztą przedmiotem jednego z moich pytań - czy były przeprowadzone jakieś symulacje dotyczące tego, jak duża może być to liczba, i właśnie decyzja może być również zależna od odpowiedzi, czy będą realne możliwości zapewnienia środków, bo art. 18 rozwiązuje najważniejszą kwestię - mieszkania, a później rozwiązuje się tę drugą sprawę, która także blokowała ten proces - chodzi o określone środki finansowe.

    A więc w imieniu Klubu Poselskiego Sojusz Lewicy Demokratycznej popieram jako zasadę, nie wchodząc w szczegóły, ten projekt i opowiadam się za przekazaniem go do wymienionych tu trzech komisji. Jestem przekonany, że po pracy w komisjach uzyskamy projekt, który rozproszy rozmaite wątpliwości, i wtedy będziemy mogli powiedzieć, że faktycznie odbywa się to za późno, ale jednak lepiej późno niż wcale. Dziękuję bardzo. (Oklaski)