28 i 29 punkt porządku dziennego:

  28. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2010-2011 (druk nr 738) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 951).
  29. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2012-2013 (druk nr 3166) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 3202).

Poseł Joanna Bobowska:

    Szanowny Panie Marszałku! Szanowny Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, po posiedzeniu, które odbyło się 3 marca 2015 r., dotyczące rządowego dokumentu, jest to informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. za okres 2012-2013.

    Zgodnie z wymogami ustawowymi Rada Ministrów przyjmuje sprawozdanie z kontroli systemu przedsiębiorczości społecznej. Dotyczy to aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych i tych biernych zawodowo. W informacji mamy do czynienia z dynamicznym obrazem rozwoju sektora spółdzielni socjalnych. To jest dość skrupulatnie opisane. Spółdzielnie te pełnią dwie odmienne funkcje, mianowicie funkcję ekonomiczną i funkcję społeczną. Można powiedzieć, że jest to swoisty fenomen służący aktywizacji osób mających problem ze znalezieniem zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Dlatego spółdzielnie socjalne mają bardzo duże znaczenie w polityce rynku pracy i systemie zabezpieczenia społecznego. Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym zostają przywrócone na rynek pracy przez wspólne działanie w takich właśnie przedsiębiorstwach społecznych.

    Ze względu na podwójne zadania spółdzielnie socjalne muszą sprostać większym wymogom niż firmy komercyjne i organizacje non profit. Borykają się też z większą liczbą problemów. Ich pierwsze zadanie, zadanie ekonomiczne, polega na podporządkowaniu się logice rynkowej, wytwarzaniu produktów i usług odpowiedniej wartości i jakości oraz bilansowaniu środków finansowych. Drugie zadanie, też bardzo ważne, to prowadzenie działalności w przestrzeni społecznej, tj. integracja zawodowa i społeczna. Działalność polega na tworzeniu swoistych więzi społecznych, które służą rozwojowi lokalnemu.

    Jak pan minister już wspominał, w latach 2012-2013 nastąpił znaczny wzrost liczby spółdzielni socjalnych. Nierównomierna jest natomiast mapa aktywności tego rodzaju działalności gospodarczej i społecznej. Są rejony mniej i bardziej aktywne. Do aktywnych należą woj. wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie, warmińsko-mazurskie i podkarpackie. Właśnie te województwa wyróżniają się zdecydowanie większą aktywnością. Z perspektywy rozwoju przedsiębiorczości społecznej jest niezwykle ważne, żeby te podmioty równomiernie rozwijały się w całym kraju i w tym zakresie niewątpliwie jeszcze jest wiele do zrobienia.

    Należy podkreślić, że w tych latach udało się zrealizować wiele bardzo ciekawych projektów związanych ze spółdzielniami socjalnymi. Dzięki wsparciu Europejskiego Funduszu Społecznego, Programu Operacyjnego ˝Kapitał ludzki˝ w 2012 r. powstało 131 spółdzielni socjalnych, w roku 2013 - 343 spółdzielnie socjalne.

    Trzeba podkreślić, że spółdzielnie socjalne korzystają z kilku form wsparcia finansowego. Źródła te są i zwrotne, i bezzwrotne, i krajowe, i europejskie. Spółdzielnie korzystają na przykład z dotacji jednorazowej z Funduszu Pracy. W 2012 r. skorzystało z niej 140 osób, w 2013 r. - 105 tych osób. W roku 2012 środki te wyniosły 1750 tys. zł, a w 2013 r. - 1423 tys. zł, więc rzeczywiście były spore.

    Spółdzielnie korzystają również z refundacji składek na podstawie umowy ze starostą. Korzystają ze wsparcia z PFRON, które dotyczy osób niepełnosprawnych. Jest to dość, można powiedzieć, stabilne wsparcie, jeżeli chodzi o kwoty. Jest to wkład do 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli spółdzielnia nie otrzyma innych bezzwrotnych środków. W 2012 r. skorzystały z tego 44 osoby. To było oczywiście dofinansowanie dla spółdzielni na łączną kwotę ponad 1 mln zł. W 2013 r. dotyczyło to 20 osób i kwoty 548 tys. zł.

    Kolejna forma wsparcia finansowego to ulga w podatku dochodowym od osób prawnych w części nienaliczonej do kosztów uzyskania przychodów. Chodzi o dochody spółdzielni socjalnych wydatkowane w roku podatkowym na cele związane ze społeczno-zawodową integracją jej członków. Znaczący jest też udział sektora ekonomii społecznej w realizacji zadań publicznych. Spółdzielnie socjalne wpisane zostały do katalogu podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego, dlatego mogą być dotowane przez różne fundusze, np. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. W latach 2012-2013 liczba umów o wspieraniu realizacji takich zadań publicznych wyniosła 2,5 tys., a w przypadku powierzania podpisano 22 umowy. Optymistyczna w swej wymowie jest też liczba wniosków o dofinansowanie złożonych przez spółdzielnie socjalne w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. Co roku ok. 45 podmiotów podpisuje umowy po stosownej aplikacji. Trzeba powiedzieć, że jest to dość znaczący udział w tego typu działaniach wspierających finansowo spółdzielnie. Bardzo ważna jest też ta perspektywa na lata przyszłe co do sporego dofinansowania przewidzianego ze środków Unii Europejskiej. Nadal jednak pozostaje wiele do zrobienia, m.in. w zakresie zlecania zadań publicznych spółdzielniom socjalnym, które mogą uczestniczyć w ich realizacji w tej formie. W 2012 r. zaledwie 18 instytucji administracji publicznej zleciło spółdzielniom socjalnym takie zadania. To się odbywa na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, w trybie otwartego konkursu ofert, ale również jest możliwość stosowania trybu zamkniętego konkursu ofert. W roku 2013 zadania o charakterze lokalnym lub regionalnym z pominięciem otwartego konkursu ofert odnotowano tylko w 9 przypadkach, na kwotę 139 tys. zł.

    Ważnym instrumentem wsparcia finansowego z udziałem Banku Gospodarstwa Krajowego, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Towarzystwa Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych są nisko oprocentowane pożyczki. W 2013 r. udzielono 22 takich pożyczek, one mogą opiewać do 100 tys. zł. Z ˝Krajowego programu rozwoju ekonomii społecznej˝ wynika, iż klauzule społeczne jako szczególnego rodzaju zamówienia publiczne powinny być również dedykowane spółdzielniom socjalnym. Zamknięte zamówienia dają bowiem szansę na otrzymanie zlecenia na ważne społecznie, użyteczne usługi. Klauzule społeczne w ostatnich latach upowszechniono przez działania edukacyjne i informacyjne, i to jest dobra wiadomość. Unijne dyrektywy dotyczące prawa zamówień publicznych umożliwiają wydatkowanie środków publicznych na pozyskiwanie towarów i usług jednocześnie dla osiągania dodatkowych korzyści społecznych. Dlaczego to się opłaca? Tworzy się miejsca pracy dla bezrobotnych, wspiera niepełnosprawnych i oszczędza na wydatkach w zakresie świadczeń społecznych.

    W ustawie Prawo zamówień publicznych wprowadzono w roku 2009 rozwiązania co do klauzul społecznych, niestety nadal stanowią one margines, choć od roku 2011 jest ich zdecydowanie więcej. W roku 2012 odnotowano 240 takich postępowań, w roku 2013 - 400. Niemniej stanowi to nadal 2‰ wszystkich udzielonych zamówień publicznych. Można zadać sobie pytanie: Dlaczego ich jest tak niewiele? Dla zamawiających mało znane jest to rozwiązanie, nie chcą go stosować, aby nie komplikować trudnej procedury zamówień publicznych. Brakuje też świadomości co do korzyści oraz wiedzy, jak przygotować prawidłowo dokumentację. Problemem jest też to, że Urząd Zamówień Publicznych uznał interpretację dosłowną wymogu zatrudnienia osób bezrobotnych. Mimo iż intencją klauzuli zatrudnieniowej było ułatwienie dostępu do zamówień publicznych podmiotom ekonomii społecznej, to literalna interpretacja Urzędu Zamówień Publicznych powoduje konieczność zatrudnienia za każdym razem do nowego zamówienia nowych bezrobotnych. Korzystne wydają się natomiast zapisy nowelizacji Prawa zamówień publicznych z roku 2014 o dodatkowych kryteriach, poza ceną, oraz o możliwości określenia przez zamawiającego w opisie przedmiotu zamówienia wymagań dotyczących zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

    Z nowej dyrektywy unijnej wynika, że szanse takich podmiotów, jak spółdzielnie socjalne, będą większe ze względu na pierwszeństwo przy realizacji określonych zadań. Jest to ważne ze względu na potrzebę zwiększenia aktywności obywatelskiej w wymiarze ekonomicznym.

    W informacji o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych szczegółowo wskazano wiele problemów. Spółdzielnie socjalne zgłaszają m.in. potrzebę ustanowienia prawnej obligacji dla jednostek samorządu terytorialnego do stosowania właśnie wyżej wymienionych klauzul społecznych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Opisano też główne problemy nowych spółdzielni socjalnych: trudności z pozyskiwaniem klientów, z pozyskaniem lokalu, poręczeniem finansowania. Wskazuje się też na rotację w grupie założycielskiej i ograniczone wsparcie z zewnętrznych źródeł finansowania. W badaniach w ramach monitoringu wskazano na problemy w bieżącej działalności spółdzielni socjalnych, takie jak nierównomierna aktywność członków, problemy osobowe, podkreślano słabe zainteresowanie władz lokalnych działalnością spółdzielni socjalnych, trudności z pozyskiwaniem zleceń na rynku komercyjnym lub zadań z zakresu administracji publicznej.

    Większość spółdzielni podkreśla konieczność zmian legislacyjnych w zakresie uproszczonej księgowości, bowiem mimo wprowadzenia w 2009 r. przepisów o jej uproszczeniu nie znajdują one odbicia w praktyce. Spółdzielcy wskazują też na potrzebę zmiany nazewnictwa, bowiem przymiotnik ˝socjalna˝ budzi złe skojarzenia, co wiąże się z koniecznością dodatkowych działań marketingowych. Jak wspominał mój przedmówca, planowana jest nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych w tym zakresie, co daje nadzieję na wprowadzenie oczekiwanych zmian. Zgłoszono m.in. propozycję zmniejszenia liczby osób potrzebnych do rozpoczęcia działalności spółdzielni socjalnej do trzech, a także stworzenia możliwości płynnego przejścia do spółdzielni osób aktywnych w CIS-ach i KIS-ach oraz warsztatach terapii zajęciowej.

    W toku dyskusji w komisji podkreślono rolę spółdzielni socjalnych w kształtowaniu rynku pracy dla osób nieaktywnych i wykluczonych, niwelowaniu barier zatrudnienia i rozszerzaniu obszarów wsparcia tych osób, które miałyby problem ze znalezieniem pracy w innych podmiotach ekonomicznych.

    Z nadzieją też odniesiono się do propozycji projektu ustawy o przedsiębiorczości społecznej i wspieraniu ekonomii społecznej. Projekt ten wyraża konstytucyjną zasadę społecznej gospodarki rynkowej i solidarności. Zawarte w nim przepisy mają służyć szerszemu wsparciu podmiotów ekonomii społecznej, ekonomizacji sektora organizacji pozarządowych, stworzeniu dodatkowych miejsc pracy w tym sektorze. Prognozuje się, że do roku 2020 powstanie nawet do 100 tys. nowych miejsc pracy, a także że dodatkowe wpływy do budżetu państwa wyniosą od 38 mln do 260 mln w roku 2020. Należy podkreślić, że na takich zmianach zyskałby również system pomocy społecznej, w którym ograniczono by wydatki na osoby bierne zawodowo. Przewidziano także poszerzenie zakresu obywatelskich działań ekonomicznych oraz poprawę dostępu obywateli do tanich, ale wysokiej jakości usług użyteczności publicznej. To wszystko oczywiście dotyczy projektu ustawy o przedsiębiorczości społecznej i wspieraniu ekonomii społecznej.

    Powracając do informacji o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych, chcę wyrazić nadzieję, że szeroko zakrojone i nakierowane na przyszłość działania przedsiębiorczości społecznej, a także przewidziane dofinansowanie z programów Unii Europejskiej oraz opisane w informacji dotychczasowe osiągnięcia spółdzielni socjalnych przyczynią się do stworzenia szans na pracę i aktywność dla osób dotychczas nieradzących sobie na otwartym rynku pracy.

    Panie Marszałku! Chciałabym w imieniu Komisji Polityki Społecznej i Rodziny podziękować za solidnie przygotowany szeroki materiał o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych. Pragnę również podziękować Radzie Ministrów za jego przyjęcie i stwierdzić, że Komisja Polityki Społecznej i Rodziny po rozpatrzeniu dokumentu rekomenduje przyjęcie zawartej w nim informacji. Dziękuję bardzo.