39 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o przedsiębiorstwie społecznym i wspieraniu podmiotów ekonomii społecznej (druk nr 3521).

Poseł Joanna Bobowska:

    Dziękuję bardzo.

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić poselski projekt ustawy o przedsiębiorstwie społecznym i wspieraniu podmiotów ekonomii społecznej.

    Czym jest przedsiębiorczość społeczna? Jej cechą pozostaje na pewno łączenie mechanizmów działalności gospodarczej i społecznie użytecznej. Przedsiębiorczość społeczna jest szansą na poprawę sytuacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem, które będą mogły znaleźć pracę i wsparcie w podmiotach ekonomii społecznej. Ich zadaniem jest kreowanie postaw i zachowań przedsiębiorczych u osób, które dotychczas wykazywały postawę bierną, a niekiedy nawet roszczeniową wobec służb zatrudnieniowych i swoich środowisk społecznych.

    Dotychczasowa interpretacja definicji przedsiębiorstwa społecznego pozostaje niejednoznaczna, a sam termin przedsiębiorstwa społecznego wymaga regulacji. Pojęcia tego używa się w różnym zakresie znaczeniowym w Komisji Europejskiej, w programach dofinansowania Unii Europejskiej, strategiach oraz w praktyce życia publicznego, związanych z aktywizacją zawodową i społeczną osób bezrobotnych.

    W Polsce podmioty ekonomii społecznej istnieją w różnych formach prawnych. Ich działalność opiera się na rozmaitych aktach legislacyjnych, takich jak ustawa o spółdzielniach socjalnych, ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawa o fundacjach, ustawa Prawo o stowarzyszeniach i Kodeks spółek handlowych.

    Dzisiaj natomiast, gdy mówimy o pracy dla obywateli, potrzebujemy w kraju upowszechnienia obywatelskich działań ekonomicznych. Wchodząc naprzeciw solidarności i zasadom społecznej gospodarki rynkowej, konieczne jest precyzowanie zapisów ustawy. Potrzebne jest przezwyciężenie barier rynku pracy, jeśli chodzi o ludzi poszukujących zatrudnienia, konieczne jest też odnalezienie się tych osób na rynku pracy i postrzeganie siebie jako osób pożytecznych w różnych rolach społecznych. Dlatego należy korzystać z rozwiązań wspomagających zatrudnienie i stymulujących aktywność społeczną osób bezrobotnych.

    Ustawa, określając status przedsiębiorstwa społecznego, umożliwi poddanie sektora przedsiębiorczości społecznej prawnemu, publicznemu i społecznemu nadzorowi. Dzisiaj ten sektor rozwija się dość żywiołowo, niestety, w sposób niekontrolowany. Wprowadzenie ustawowej definicji statusu przedsiębiorstwa społecznego umożliwi strukturalne uporządkowanie sektora ekonomii społecznej. Istotne jest stosowanie jednolitej terminologii we wszystkich kontekstach polityk publicznych.

    Definiowanie i dookreślenie statusu przedsiębiorstwa społecznego w jednej ustawie ułatwi rozpoznawalność marki społecznego przedsiębiorstwa. Poprawi również jego rozpoznawalność wśród odbiorców usług, konsumentów i uczestników rynku.

    Ta pozytywna ewolucja rozpoczęła się w prawodawstwie polskim od Prawa spółdzielczego, następnie przyjęta została ustawa o spółdzielniach socjalnych, było wsparcie z Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL i w ramach regionalnych programów, Europejskiego Funduszu Społecznego.

    Dla sektora gospodarki społecznej wzorem są również doświadczenia włoskie, sięgające lat 70. XX w. Takie działania solidarnościowe łączą aktywność wolontariatu, organizacji pozarządowych, instytucji finansowych i odpowiedzialnych za awans społeczny.

    Przedsiębiorczość społeczna doczekała się już regulacji prawnych w Hiszpanii, Belgii, Grecji, Finlandii, na Litwie, w Słowenii, Portugalii i Rumunii. Unia Europejska wskazuje na duże znaczenie rozwoju przedsiębiorczości społecznej i formułuje to m.in. w komunikacie z 2011 r. wydanym przez Komisję Europejską.

    Następstwem jest uwzględnienie ekonomii przedsiębiorczości społecznej w rozporządzeniach dotyczących wykorzystania środków z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach 2014-2020. Dlatego wprowadzenie ustawowej regulacji dotyczącej przedsiębiorstw społecznych ułatwi rozwój tego sektora i odpowiednie wykorzystanie funduszy. Proponowana ustawa wpisuje się również w ˝Krajowy program przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu˝.

    Sam projekt ustawy jest efektem działań obywatelskich wypracowanych w ramach Zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Zespół ten został powołany przez premiera w 2008 r., a posłowie przejęli ten projekt, kierując go do Wysokiej Izby.

    Należy też wspomnieć, że ˝Krajowy program rozwoju ekonomii społecznej˝ został przyjęty w 2014 r., a jego zapisy są warunkiem dobrej realizacji nowej perspektywy finansowej.

    Mając na uwadze dofinansowanie przewidziane w programach Unii Europejskiej, konieczne jest więc wprowadzenie do polskiego prawa definicji odbiorców wsparcia, aby konkretne fundusze trafiły do właściwych adresatów tego wsparcia przewidzianego w programach i strategiach.

    Ponadto obywatele stoją dzisiaj przed problemem związanym z barierą rozwoju przedsiębiorstw społecznych w obliczu braku usystematyzowania statusu i zasad funkcjonowania tych instytucji. Dlatego też w ustawie określono, jakie instytucje są podmiotami ekonomii społecznej, wskazując na przedsiębiorstwa społeczne, spółdzielnie socjalne, organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, zakłady aktywności zawodowej i podmioty prowadzące centra integracji społecznej.

    Jasno określono zadanie władz publicznych polegające na rozwoju ekonomii społecznej. Wspierana przez władze publiczne ekonomia społeczna powinna służyć integracji wspólnot terytorialnych i rozwijać lokalne inicjatywy.

    Ustawa przyczynia się do odbudowy kapitału społecznego w skali działań lokalnych, podnosząc jednocześnie jakość działań wspólnot samorządowych. Wydaje się więc, że zarówno instytucje państwowe, jak i samorządy mogą tworzyć dobrą perspektywę rozwoju przedsiębiorstw społecznych, będąc zarówno promotorem, jak i potencjalnym klientem wytworzonych towarów i usług.

    Czy metoda wspierania przedsiębiorstw społecznych m.in. przez realizację klauzul społecznych, w tym zakup od nich towarów i usług, może przyczynić się do wydatkowania pieniędzy w sposób społecznie odpowiedzialny? Z pewnością zlecenia złożone przedsiębiorstwom społecznym przyczyniają się do rozwiązania konkretnych problemów społecznych w konkretnych środowiskach lokalnych.

    Projekt ustawy reguluje tryb powołania, zakres i zasady działania, obowiązki i zasady wspierania przedsiębiorstw społecznych oraz nadzór nad nimi. Określa zasady funkcjonowania Izby Przedsiębiorców Społecznych i Rady Ekonomii Społecznej jako organów opiniodawczych, nadzorujących i eksperckich. W projekcie wskazano też sposób działania, który pozwala przedsiębiorstwu na uzyskanie statusu przedsiębiorstwa społecznego, określając jego prawa, korzyści i obowiązki.

    Działalność gospodarcza przedsiębiorstwa społecznego jest uznana w dwóch przypadkach. Pierwszy dotyczy zatrudnienia co najmniej 50% osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i prowadzenia reintegracji zawodowej osób bezrobotnych, bezdomnych, uzależnionych, osób z zaburzeniami psychicznymi, zwolnionych z zakładów karnych bądź uchodźców, osób młodych, osób starszych i niepełnosprawnych.

    Status przedsiębiorstwa społecznego można uzyskać także w drugim przypadku, który dotyczy przedmiotu działania tego przedsiębiorstwa, a mianowicie chodzi o takie dziedziny jak pomoc społeczna, opieka nad dziećmi, ochrona zdrowia psychicznego bądź wsparcie osób niepełnosprawnych. W tym wariancie konieczne jest zatrudnienie co najmniej 20% osób zagrożonych wykluczeniem.

    Warunkiem otrzymania statusu przedsiębiorstwa społecznego jest przeznaczanie zysku na działania pożytku publicznego, akumulację kapitału i stały rozwój. Ograniczenia dysponowania zyskiem polegają na przeznaczeniu co najmniej 10% dochodu przedsiębiorcy na zadania pożytku publicznego służące oddolnym inicjatywom. Propozycje te zmierzają do połączenia i wzmocnienia relacji przedsiębiorstwa społecznego z lokalną społecznością.

    Projekt ustawy przewiduje także ograniczenie wynagrodzenia osób pracujących w przedsiębiorstwie do trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia.

    Przedsiębiorstwa nowo powstające będą musiały uzyskać opinię izby przedsiębiorców co do spełnienia wymagań dotyczących procentu zatrudnionych osób oraz wymagań związanych ze statutem bądź innym aktem mocującym to przedsiębiorstwo.

    Przedsiębiorstwo społeczne będzie mogło korzystać również z przywilejów. Do tych przywilejów należy możliwość finansowania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe za osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie społecznym maksymalnie przez dwa lata. Finansowanie może obejmować też część wynagrodzeń pracowników przez jeden rok. Dofinansowaniu mogą podlegać również koszty szkolenia pracownika. Przewidziane są zwolnienia z wpłat na PFRON, możliwe jest również korzystanie ze świadczeń wolontariuszy, a także zwolnienia z opłacania składek na Fundusz Pracy za osoby niepełnosprawne.

    Przedsiębiorstwa społeczne będą mogły korzystać z udogodnień polegających na tym, że jednostki sektora finansów publicznych przy zakupie usług lub towarów będą mogły skierować ofertę wyłącznie do przedsiębiorstw społecznych.

    Samorządem reprezentującym interesy zrzeszonych przedsiębiorców społecznych ma być Izba Przedsiębiorstw Społecznych, a jej zadaniem ma być przede wszystkim upowszechnianie rzetelnego postępowania, opiniowanie oraz opracowanie kluczowych dokumentów. Izba ma weryfikować status przedsiębiorstwa społecznego, nadzorować działalność przedsiębiorstw, a na zlecenie ministra również kontrolować je w zakresie działalności zgodnie z ustawą.

    W rozdziale poświęconym ekonomii społecznej podkreślono rolę władz publicznych w jej wsparciu. Polega ona na tworzeniu i realizacji programów rozwoju w skali krajowej i wojewódzkiej, udostępnianiu funduszy na tworzenie miejsc pracy, pożyczki, kredyty i poręczenia. Samorząd wojewódzki zobowiązuje się do tworzenia programu dofinansowania partnerstw rozwoju ekonomii społecznej, usług doradczych, szkoleń, do wspierania i rozwoju działalności gospodarczej podmiotów ekonomii społecznej i do określenia sposobu dostarczenia tych usług. Określono też źródła finansowania z funduszy Unii Europejskiej pożyczek i poręczeń przez Fundusz Przedsiębiorczości Społecznej, który jest umocowany w Banku Gospodarstwa Krajowego.

    W projekcie przewiduje się, że ustawa miałaby wejść w życie na początku przyszłego roku. Szacuje się również, że dzięki usystematyzowaniu tego zagadnienia, stworzeniu swoistego kodeksu przedsiębiorstwa społecznego może powstać nawet 35 tys. miejsc pracy, zwłaszcza w dziedzinie usług społecznych, usług, które są związane z kwestiami zdrowotnymi, opieką nad dziećmi. Te miejsca mogą być dedykowane osobom młodym i starszym.

    W rezultacie zmniejszą się obciążenia publiczne, wydatki na świadczenia pomocy społecznej i świadczenia rynku pracy. Podjęcie zatrudnienia przez osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo przyczyni się niewątpliwie do wzrostu dochodów budżetu państwa. Myślę, że to jest bardzo ważny element.

    Szanowna Pani Marszałek! Szanowny Panie Ministrze! Wyrażam nadzieję, że dalsza praca nad projektem, po uwzględnieniu opinii i ewentualnych zmian w projekcie w toku pracy komisyjnej, pozwoli na przyjęcie w tej kadencji tego ważnego projektu ustawy. Tym samym mamy szansę ustanowić potrzebny akt prawny, właśnie swoisty kodeks przedsiębiorczości społecznej. Uregulowanie statusu przedsiębiorstwa społecznego, systemu wsparcia przedsiębiorczości społecznej otwiera długoterminową korzystną perspektywę uzyskania w kolejnych latach społecznej stopy zwrotu w ramach różnych przedsięwzięć. Myślę, że to jest bardzo potrzebne w czasach, kiedy wiele osób jednak ma problemy ze znalezieniem zatrudnienia. Aktywne stymulowanie tego tą drogą jest nam bardzo potrzebne. Dziękuję bardzo. (Oklaski)