Poseł Marian Cycoń:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Oświadczenie dzisiejsze pragnę wygłosić w 130. rocznicę śmierci wybitnego historyka i posła ziemi sądeckiej Józefa Szujskiego.

    W roku bieżącym mija 130. rocznica śmierci wybitnego przedstawiciela świata nauki i znanego polityka związanego z Małopolską, a w szczególności z ziemią sądecką, Józefa Szujskiego. Urodził się 16 czerwca 1835 r. w Tarnowie. Dzieciństwo spędzał w Zbyszycach w majątku wuja Piotra Szujskiego. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W latach 1854-1859 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Filozoficznym i Wydziale Prawa, przez jeden semestr był związany z uniwersytetem w Wiedniu, gdzie także studiował prawo.

    W 1860 r. rozpoczął współpracę z lwowskim ˝Dziennikiem Literackim˝, na którego łamach opublikował dramat ˝Samuel Zborowski˝, rozprawę ˝Rzut oka na stanowisko Polski w historii powszechnej˝, która przyniosła mu popularność. W 1862 r. został członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, w pracach którego wykazywał się wielkim zaangażowaniem. Pod koniec lat 50. XIX w. uczestniczył w działalności niepodległościowej, a w czasie powstania styczniowego zajmował się wydawaniem konspiracyjnego pisma ˝Naprzód˝. Klęska powstania spowodowała przejście Szujskiego do obozu konserwatystów, gdzie dzięki działalności politycznej i sejmowej stał się jednym z czołowych polityków. W 1866 r. uczestniczył w powstaniu organu prasowego ˝Przegląd Polski˝. Rok później został posłem z obwodu sądeckiego w Sejmie Krajowym, reprezentował tam Sądecczyznę do końca życia. W latach 1867-1883 był członkiem Koła Polskiego i delegatem do Rady Państwa w Wiedniu, a od 1881 r. był członkiem Izby Panów. Swoje prace sejmowe poświęcił problemom finansowym i organizacyjnym w zakresie oświaty i nauki.

    W 1869 r. został profesorem zwyczajnym historii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego aktywna działalność naukowa i pedagogiczna doprowadziła do rozkwitu studiów historycznych i powstania krakowskiej szkoły historycznej. W swoich pracach badał przyczyny upadku państwa polskiego, wskazując na złą formę ustrojową i słabość władzy monarszej. W latach 70. XIX w. pełnił funkcję prodziekana, a później dziekana, prorektora i rektora od 1878 r. Był organizatorem działającej od 1872 r. Akademii Umiejętności, opracował jej program, a powołany na stanowisko sekretarza generalnego miał nadzór nad jej administracją, majątkiem i działalnością naukową. Walczył o fundusze, nawiązywał współpracę z historykami zagranicznymi, aktywizował młodych badaczy. Starał się o uzyskanie przez nią rangi centrum naukowego dla wszystkich trzech zaborów. Dużą wagę przywiązywał do publikowania materiałów źródłowych.

    Józef Szujski, historyk, organizator nauki i polityk, pozostawił po sobie spuściznę w postaci rozpraw historycznych, utworów polemicznych, wydawnictw źródłowych, przekładów, utworów poetyckich i dramaturgicznych. Trwałym dorobkiem okazały się syntezy dziejów: ˝Dzieje Polski podług ostatnich badań spisane˝ i ˝Historii polskiej treściwie opowiedzianej ksiąg 12˝ (wydanie z 1880 r.), a także niezmiernie cenne publikacje materiałów źródłowych. 8 lat po śmierci Józefa Szujskiego w 1883 r. syn Władysław przekazał księgozbiór naukowy liczący około 3 tys. książek do Nowego Sącza. Darowizna ta, wieńcząca jego rodzinne, polityczne i społeczne związki z Sądecczyzną, dała początek sądeckiej bibliotece publicznej. Dziękuję bardzo.