1 punkt porządku dziennego:

Przedstawione przez Radę Ministrów sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011 (druk nr 969) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 1094).

Poseł Joanna Bobowska:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Przedstawiając stanowisko Klubu Parlamentarnego Platforma Obywatelska, pragnę odnieść się do informacji zawartych w sprawozdaniu z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w latach 2010-2011. Dotyczy ona niezwykle istotnej współpracy organów administracji publicznej z podmiotami działającymi w sferze pożytku publicznego. Sfera działalności pożytku publicznego należy do bardzo ważnych wyzwań społecznych pozwalających na uwolnienie drzemiących pokładów energii obywateli. Aktywność i zaangażowanie organizacji pozarządowych wpływają pozytywnie na wiele dziedzin życia publicznego, pozwalają na poszukiwania możliwie najlepszych rozwiązań problemów lokalnych społeczności.

    Społeczeństwo obywatelskie i siła jego oddziaływania na pozytywne przemiany w kraju niewątpliwie są warunkiem rozwoju społecznego i ekonomicznego. Z przedstawionej informacji o funkcjonowaniu regulacji zawartych w ustawie oraz innych danych ekspertów wynika, iż jesteśmy świadkami dobrej i pogłębiającej się współpracy. Można by powiedzieć, że świadkami niespiesznego, ale zrównoważonego rozkwitu trzeciego sektora.

    Jak postrzegane są dzisiaj organizacje pozarządowe? Polacy darzą je zaufaniem. Większość uważa te organizacje za bardziej skuteczne od instytucji państwowych, jednak prawie połowa obawia się braku ich uczciwości. Coraz większa część społeczeństwa jest świadoma roli, jaką odgrywają te organizacje. Najbardziej popularna jest działalność organizacji charytatywnych, ratowniczych, ekologicznych i pomocy humanitarnej. Ponieważ informacje trafiają zazwyczaj przez środki masowego przekazu, najbardziej rozpoznawalne są wielkie akcje. Dlatego społeczna świadomość co do zaangażowania najbardziej licznych w kraju organizacji sportowych lub kulturalnych jest o wiele mniejsza. Co gorsza, wpływ NGO na rozwiązywanie ważnych problemów społecznych ocenia się wciąż jako niewielki, a nawet dostrzega się tendencje malejące. Dlatego należy bardzo mocno zwrócić uwagę na istotę partnerstwa publiczno-społecznego, bowiem zapominamy, że zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości oddaje się względne pierwszeństwo w rozwiązywaniu problemów społecznych strukturom na poziomie podstawowym, włączając instytucje państwa jedynie wtedy, kiedy jest to konieczne.

    Co oznacza partnerstwo publiczno-społeczne? Jest to współdziałanie przy realizacji zadań publicznych administracji publicznej, organizacji pozarządowych oraz podmiotów zrównanych, prowadzących działalność pożytku publicznego. Przez powierzanie zadań lub udzielanie wsparcia organizacje korzystają z finansowania, oferując w zamian konkretne działania w swoim otoczeniu. Należy podkreślić w tym miejscu również rolę inicjatywy lokalnej wyrażonej wolą obywateli, która, uregulowana ustawowo, ma integrować władze samorządowe z mieszkańcami przy wspólnej realizacji zadań publicznych. Czy tak się dzieje? Współpracę z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi prowadziło ponad 120 urzędów administracji samorządowej. Podpisano kilkaset umów o wykonanie inicjatywy lokalnej w działalności w sferze kultury fizycznej, turystyki, edukacji, oświaty i wychowania, działań wspomagających rozwój wspólnot i społeczności lokalnych oraz działań na rzecz mniejszości narodowych, języka regionalnego, kultury, sztuki itd.

    Ustawa odnosi się także do podmiotów ekonomii społecznej. Określa m.in., że organizacje pozarządowe i podmioty zrównane mogą prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego, która w określonych przypadkach może stanowić działalność gospodarczą. Ekonomia społeczna, jak wiemy, łączy cele społeczne i ekonomiczne w działalności gospodarczej prowadzonej nie dla osiągania zysków. Zatrudnienie socjalne jest dzisiaj trwałą metodą pomocy i wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Wsparcie przez administrację publiczną podmiotów ekonomii społecznej w tworzeniu, a następnie utrzymaniu działalności poprzez zlecanie, kontraktowanie usług ma duże znaczenie dla rozwoju społeczności lokalnych i wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem, uczestnikom daje poczucie odpowiedzialności za jakość usług na rynku lokalnym, jest też ważne z punktu widzenia funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, m.in. poprzez poszerzanie kapitału społecznego i jego wykorzystania dla poprawy warunków życia ludzi i jakości otoczenia.

    Informacje zawarte w sprawozdaniu dają wyraz optymistycznemu scenariuszowi rozwoju trzeciego sektora. Dzisiaj łącznie zarejestrowanych jest 147 805 podmiotów - ujętych w rejestrach KRS i REGON. Wzrosła zdecydowanie liczba takich organizacji w ostatnich latach. Mapa obrazująca siedziby organizacji jest w skali kraju dość nierównomierna - najwięcej działa w województwach mazowieckim, śląskim, wielkopolskim i małopolskim, najmniej w lubuskim i opolskim, a w przeliczeniu na liczbę mieszkańców zdecydowanie liczba organizacji spada na Śląsku, zaś sporo podmiotów trzeciego sektora jest na tzw. ścianie wschodniej.

    Bardzo zróżnicowany jest przedmiot działalności organizacji. Najczęściej reprezentowane są takie dziedziny, jak sport, turystyka, rekreacja, pomoc społeczna, ratownictwo, kultura, sztuka i edukacja, natomiast mało organizacji zajmuje się problemami rynku pracy i aktywizacją zawodową.

    Optymistyczne są dane dotyczące trwałości funkcjonowania organizacji. Wskaźnik przetrwania w Polsce w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej jest jednym z najwyższych wskaźników stopnia rozwoju i zdolności przetrwania. Według danych wśród 123 tys. pracowników trzeciego sektora wysoki jest odsetek kobiet - aż 73%, podczas gdy w gospodarce narodowej ocenia się, że jest to 47%.

    Sytuacja finansowa organizacji pozarządowych nie jest łatwa, mimo że z danych o kwotach przekazanych na zlecenie zadań publicznych w ramach otwartych konkursów, ofert i innych trybów wynika, że tych pieniędzy było przekazywanych coraz więcej, zwłaszcza w administracji samorządowej. Sytuacja nie jest łatwa, skoro przeciętna organizacja odnotowała w 2011 r. średnio ok. 17 tys. zł przychodu, tj. o ok. 2 tys. zł mniej niż dwa lata temu. Roczna średnia tych przychodów dla organizacji ogólnie wynosi 247 tys. zł. Nieznacznie zmniejszyła się skala nierówności w sektorze pozarządowym. Przepaść jest jednak znacząca, ponieważ 10% najzamożniejszych stowarzyszeń i fundacji skumulowało w 2011 r. ponad 80% wszystkich przychodów sektora. Jednocześnie łączne przychody 60 najmniej zasobnych organizacji składały się na zaledwie 2% całości przychodów wszystkich organizacji. Relatywnie duże budżety mają organizacje koncentrujące się na pomocy społecznej i usługach socjalnych, natomiast małe - organizacje kulturalne, edukacyjne, a także zajmujące się rozwojem lokalnym.

    Czy trzeci sektor został dotknięty przez kryzys? Zróżnicowanie organizacji pod względem poziomu przychodów wiąże się z poszczególnymi branżami sektora, ale powiązane są one częściowo z lokalizacją organizacji. Zróżnicowanie przychodów organizacji pozarządowych w dużych miastach jest znacznie większe niż w małych społecznościach. W stosunku do 2009 r. więcej jest organizacji najbiedniejszych, o przychodach nieprzekraczających 1 tys. zł. Niepokojące jest ograniczenie pracy oddolnej, bowiem prawie połowa organizacji rezygnuje z budowania zaangażowania społecznego, nie poszukuje nowych członków, wolontariuszy ani pracowników, nie podejmuje żadnych działań, które temu służą.

    W nowelizacjach wskazuje się na ważne formy współpracy, tj. m.in. konsultowanie z odpowiednimi radami działalności pożytku publicznego umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej. Ważną rzeczą jest współpraca z wolontariatem, i do tego odnosi się nowelizacja, która przesądziła, że członek stowarzyszenia może również wykonywać świadczenia jako wolontariusz na rzecz swojego stowarzyszenia. Trzeba powiedzieć, że wg badań tylko 20% wolontariuszy chce pracować (Dzwonek) na rzecz swojego środowiska.