15, 16 i 17 punkt porządku dziennego:

  15. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o spółdzielniach (druk nr 515).
  16. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 980).
  17. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 1005).

Poseł Marek Gos:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Klubu Parlamentarnego Polskiego Stronnictwa Ludowego chcę przedstawić stanowisko w sprawie przedłożonych trzech projektów, które zmierzają do przygotowania i przyjęcia ustawy o spółdzielniach czy ustawy spółdzielczej. Te nazwy są w tych trzech drukach różne, aczkolwiek jak gdyby istota sprowadza się do jednego, żeby uchwalić kompleksowo Prawo spółdzielcze.

    Odniosę się głównie do druku nr 515, bo w nim obserwujemy zasadnicze różnice pomiędzy widzeniem funkcjonowania spółdzielczości w Polsce w stosunku do druku nr 980, który przedłożyliśmy, i do druku nr 1005.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Organizacja Narodów Zjednoczonych w przyjętej deklaracji proklamującej rok 2012 Międzynarodowym Rokiem Spółdzielczości wzywa rządy państw członkowskich między innymi do dokonania przeglądu własnego ustawodawstwa dotyczącego spółdzielni pod kątem jego wpływu na funkcjonowanie spółdzielni i ich trwały rozwój.

    Przedłożony przez grupę posłów PO projekt ustawy o spółdzielniach nie stanowi odpowiedzi na to wezwanie. Nie ma też nic wspólnego ze wzmocnieniem pozycji członków spółdzielni, co stanowi sztandarowe hasło na jego obronę. Aby bronić członków spółdzielni, potrzebny jest skuteczny system eliminowania pojawiających się nieprawidłowości czy też przejawów patologii. W sprawach samorządowych odpowiednimi instrumentami powinny dysponować właściwe struktury spółdzielcze, w tym szczególnie spółdzielcze związki rewizyjne i Krajowa Rada Spółdzielcza. Tymczasem wnioskodawcy przygotowali i przedłożyli Wysokiej Izbie projekt ustawy zupełnie rozmijający się z raportem o polskiej spółdzielczości, niekonsumujący żadnego z 17 końcowych wniosków oraz wypracowanych przez międzyresortowy zespół założeń do ustawy Prawo spółdzielcze.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Panuje błędne przekonanie, że zasadniczą przyczyną nieprawidłowości w spółdzielniach jest system wyboru organów przedstawicielskich oraz system nadzoru. Istnieje potrzeba zmian w tym zakresie, ale muszą one wynikać z głębokich przemyśleń, analizy istniejącego stanu oraz zachowania demokratycznych procedur. Proponowane w przedłożonym projekcie zmiany nie usuwają żadnej przyczyny powstania nieprawidłowości, przeciwnie, w niektórych przypadkach stawiają członków w bardziej niekorzystnej sytuacji.

    Biorąc powyższe pod uwagę, ustawodawca musi odpowiedzieć na zasadnicze pytanie: Czym ma być dzisiaj spółdzielnia w nowoczesnych czy współczesnych warunkach gospodarki rynkowej? Po trosze pewną formą systemu gospodarki uspołecznionej, a po trosze spółką kapitałową, jak chcą wnioskodawcy, czy też ma stanowić odrębną aktywność społeczną i zawodową ludzi respektującą w pełni międzynarodowe zasady? To bowiem nie system wyboru organów przedstawicielskich i nadzoru, jakkolwiek ważny, decyduje o przyszłości tego pięknego i użytecznego ruchu, lecz decydują o tym kwestie o znaczeniu fundamentalnym. Należy do nich przede wszystkim kwestia przywrócenia zerwanych więzi ekonomicznych z członkami oraz system wsparcia akumulacji kapitału, czyli zlikwidowanie luki, jaka powstała między międzynarodowymi zasadami spółdzielczymi a obowiązującym obecnie w Polsce ustawodawstwem.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chcę przedstawić kilka szczegółowych uwag, mianowicie te dotyczące łączenia funkcji w zarządzie spółdzielni oraz radzie nadzorczej z funkcjami w organach związków spółdzielczych i Krajowej Radzie Spółdzielczej. Niewątpliwie istnieje potrzeba rozszerzenia reprezentacji spółdzielni w organach struktur podstawowych, nie może jednak odbywać się to poprzez bezwzględny zakaz pełnienia funkcji przez pełnoprawnych członków spółdzielni.

    Jeśli natomiast związki spółdzielcze nie posiadałyby funkcji kontrolnych, jak proponują wnioskodawcy w projekcie, to racjonalne uzasadnienie takiego zakazu wydaje się już zupełnie niemożliwe. W tym zakresie poszukiwać należy rozwiązania, które zapewni udział w organach związków spółdzielczych oraz Krajowej Radzie Spółdzielczej zarówno przedstawicieli zarządów spółdzielni, rad nadzorczych, jak i zwykłych członków. Musimy pamiętać o tym, że to członkowie spółdzielni, zgodnie z drugą międzynarodową zasadą, dokonują wyboru swoich przedstawicieli w sposób demokratyczny, a po wyborze odpowiadają oni wobec członków spółdzielni.

    Drugie zagadnienie szczegółowe, na które chcę zwrócić uwagę, to kontrola działalności spółdzielni. Lustracja jako system kontroli korporacyjnej była wprowadzona w spółdzielczym prawodawstwie już w 1920 r. Właściwie realizowana i wiarygodna społecznie przyczynia się do budowania niezbędnego w każdej spółdzielni zaufania. Jej obecna słabość jest często przyczyną wielu problemów spółdzielni.

    Należy pamiętać, że spółdzielnie są swego rodzaju instytucjami zaufania publicznego. Z uwagi na fakt, że członkowie w większości nie są w stanie z różnych powodów dokonać samodzielnej oceny ich funkcjonowania, niezbędny jest nadzór działający w ich imieniu i na ich rzecz. Spółdzielnie potrzebują także pomocy w zakresie doradztwa i instruktażu, szkolenia, a także działań na rzecz współpracy, integracji. Propozycja pozbawienia związków spółdzielczych prawa przeprowadzania lustracji jest w efekcie wymierzona w interesy spółdzielni i jej członków. Spółdzielniom potrzebne są silne, sprawne i dobrze zorganizowane związki spółdzielcze. Wyprowadzenie lustracji poza struktury samorządowe spółdzielni jest rozwiązaniem znacznie gorszym niż nawet to, co funkcjonuje dziś dosyć ułomnie.

    Dzisiejszy system sprawia, że duża część spółdzielni, a będących w likwidacji - większość, nie poddaje się lustracji. W przypadku zgłoszenia do organów ścigania sprawy są na ogół umarzane ze względu na niską szkodliwość społeczną. Dlatego też Krajowa Rada Spółdzielcza powinna posiadać uprawnienia do zarządzania badania lustracyjnego, a spółdzielnie niezrzeszone w związkach powinny mieć obowiązek zlecania lustracji wyłącznie do Krajowej Rady Spółdzielczej, która mogłaby również wyznaczyć związek lustracyjny.

    Działalność lustracyjna związków spółdzielczych powinna podlegać koncesjonowaniu - i to przez Krajową Radę Spółdzielczą. Takie rozwiązanie obowiązywało już w polskim prawodawstwie spółdzielczym. Powrót do tego rozwiązania wydaje się w pełni uzasadniony. Dzisiaj w Polsce funkcjonuje 60 związków rewizyjnych, z których część nie spełnia podstawowych warunków do pełnienia roli, do której zostały powołane. Część z nich sama od początku powołania nie poddała się lustracji. Obowiązek certyfikacji pozwoliłby wyeliminować związki niespełniające wymogów i utrzymać dobry poziom pracy pozostałych.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dla podniesienia poziomu i wiarygodności lustracji celowe wydaje się powołanie przy Krajowej Radzie Spółdzielczej komisji nadzoru lustracyjnego. Nie powinna to być jednak komisja zdominowana przez przedstawicieli administracji państwowej, jak zaproponowano w projekcie. W pełni uzasadnione wydaje się umożliwienie związkom rewizyjnym prowadzenia działalności gospodarczej. Byłoby to wyjście naprzeciw potrzebie rozwijania współpracy i integracji spółdzielczej. Wiele związków rewizyjnych dysponuje znaczącym dzisiaj potencjałem i zapleczem zarówno materialnym, jak i kadrowym. Łatwiej więc będzie organizować w oparciu o bazę związków działalność gospodarczą prowadzoną na rzecz i w imieniu spółdzielni, niż tworzyć w tym celu oddzielne organizacje gospodarcze.

    Kolejna kwestia dotyczy likwidacji kongresu spółdzielczości. Kongres spółdzielczości jest tradycyjnie w Polsce najwyższym forum samorządu spółdzielczego. Dokonuje oceny stanu spółdzielczości, ocenia warunki jej funkcjonowania, a także określa kierunki rozwoju. Kongres jest także elementem budowania pewnych więzi spółdzielczych oraz integracji ruchu spółdzielczego. Zgadzam się, że można dziś dyskutować i powinno się dyskutować na temat jego właściwości merytorycznych, natomiast likwidacja stanowi głęboką ingerencję w kształtowanie struktur samorządowych niezależnego ruchu, jakim jest spółdzielczość. Należy dodać, że proponowane przepisy dotyczące wyboru członków zgromadzenia ogólnego oraz komisji spółdzielczej są na tyle nieprecyzyjne, że ich zastosowanie będzie prowadzić do ciągłych, przewlekających się procesów sądowych.

    Jeżeli chodzi o ograniczenie czasu trwania kadencji i kadencyjności członków rad nadzorczych, to ograniczenie to, polegające na tym, że nie można być członkiem rady nadzorczej więcej niż dwie kadencje, stanowi wyraźne naruszenie spółdzielczej demokracji i samorządności, a także godzi w zasady i wartości spółdzielczości, podlegające ochronie konstytucyjnej. Nie ma też uzasadnienia co do skrócenia czasu trwania kadencji rady. Wprowadzenie takich ograniczeń ma jednocześnie antyspółdzielczy charakter. Trzeba podkreślić, że prace w radzie nadzorczej wymagają kwalifikacji i doświadczenia, są kłopotliwe, czasochłonne i obarczone dużym ryzykiem odpowiedzialności. Rzeczywistym problemem są kwalifikacje osób wybieranych do rad nadzorczych, co wnioskodawcy zupełnie pomijają. Przedłożony przez grupę posłów PO projekt nie ograniczy żadnych występujących nieprawidłowości i zjawisk patologicznych ani nie zahamuje upadku sektora spółdzielczego.

    Szanowni Państwo! Nawiązując dosłownie w kilku słowach do projektu zgłoszonego przez Ruch Palikota, zawartego w druku nr 1005, i to tylko dlatego, że tak naprawdę jest on powieleniem prawie w całości naszego projektu (Dzwonek), zawartego w druku nr 980, chciałbym z tego miejsca wyrazić zadowolenie, że posłowie Ruchu Palikota wspierają nasze propozycje dotyczące projektu ustawy spółdzielczej. Mam nadzieję, że w toku dalszych prac przekonamy koleżanki i kolegów posłów z Ruchu Palikota, że racjonalne jest przyzwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej przez związki rewizyjne oraz że warto popracować nad przepisami podatkowymi, uczynić je bardziej przyjaznymi dla sektora spółdzielczego, chociażby w zakresie eliminacji podwójnego opodatkowania.

    Panie marszałku, jeszcze kilka zdań na koniec, chociaż czas już minął.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Po prezentacji projektu ustawy o spółdzielniach złożonego przez grupę posłów z koalicyjnego klubu PO mam pełną świadomość tego, że mamy, co widać w wielu miejscach, różne wizje i koncepcje budowania systemu spółdzielczego w Polsce. Jesteśmy jednak zgodni co do tego, że tym razem, w poczuciu dużej odpowiedzialności i troski o blisko 8-milionową rzeszę spółdzielców, w tych trudnych pod względem ekonomicznym czasach jesteśmy jako parlamentarzyści winni przygotować i uchwalić Prawo spółdzielcze, które nada spółdzielniom nowy impuls. Rozpoczynamy dzisiaj bardzo ważną debatę, która, mam nadzieję, przy zaangażowaniu wszystkich sił parlamentarnych, pań i panów posłów, tym razem już po falstartach, zakończy się sukcesem.

    Biorąc pod uwagę opinię dwóch komisji nadzwyczajnych, które funkcjonowały zarówno w II, jak i w IV kadencji i pracowały nad Prawem spółdzielczym, wydaje się, że jest to dobry pomysł, żeby różne kwestie, nawet te, które dzisiaj nas dzielą, można było w węższym gronie w sposób profesjonalny, korzystając również z pomocy instytucji rządowych, rządu, dopracować, by rzeczywiście po tych praktycznie 30 latach, bo można tak powiedzieć, spółdzielcy doczekali się w końcu właściwej, kompleksowej ustawy, która odpowiadałaby przynajmniej w części ich oczekiwaniom. Bardzo dziękuję za uwagę.