15, 16 i 17 punkt porządku dziennego:

  15. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o spółdzielniach (druk nr 515).
  16. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 980).
  17. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 1005).

Poseł Marek Gos:

    Szanowny Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Klubu Parlamentarnego PSL mam zaszczyt zaprezentować poselski projekt ustawy Prawo spółdzielcze opublikowany w druku nr 980.

    Ruch spółdzielczy na ziemiach polskich ma długą i bardzo bogatą tradycję, a co za tym idzie, wachlarz różnorodnych doświadczeń. Polska stanowi kolebkę spółdzielczości, a za prekursora spółdzielczości polskiej uznawany jest Stanisław Staszic. To właśnie ksiądz Staszic już w 1816 r. założył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Wspólnego Ratowania Się w Nieszczęściach. Dopiero 30 lat później w Anglii powstało uznane za pierwszą w świecie spółdzielnię Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów.

    Ustawa spółdzielcza z 1920 r. kształtująca samorządowy model spółdzielczości polskiej uznawana jest na owe czasy za modelową i niezwykle nowoczesną regulację prawną w Europie. Ustawa ta powinna stanowić jedną z baz do konstruowania prawa spółdzielczego, gdyż na gruncie przepisów tej ustawy znakomicie funkcjonowała spółdzielczość II Rzeczypospolitej.

    Kolejne gruntowne zmiany ustawy spółdzielczej z 1961 r. oraz obowiązująca dziś ustawa z 1982 r. niestety nie były najszczęśliwsze dla ruchu spółdzielczego.

    Specustawa z 1990 r., likwidując związki spółdzielcze, przyczyniła się do utraty przez spółdzielnie ogromnej części wspólnego majątku i osłabiła spółdzielnie w okresie formowania się gospodarki rynkowej. Wraz z likwidacją związków likwidacji uległo ponad 50 spółdzielczych szkół, a także likwidacji uległy wszystkie katedry spółdzielczości na wyższych uczelniach. Błędy, jakie wówczas popełniono, stały się podstawową przyczyną degradacji systemu spółdzielczego w naszym kraju. Wymownym miernikiem tezy, która to potwierdza, jest udział spółdzielczości w tworzeniu produktu krajowego brutto, gdyż spadł on z 9,5% do niespełna 1%, podczas gdy w krajach Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi obecnie 6%.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Polskie Stronnictwo Ludowe prezentuje opinię, że poza dobrymi praktykami, które odnotowujemy pod obowiązywaniem ustawy spółdzielczej z 1920 r., bogatym doświadczeniem i rekomendacjami krajowego środowiska spółdzielczego wyznacznikiem fundamentów do przygotowania i przyjęcia dobrego prawa spółdzielczego bez wątpienia powinny być dziś międzynarodowe zasady spółdzielcze. Myślę, że warto te zasady spółdzielczości międzynarodowej w polskim parlamencie dziś przytoczyć, bo mam wrażenie, że one nie są znane, a jeśli już, to w niewielkim stopniu lub w ogóle nieuwzględniane przy przedkładanych propozycjach zmiany polskiego prawa spółdzielczego. Wynikają one wprost z deklaracji spółdzielczej tożsamości i są to: zasada demokracji, zasada samorządności, zasada dobrowolności, zasada nieograniczonej liczby członków, czyli tzw. otwartych drzwi, zasada ograniczonego oprocentowania udziałów, zasada niepodzielności funduszu zasobowego, zasada podziału nadwyżki w stosunku do obrotu ze spółdzielnią i zasada wspólnoty członkowskiej. Takim właśnie wysokim wymaganiom i standardom międzynarodowym oraz - mam wielką nadzieję - oczekiwaniom zainteresowanych środowisk spółdzielczych odpowiada prezentowany przeze mnie projekt.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Niezwykle istotne w odczuciu posłanek i posłów z klubu PSL jest ponadto uwzględnienie w proponowanym przez naszą formację projekcie wniosków końcowych ˝Raportu o spółdzielczości polskiej˝, jak również wypracowanych w poprzedniej kadencji sejmowej przez zespół rządowy założeń do Prawa spółdzielczego.

    Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Ustawa z 16 września 1982 r. stanowiąca dziś podstawę prawną funkcjonowania spółdzielczości w Polsce mocno się zdezaktualizowała i istnieje pilna potrzeba uchwalenia nowej ustawy Prawo spółdzielcze, która odpowiadałaby obecnym warunkom ekonomicznym i gospodarczym oraz wymienionym przeze mnie rekomendacjom.

    Przypomnę, że kolejne podejmowane przez parlament RP w ostatnim dziesięcioleciu próby porządkowania przepisów w tym zakresie kończyły się fiaskiem. Dwukrotnie, jak pamiętamy, ustawa uchwalona przez parlament spotkała się z odmową podpisania jej przez prezydenta. Nie doczekały się pozytywnego zakończenia również prace nad czterema kolejnymi projektami, w tym dwoma projektami poselskimi i dwoma przedłożonymi z inicjatywy prezydenta. Brak nowoczesnej spółdzielczej ustawy ustrojowej i niespójność obowiązujących regulacji prawnych w zakresie spółdzielczości sprzyjają krytyce spółdzielczej formy gospodarowania.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Posłanki i posłowie PSL wyrażają przekonanie, że spółdzielczość była, jest i pozostanie dobrowolnym wyborem ludzi, jest oznaką wolności i demokracji. Spółdzielczość tworzy wspólnotę celów dbającą o dobro jej członków, ale nie była ona ani nie jest systemem gospodarczym głównego nurtu i w niczym mu nie zagraża, lecz stanowi jego istotne uzupełnienie, nadając rynkowi bardziej przyjazny, ludzki wymiar. Zasługuje więc na należną uwagę, a nie zaledwie na tolerancję.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Projekt ustawy Prawo spółdzielcze posłów PSL przewiduje kompleksową regulację dotyczącą spółdzielni. Projekt na nowo definiuje pojęcie spółdzielni, reguluje tryb jej założenia, członkostwo w spółdzielni, jego powstanie i ustanie, prawa i obowiązki członków, określa organy spółdzielni, ich zadania i zasady działania. Ponadto projekt reguluje gospodarkę finansową spółdzielni oraz kwestię lustracji, w tym wymagania, jakie powinna spełniać osoba będąca lustratorem, jak również jego obowiązki.

    Projekt przewiduje sposób przekształcenia organizacyjnego spółdzielni - łączenie, podział, likwidację spółdzielni - upadłość oraz postępowanie naprawcze, jak również funkcjonowanie związków spółdzielczych i Krajowej Rady Spółdzielczej. Projekt reguluje kwestie zatrudnienia członków spółdzielni i prowadzenia działalności gospodarczej przez spółdzielnie.

    Poza częścią ogólną projekt zawiera również regulacje dotyczące niektórych rodzajów spółdzielni, a mianowicie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni kółek rolniczych i innych spółdzielni zajmujących się działalnością rolniczą, spółdzielni pracy, spółdzielni rzemieślniczych oraz spółdzielni uczniowskich.

    Przepisy projektu ustawy Prawo spółdzielcze nie zawierają szczegółowych rozstrzygnięć w zakresie spółdzielczości mieszkaniowej, bankowej, kas oszczędnościowo-pożyczkowych czy spółdzielni socjalnych, gdyż ustawodawca dokonał w ostatnim czasie stosownych regulacji i wydaje się, że na tym etapie i w tej ustawie kwestie te powinny zostać pominięte i stanowić przedmiot oddzielnych prac legislacyjnych.

    W omawianym projekcie ustawy poza wcześniej przedstawionymi kwestiami pragnę zwrócić uwagę na potrzebę nowych rozwiązań prawnych m.in., po pierwsze, w zakresie zbywania udziałów. Instytucja dowolnego zbywania udziałów jest systemowi spółdzielczemu obca. Spółdzielnia co prawda jest przedsiębiorcą, ale jest to przedsiębiorca specyficzny. Dowolność zbywania udziałów prowadzi do różnego rodzaju patologii. Zbywanie udziałów powinno mieć charakter ograniczony, np. następować między członkiem występującym ze spółdzielni a osobą przystępującą. Osoby prawne nie powinny mieć możliwości nabycia udziałów osób fizycznych. Uzasadnione jest natomiast dziedziczenie udziałów. Po drugie, chodzi o przekształcenia organizacyjne. Wymogi konkurencyjnego rynku wymuszają współpracę i integrację międzyspółdzielczą, z łączeniem spółdzielni włącznie. Obok łączenia spółdzielni poprzez przejęcie należy wprowadzić możliwość łączenia spółdzielni na równych prawach, w wyniku czego powstaje nowa spółdzielnia. Po trzecie, mamy kwestię lustracji związków i związków spółdzielczych. Właściwie realizowana i wiarygodna społecznie lustracja przyczynia się do budowania niezbędnego w każdej spółdzielni zaufania. Konieczne są więc zmiany prawne zmierzające do podniesienia lustracji spółdzielczej na wyższy poziom. Większe uprawnienia w tym zakresie powinna mieć Krajowa Rada Spółdzielcza, np. prawo zarządzania lustracji, w przypadku gdy organy spółdzielni tego nie czynią w określonym czasie, czy też nadawania uprawnień lustracyjnych związkom rewizyjnym, podobnie jak to miało miejsce pod rządami ustawy z 1920 r. Celowe wydaje się powołanie przy Krajowej Radzie Spółdzielczej komisji nadzoru lustracyjnego i uzasadnione jest umożliwienie związkom rewizyjnym prowadzenia działalności gospodarczej na rzecz zrzeszonych spółdzielni. Po czwarte, chodzi o organizację i funkcjonowanie krajowego samorządu spółdzielczego. Mianowicie spółdzielczość będąca częścią gospodarki rynkowej stanowi odmienny od spółek prawa handlowego system gospodarowania, stąd rola struktur ponadpodstawowych i systemu kontroli korporacyjnej ma szczególne znaczenie. Członkowie spółdzielni oczekują od krajowej rady skutecznej interwencji i pomocy. Wyposażenie więc Krajowej Rady Spółdzielczej we właściwe instrumenty prawne będzie wyjściem naprzeciw oczekiwaniom członków. Krajowa Rada Spółdzielcza jako reprezentant ponad 8 mln członków i ponad 300 tys. pracowników powinna mieć także udział w dialogu społecznym poprzez członkostwo w Komisji Trójstronnej. Po piąte, co do spółdzielni uczniowskiej to jako specyficzna forma spółdzielczości doskonale nadaje się ona do kształcenia młodzież w duchu przedsiębiorczości, wzajemnej pomocy i solidarności. Spółdzielnie uczniowskie mają w Polsce, przypomnę, ponad 100-letnią tradycję. Spółdzielczość uczniowska uczy m.in. dobrego gospodarowania i szacunku do uczciwie zarobionych pieniędzy, samorządności, pracy zespołowej, odpowiedzialności, zaradności i powinna być bardziej niż dotychczas dostrzegana i doceniana. Po szóste, chodzi o odmienność sektora spółdzielczego od spółek kapitałowych. W czasie budowy w Polsce gospodarki rynkowej rola, istota i specyfika sektora spółdzielczego nie znajdowała jak dotąd dostatecznego zrozumienia. W okresie PRL spółdzielnie wtłoczono do systemu gospodarki państwowej, natomiast po 1990 r. wpisuje się je w ramy właściwe dla systemu komercyjnego. I jedno, i drugie rozwiązanie jest dla tego sektora niewłaściwe i szkodliwe. Spółdzielczość powinna zachować swoją odrębność, a system podatkowy winien uwzględniać jej specyfikę.

    Pani Marszałku! Wysoki Sejmie! Komisja Europejska podkreśla, że w niektórych okolicznościach uzasadnione jest przyznanie spółdzielniom specjalnych uprawnień, dzięki którym będą one mogły znaleźć się w znacznie lepszej sytuacji niż na normalnym, otwartym rynku. Z tego przyzwolenia korzysta większość krajów starej Unii Europejskiej. Celem tych ułatwień jest wspieranie akumulacji kapitału i budowa więzi ekonomicznych z członkami.

    Szanowni Państwo! Wysoki Sejmie! Panie Marszałku! Celem zmian w polskim systemie prawnym, w tym w systemie podatkowym, powinno być stworzenie warunków do przywrócenia spółdzielniom charakteru organizacji członkowskich oraz zahamowanie postępującego procesu likwidacji spółdzielczych podmiotów. Zachowanie odrębności sektora spółdzielczego od nastawionych głównie na zysk podmiotów prawa handlowego jest jednym z kluczowych warunków rozwoju spółdzielni. Dzięki tworzeniu trwałych zasobów kapitałowych zbiorowego wykorzystania jest to także istotny element stabilizacji rynku.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Proponowane zmiany w systemie podatkowym stanowią realizację jednej z bardzo ważnych międzynarodowych zasad. Mamy nadzieję, że spowodują one przywrócenie więzi ekonomicznych członków ze swoimi spółdzielniami, wzrost zainteresowania i aktywności członków oraz przyczynią się do budowania trwałych struktur gospodarczych. Biorąc pod uwagę to, że w obecnej debacie przedmiotem naszych rozważań są aż trzy projekty poselskie, chcę w sposób oficjalny w imieniu klubu, który reprezentuję, złożyć na ręce pana marszałka wniosek o powołanie w celu dalszego procedowania nad Prawem spółdzielczym komisji nadzwyczajnej. Dziękuję za uwagę.