1 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (druk nr 19).

Poseł Piotr Zgorzelski:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu Klubu Parlamentarnego Polskiego Stronnictwa Ludowego mam zaszczyt poprzeć dalsze prace parlamentarne nad obywatelskim projektem ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego i skierowanie tego projektu do komisji samorządu terytorialnego i finansów.

    W trakcie obowiązywania ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003 r. była ona wielokrotnie poddawana szeregu poprawkom i zmianom. Ustawa ta w dalszym ciągu budzi jednak szereg kontrowersji i poddawana jest szerokiej publicznej krytyce. Od kilku lat samorządy apelują o uzdrowienie dysfunkcyjnego systemu finansów samorządowych. W szczególności mam tu na myśli art. 29-31 ustawy określające wskaźniki, zgodnie z którymi naliczane są wpłaty na rzecz subwencji równoważącej i regionalnej, a których podstawę stanowią dochody wykazywane za rok poprzedzający rok bazowy, co oznacza na przykład, że podstawą wyliczania wskaźnika dla roku 2011 jest rok 2009. Skutki tak sformułowanego zapisu ustawy w warunkach kryzysu gospodarczego okazały się dla większości płatników subwencji katastrofalne. Kryzys, który rozpoczął się w 2008 r., uwidocznił rażące wady konstrukcji subwencji równoważącej i regionalnej określonych w ustawie. Okazało się bowiem, że obowiązkowe wpłaty do budżetu państwa na subwencję równoważącą i regionalną, przy zmniejszających się wpływach z podatków od osób fizycznych i prawnych, doprowadziły do sytuacji, w której samorządy odprowadzały znacznie więcej środków, niż wynosiły ich bieżące dochody z PIT i CIT, co skutkowało załamaniem się budżetów wielu ˝bogatych˝ jednostek samorządu terytorialnego. Aby spłacić zobowiązania wobec budżetu państwa, te bogate - oczywiście w cudzysłowie - samorządy zmuszone zostały do zaciągania kredytów komercyjnych. Przyznacie, szanowni państwo posłowie, że jest to ekonomiczny paradoks. W ten sposób samorządy te przyczyniły się do generowania długu publicznego, który tak nam ciąży w ostatnich latach. Rosną też nieuzasadnione koszty społeczne związane z obsługą tego długu, między innymi niemożliwe stało się zrealizowanie wielu ważnych inwestycji, jak i rozpoczęcie nowych. Wiele samorządów odłożyło realizację inwestycji, a przede wszystkim finansowanie w ramach RPO, gdyż nie mają pieniędzy na tzw. udział własny. Dalsze zadłużanie się jednostek samorządu terytorialnego z uwagi na istniejące regulacje ustawowe wyznaczające limit poziomu zadłużenia jest już w wielu przypadkach niemożliwe.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Szczególnie na przykładzie powiatów widać, że dalsze utrzymywanie status quo doprowadziło do tego, iż najbogatsze z nich stały się najbiedniejszymi pod względem posiadanych środków finansowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Pragnę również podkreślić, że według przepisów kryteria podziału subwencji równoważącej nie zależą od dochodów powiatu, lecz od poziomu bezrobocia oraz długości dróg powiatowych i wojewódzkich. Takie kryterium podziału ma podłoże w historycznych zaszłościach związanych z koniecznością rekompensowania powiatom dochodów utraconych po likwidacji subwencji drogowej, która była wypłacana z budżetu państwa w ramach ustawy obowiązującej do 2003 r.

    Dyskutując nad problemem subwencji równoważącej i regionalnej, należy także mieć świadomość oderwania przepisów ustawy od obecnych realiów. Przede wszystkim należy stanowczo obalić mit o tym, że z subwencji równoważącej korzystają najbiedniejsze samorządy. Według danych Ministerstwa Finansów największymi beneficjentami per saldo szczebla powiatowego są miasta Radom, Częstochowa i Białystok. W 2011 r. otrzymały one subwencje na poziomie 10-15 mln zł. W miastach tych poziom dochodów na jednego mieszkańca nie jest jednak najniższy. Podobna sytuacja ma miejsce w innych powiatach. Paradoksalnie subwencja równoważąca trafia do wszystkich 379 powiatów w Polsce i należy podkreślić, że tylko 30 z nich jest zarówno płatnikiem, jak i beneficjentem, a 279 - jedynie beneficjentem. Podobnie jest z subwencją. Jednymi z beneficjentów są województwa płacące również niewielką subwencję regionalną, dzięki czemu ich dochody z podatku PIT i CIT łącznie z subwencją regionalną przewyższają dochody na jednego mieszkańca województwa mazowieckiego, przy czym należy pamiętać, że województwo mazowieckie to nie tylko Warszawa, to także blisko 3 mln ludzi mieszkających na terenach, gdzie PKB na mieszkańca nie przekracza 70% średniej krajowej, a rejestrowane bezrobocie jest wyższe od średniej krajowej. Te wszystkie kwestie wymagają rozważenia i uregulowania w taki sposób, by wyeliminować błędy, których świadomość dzisiaj już mamy. Sytuacja wymaga także wysłuchania wszystkich stron: samorządowców, stowarzyszeń i projektodawców nowelizacji.

    Ważne jest jeszcze jedno. Ten projekt ustawy został przygotowany poza Sejmem przez grupę zaangażowanych obywateli. Włożyli oni w stworzenie tej nowelizacji mnóstwo czasu i serca. Projekt poparło, jak słyszeliśmy, 157 tys. osób. Przekonanie ich do tego (Dzwonek) i zebranie podpisów przez grupę zapaleńców i społeczników jest godne uznania i szacunku. Nie powinniśmy lekceważyć propozycji przedstawionych przez obywateli, i to wypracowanych z takim trudem. Wobec powyższego Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego będzie głosował za przekazaniem projektu ustawy do dalszych prac w komisji. (Oklaski)