5 punkt porządku dziennego:

Przyjęte przez Komisję Finansów Publicznych sprawozdanie podkomisji nadzwyczajnej do spraw realizacji ustaw o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych wraz ze stanowiskami: ministra finansów i Komisji Nadzoru Finansowego (druk nr 3923).

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów Izabela Leszczyna:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Na samym początku chciałabym podkreślić, że przedstawiciele Ministerstwa Finansów brali udział w pracach podkomisji nadzwyczajnej do spraw realizacji ustaw o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Podczas posiedzenia Komisji Finansów Publicznych w dniu 23 lipca 2015 r. w dyskusji nad treścią sprawozdania podkomisji minister finansów odniósł się do aktualnej sytuacji w sektorze SKOK-ów, opierając się na ustaleniach poczynionych na posiedzeniu Komitetu Stabilności Finansowej, który z racji wagi problemu dotyczącego sektora związanego ze stabilnością systemu finansowego cyklicznie zajmuje się tym tematem.

    Poważne zaniepokojenie ministra finansów wywołały wyniki ustaleń dokonanych przez sejmową podkomisję nadzwyczajną, które ujawniły szereg nieprawidłowości w systemie SKOK-ów. Te nieprawidłowości nie mają charakteru jednostkowego ani incydentalnego. Poważny niepokój wzbudziły wyniki audytu przeprowadzonego w pięciu największych SKOK-ach. Audyt, który przeprowadzono w 2013 r., dotyczył ich sytuacji finansowej. Nadmienię tylko, że miało być zbadanych sześć kas, ale jedna kasa w ogóle odmówiła wpuszczenia audytorów. Badanie wykazało trudny do wyobrażenia aspekt w ramach działalności sektora bankowego. Chodzi o ujemny kapitał własny każdej z przebadanych kas i niezdolność do generowania zysków z bieżącej działalności. Te pięć zbadanych kas posiada obecnie blisko 75% sumy aktywów sektora i 68% sumy depozytów zgromadzonych przez sektor SKOK-ów. Badanie zlecone przez Komisję Nadzoru Finansowego wykazało poważną skalę zafałszowania wyników dotyczących 2013 r. Skorygowany wynik, jeżeli chodzi o te pięć kas, to około minus 1200 mln zł. Połączenie tego z informacją o bieżących stratach w sektorze SKOK-ów, pomimo pomocy z Kasy Krajowej i przeprowadzonych zabiegów nadzorczych, jeżeli chodzi o zobowiązania dotyczące wdrażania programów naprawczych, pokazuje, że rozciąganie skali problemu na cały sektor nie jest w żadnym stopniu przesadzony. Ten system stał się niewypłacalny na skutek różnego rodzaju działań, o których szeroko dyskutowano podczas prac podkomisji - mówił też o tym przewodniczący pan poseł Marcin Święcicki - takich jak: outsourcing szeregu czynności, z kluczowymi czynnościami bankowymi włącznie, nadmierna zależność finansowa od podmiotów zewnętrznych, brak wykwalifikowanej kadry zarządzającej, nieodpowiednie procedury dotyczące udzielania pożyczek. Gdyby obecnie na chwilę pominąć osłonę, jaką daje parasol Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, odzyskanie wkładów zależałoby od tego, czy do systemu wpływają nowe środki od nowych członków SKOK-ów. Wysokiej Izbie pozostawię odpowiedź na pytanie, jak nazywamy system, którego funkcjonowanie zależy dzięki napływowi środków finansowych od nowych członków. System stabilizacyjny Kasy Krajowej nie dysponuje takimi środkami, które umożliwiłyby zlikwidowanie problemów płynnościowych sektora.

    Wysoka Izbo! Od 1995 r., wspominał o tym pan poseł Święcicki, spółdzielcze kasy funkcjonowały w oparciu o przepisy ustawy o związkach zawodowych. Oddzielne regulacje dotyczące sektora kas wprowadzone zostały ustawą z 1995 r. Nowelizacje ustawy dokonywane przy okazji zmian innych ustaw nie zmieniały zasadniczych regulacji zawartych w ustawie. Ustawa wprowadzała przymusowe zrzeszanie się spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w Kasie Krajowej, której prezesem był pan Grzegorz Bierecki. Jednocześnie jedynym decydentem w Kasie Krajowej była prywatna Fundacja na rzecz Polskich Związków Kredytowych, która miała 75% głosów na walnych zebraniach. Początkowo jednoosobowym zarządem tej fundacji był nomen omen pan Grzegorz Bierecki. Swoista unia personalna spowodowała, że w istocie fundacja odgrywała kluczową rolę w systemie SKOK-ów. W okresie funkcjonowania ustawy z 1995 r. wokół kas powstały też liczne podmioty świadczące na rzecz kas usługi na zasadzie wyłączności. Te usługi były zazwyczaj mało korzystne.

    Pierwsze próby poddania kas nadzorowi zewnętrznemu podjęto w 2006 r., kiedy procedowany był w Sejmie projekt ustawy mającej na celu ujednolicenie nadzoru publicznego nad różnymi segmentami usług finansowych w postaci powołania Komisji Nadzoru Finansowego. Wniosek ówczesnej opozycji, czyli klubu Platforma Obywatelska, o objęcie SKOK-ów nadzorem tej nowej instytucji został odrzucony przez rządzącą koalicję PiS, LPR i Samoobrony. Następnie pod koniec kwietnia 2008 r., kilka dni po wpłynięciu projektu nowelizacji ustawy o SKOK-ach autorstwa klubu Platforma Obywatelska do Sejmu, wpłynął projekt śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego. To była nowelizacja Prawa spółdzielczego. Projekt zawierał zmiany przepisów dotyczących SKOK-ów. Projekt Platformy Obywatelskiej zakładał m.in. objęcie wszystkich kas bezpośrednim nadzorem KNF oraz ograniczenie roli Kasy Krajowej w tym systemie, przywracając szeregowym kasom władzę nad Kasą Krajową. Zmiany zaproponowane w projekcie śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego szły natomiast w kierunku odwrotnym - w 90% tekst tego projektu ustawy w części dotyczącej SKOK-ów pokrywał się z treścią projektu przygotowanego w roku 2006 przez Kasę Krajową. W dniu, w którym projekt prezydencki trafił do Sejmu, prezes Krajowej Kasy Grzegorz Bierecki na łamach ˝Rzeczpospolitej˝ poddał całkowitej krytyce propozycję Platformy Obywatelskiej, chwalił natomiast prezydencki projekt ustawy, stwierdzając, że projekt ustawy przygotowany w Kancelarii Prezydenta jest zgodny z naszą strategią na 6 najbliższych lat.

    Zgodnie z projektem ustawy wzorowanym na projekcie Kasy Krajowej KNF sprawowałaby nadzór nad kasami za pośrednictwem i przy udziale Kasy Krajowej, czyli w praktyce tworzony był iluzoryczny nadzór. Zgodnie z proponowanym brzmieniem ustawy na KNF miały być nałożone obowiązki związane ze sprawowaniem nadzoru nad działalnością kas i Kasy Krajowej, co byłoby równoznaczne z przejęciem odpowiedzialności za prawidłowość ich funkcjonowania. A zatem w tamtym projekcie, prezydenckim, chciano przypisać odpowiedzialność Komisji Nadzoru Finansowego, natomiast nie dawano żadnych instrumentów, które pozwalałyby na sprawowanie takiego nadzoru, bo zgodnie z propozycją przepisów zawartych w wielu miejscach projektu nie KNF, ale Kasie Krajowej powierzone miały być szerokie kompetencje władcze. Prowadziłoby to do sytuacji - jak już powiedziałam - w której nie mając wpływu na kształtowanie obowiązujących kasy limitów i norm dopuszczalnego ryzyka, KNF byłaby odpowiedzialna za nadzór nad ich przestrzeganiem.

    W tym projekcie nadzór KNF miał tylko uzupełniać dotychczas funkcjonujący mechanizm nadzoru sprawowanego przez Kasę Krajową nad kasami, co stanowiło i nadal stanowi niespotykaną propozycję nadzoru nad rynkiem finansowym.

    Ponadto projekt ustawy śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego dawał dodatkowe prawa SKOK-om, upodobniając je w prawach do banków, a jednocześnie zupełnie pomijając wymogi i obowiązki nakładane na te podmioty, związane choćby z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa środków klientów banków. Sejm odrzucił ten projekt, a przyjął ustawę z dnia 5 listopada 2009 r., tj. projekt posłów Platformy Obywatelskiej. Urzędujący w tym czasie śp. prezydent Lech Kaczyński skierował ustawę praktycznie w całości do Trybunału Konstytucyjnego, co skutkowało wejściem jej w życie prawie 3 lata później, tj. 27 października 2012 r. Przepisy ustawy, które zostały wtedy zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny, miały charakter marginalny i w żadnym stopniu nie dotyczyły kwestii zasadniczych.

    Prace nad nową ustawą o SKOK, których początkiem był przygotowany przez Platformę Obywatelską i złożony w Sejmie w kwietniu 2008 r. projekt, zostały podjęte pod wpływem coraz liczniejszych sygnałów o nieprawidłowościach funkcjonowania sektora SKOK pod rządami poprzedniej ustawy regulującej zasady jego działalności. Dlaczego tak było? Wspominał także o tym pan poseł Święcicki. Z małych kas działających na zasadach analogicznych do zasad przyzakładowych kas zapomogowo-pożyczkowych SKOK stopniowo przekształciły się w kasy zrzeszające kilkadziesiąt lub kilkaset tysięcy członków, w wyniku czego leżąca u podstaw SKOK idea, jaką była więź członkowska, stała się oczywistą fikcją. Równocześnie akty prawne odpowiednio regulujące działanie małych kas opartych na więzi członkowskiej stały się zupełnie nieadekwatne do praktyki działania wielkiego organizmu gospodarczego, jakim stały się poszczególne kasy. Największa kasa posiada około 980 tys. członków, przy czym średnio w systemie SKOK jest 47 tys. członków. Dla porównania, największy bank spółdzielczy zrzesza 33 tys. udziałowców, a średnia dla banków spółdzielczych wynosi 1,8 tys. udziałowców. Banki spółdzielcze podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego i muszą spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa depozytów analogicznie do banków komercyjnych, choć są znacząco mniejsze.

    Warto przypomnieć powtarzaną opinię, że kasy świadczą usługi głównie dla osób uboższych i osób, które zaciągają niewielkie pożyczki. Niestety dane, jakie przedstawiła Komisja Nadzoru Finansowego, przeczą tej tezie. Na koniec września 2014 r. średni depozyt w SKOK-ach wynosił ponad 23 tys. zł, a maksymalny depozyt osiągnął poziom prawie 26 mln zł. Ponad 52% wartości depozytów stanowiły depozyty powyżej 50 tys. zł, a ponad 31% depozytów - depozyty o wartości powyżej 100 tys. zł. Z kolei średni kredyt na koniec września 2014 r. wynosił 12 tys. zł, a maksymalny kredyt - 23 600 tys. zł. Kredyty powyżej 100 tys. zł stanowiły 30% całego portfela kredytowego, a kredyty powyżej 1 mln zł - około 15%.

    Istotną kwestią jest wspomniany już przeze mnie fakt, że w Kasie Krajowej większością 75% głosów dysponowała prywatna Fundacja na rzecz Polskich Związków Kredytowych, a głos wszystkich kas, zrzeszających w sumie ponad 2 mln członków, ważył trzykrotnie mniej. Ponadto biegli rewidenci badający sprawozdania finansowe największych kas, co potwierdziły późniejsze kontrole KNF prowadzone od chwili wejścia w życie tej ustawy, tj. po 27 października 2012 r., stwierdzili, że część SKOK-ów sporządzała sprawozdania finansowe niezgodnie z ustawą o rachunkowości - dotyczyło to zwłaszcza wyceny niespłacanych terminowo kredytów i pożyczek. Praktyka ta, jak później oceniła KNF, była sprzeczna nie tylko z ustawą o rachunkowości, ale także ze stosowanymi w innych krajach zaleceniami Światowej Rady Unii Kredytowych.

    Odroczenie wejścia w życie ustawy wykorzystano do przekazania Fundacji na rzecz Polskich Związków Kredytowych majątku w wysokości 65 mln zł zgromadzonych z opłat kas - do prywatnego instytutu, a następnie spółki Grzegorza Biereckiego, jego brata Jarosława Biereckiego i Adama Jedlińskiego. W okresie między uchwaleniem ustawy a jej wejściem w życie ze względu na skierowanie jej do Trybunału Konstytucyjnego, a więc między 2009 r. a 2012 r., dokonano szeregu przekształceń w systemie SKOK, które miały zapewnić Grzegorzowi Biereckiemu i jego najbliższym współpracownikom zachowanie możliwie największej kontroli nad całym systemem. Udziały w spółkach należących do Kasy Krajowej przekazano spółce SKOK Holding w Luksemburgu, której prezesem został Grzegorz Bierecki. Utworzono też szereg spółek outsourcingowych wokół grupy kas Stefczyka, w których władzach zasiadają Grzegorz Bierecki i jego wieloletni współpracownicy. Okres pomiędzy uchwaleniem ustawy a jej wejściem w życie władze części kas wykorzystały do sztucznego poprawienia swoich bilansów przez przekazanie niespłacanych pożyczek spółce ASK Invest w Luksemburgu w zamian za nigdzie nienotowane papiery dłużne służące jedynie wizerunkowej poprawie sytuacji finansowej kas. W tym czasie ułomny i mało profesjonalny nadzór Kasy Krajowej nad innymi kasami nie powstrzymał rozkwitu przestępczej działalności w SKOK-u Wołomin i powstania zagrożeń w innych kasach, w czego rezultacie dwa SKOK-i upadły - Bankowy Fundusz Gwarancyjny wypłacił ich klientom ponad 3 mld zł - dwa inne zostały przejęte przez banki, a w 40 SKOK-ach z 52 SKOK-ów trwają postępowania naprawcze.

    W toku prac sejmowej podkomisji do spraw realizacji ustaw o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych światło dzienne ujrzała więc ogromna skala nieprawidłowości w systemie SKOK oraz jego dysfunkcyjnej działalności. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, co wydarzyło się od momentu uchwalenia ustawy do momentu jej wejścia w życie. To był czas, w którym w gruncie rzeczy wskutek świadomych działań stworzono problemy, które obecnie występują w systemie spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

    Pomiędzy rokiem 2009 a początkiem roku 2013 nastąpił gwałtowny wzrost aktywów SKOK-ów. Depozyty SKOK-ów wzrastały skokowo - w 2010 r. o 14%, do ok. 12,5 mld zł. Jakie były tego przyczyny i właściwie co się stało, że nagle wszyscy zapałali chęcią ulokowania swoich często życiowych oszczędności w SKOK-ach, a nie w banku? W tym czasie większość banków obniżała oprocentowanie, a SKOK-i utrzymywały oprocentowanie na poziomie przekraczającym 7%, w niektórych przypadkach nawet 7,5%. Dla porównania w tym czasie oprocentowanie na rynku bankowym wynosiło od 4% do 4,5%. Mówimy więc o prawie dwukrotnej różnicy w oprocentowaniu depozytów. Taka tendencja utrzymywała się do momentu objęcia SKOK-ów nadzorem KNF-u. Jeszcze na początku 2013 r. depozyty wzrosły o kolejne 0,5 mld zł. Niestety używanie określenia: SKOK na kasę Polaków w tym wypadku wydaje się bardzo adekwatne. (Oklaski) W latach 2009-2013 depozyty wzrosły o ponad 3 mld zł. Wniosek PiS, a więc klubu Prawa i Sprawiedliwości czy grupy posłów Prawa i Sprawiedliwości, skierowany do Trybunału Konstytucyjnego, który nie miał na celu nic innego niż powstrzymanie objęcia nadzorem KNF-u sektora SKOK, do tej pory kosztował Polaków 3 mld zł, które wypłacono z Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

    (Poseł Robert Maciaszek: Skandal.)

    Reasumując, jak podano w opinii przesłanej na ręce pani marszałek, w związku z wieloma nieprawidłowościami ujawnionymi podczas prac podkomisji nadzwyczajnej, Ministerstwo Finansów popiera ustalenia podkomisji. Zidentyfikowane problemy działalności sektora SKOK oraz poszczególnych kas, które znalazły swoje odzwierciedlenie w treści sprawozdania podkomisji nadzwyczajnej przyjętego przez Komisję Finansów Publicznych 23 lipca 2015 r., potwierdzają diagnozę sytuacji SKOK, jaką sformułował Komitet Stabilności Finansowej. To dowodzi, że działania w zakresie objęcia SKOK-ów nadzorem KNF-u, a także objęcia gwarancjami BFG depozytów Polaków, którzy zaufali reklamom SKOK-ów, były słuszne i potrzebne. Działania te uchroniły tysiące Polaków przed utratą oszczędności. Dziękuję bardzo. (Oklaski)