Informacja prezesa Rady Ministrów na temat kryzysu migracyjnego w Europie i jego reperkusji dla Polski.

Minister Spraw Wewnętrznych Teresa Piotrowska:

    Szanowna Pani Marszałek! Szanowna Pani Premier! Panie, Panowie Posłowie! Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z uwagą śledzi obecną sytuację migracyjną na granicach i wewnątrz Unii Europejskiej. Ściśle współpracujemy z europejskimi odpowiednikami naszych służb oraz wypełniamy strategię działań wewnętrznych. Na bieżąco i w sposób szczególny monitorujemy wszystkie aspekty kryzysu migracyjnego na południu Europy. Analizujemy zachodzące zmiany i tendencje pod kątem ewentualnych zagrożeń dla Polski. Jesteśmy przygotowani na różne warianty działań.

    Polska jeszcze w 2014 r. wzmocniła procedury współdziałania służb i instytucji na wypadek ewentualnego napływu dużej liczby uchodźców. Działania te wprowadzono w związku z konfliktem na Ukrainie. Jeśli zajdzie taka potrzeba, opracowane dla wschodniej części Polski procedury działania zostaną przeniesione na południe kraju.

    Zgodnie z wytycznymi komendanta głównego Straży Granicznej realizowane są bardziej intensywne działania na rzecz bezpośredniej ochrony granic. Prowadzony jest monitoring na szlakach drogowych i kolejowych biegnących od granicy państwa z zagrożonych kierunków. We wszystkich oddziałach Straży Granicznej zacieśniono współpracę z Policją, Żandarmerią Wojskową, Służbą Celną, Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Inspekcją Transportu Drogowego i Strażą Ochrony Kolei, a także z wydziałami zarządzania kryzysowego wojewodów. Wspólnie wskazano miejsca przeznaczone do krótkotrwałego pobytu dużych grup uchodźców. Określono możliwości zabezpieczenia tych miejsc w sprzęt kwaterunkowy, w tym sprzęt będący w dyspozycji straży pożarnej i Sił Zbrojnych. Tego rodzaju wsparcie logistyczne jest możliwe, a odbywa się w ramach porozumień podpisanych przez szefów służb m.in. z dowódcą operacyjnym i generalnym rodzajów Sił Zbrojnych. Wzmożono również współpracę ze służbami granicznymi państw sąsiednich, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji. Zostały określone dostępne w Straży Granicznej siły i środki, które mogą zostać wykorzystane do realizacji zadań zarówno na poziomie lokalnym, jak i centralnym. W razie konieczności komendanci oddziałów mogą skierować do działań dodatkowych funkcjonariuszy, przenosząc ich z innych placówek lub z komendy oddziału. Dodatkowe siły i środki na wybrany odcinek granicy skierować może także komendant główny Straży Granicznej w ramach podporządkowanych mu nieetatowych pododdziałów odwodowych, które tworzą wytypowani w oddziałach i w ośrodkach funkcjonariusze Straży Granicznej.

    W związku z narastającym kryzysem migracyjnym opracowana została strategia postępowania Straży Granicznej w przypadku masowego napływu migrantów przez południową granicę Rzeczypospolitej Polski. Ma ona na celu przede wszystkim określenie sposobu działania jednostek organizacyjnych Straży Granicznej w sytuacji zwiększenia się liczby przypadków zatrzymywania dużych grup migrantów na granicy południowej, ocenę możliwości własnych formacji, zakresu i form współpracy z innymi podmiotami oraz ewentualnych potrzeb co do zewnętrznego wsparcia w przypadku eskalacji zjawiska oraz przygotowanie założeń do wyliczenia kosztów tych działań.

    Kontrola ruchu osobowego do Polski przez południowe odcinki naszej granicy prowadzona jest z uwzględnieniem następujących założeń. Po pierwsze, planowanie liczby funkcjonariuszy do realizacji zadań na podstawie ciągłej oceny zagrożenia i analizy ryzyka. Po drugie, stosowanie w razie stwierdzenia nielegalnego przekroczenia granicy ofensywnych metod operacyjno-rozpoznawczych. Po trzecie, wymiana informacji z sąsiednimi granicznymi jednostkami organizacyjnymi, a także służbami ochrony granicy państw sąsiednich. Po czwarte, wymiana informacji i współdziałanie z innymi krajowymi służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo Polski. Po piąte, kontrolowanie pojazdów oraz legitymowanie osób podróżujących od strony południowej granicy Polski i dokonywanie kontroli pobytu cudzoziemców. Po szóste, prowadzenie wnikliwej kontroli podróżujących pochodzących z krajów tzw. podwyższonego ryzyka.

    W praktyce Straż Graniczna, która w większości przypadków zatrzymuje nielegalnych imigrantów lub przejmuje ich od Policji i innych służb, które dokonały zatrzymania, przede wszystkim realizuje zadania w zakresie ustalania tożsamości cudzoziemców, ewentualnego przyjęcia od nich wniosków o udzielenie ochrony na terytorium Polski, poinformowania ich o skutkach prawnych tej procedury oraz przekazania ich do odpowiednich ośrodków recepcyjnych. Dalsze postępowanie prowadzi Urząd do Spraw Cudzoziemców. W przypadku osób przebywających w Polsce nielegalnie prowadzone są działania mające na celu opuszczenie przez nich terytorium naszego kraju.

    Oceniając obecną sytuację, należy stwierdzić, że nie obserwujemy gwałtownego wzrostu liczby nielegalnych przekroczeń naszej granicy w związku z sytuacją migracyjną na południu Europy. Ujawniane są natomiast pojedyncze próby grupowych przerzutów migrantów do Polski, jak na przykład zatrzymanie 11 sierpnia 2015 r. w Szklarskiej Porębie grupy 31 imigrantów z Syrii, Afganistanu i Jemenu czy zatrzymanie 5 września w Chyżnem 9 imigrantów z Syrii i Afganistanu.

    Sytuacja na granicach Polski jest stabilna i nie odnotowujemy na nich niepokojących zjawisk. Ruch graniczny utrzymuje się na poziomie zbliżonym do analogicznego okresu 2014 r., wzrósł tylko o 4%. W obecnej chwili realizowane jest jedynie wzmocnienie na odcinku Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej na granicy z Ukrainą i Śląsko-Małopolskiego Oddziału Straży Granicznej na pograniczu polsko-czesko-słowackim. Kontynuowanie takich działań na tych odcinkach jest podstawowym elementem zapobiegającym ryzyku nielegalnej imigracji od strony południowej.

    Na wschodzie Polski trwa stały zwiększony napływ osób pochodzenia czeczeńskiego przez przejście kolejowe w Terespolu. Niemal każdego dnia odnotowujemy próby przekroczenia granicy przez większe grupy cudzoziemców. Dla przykładu 14 września do Terespola z Brześcia przyjechały pociągiem 263 osoby, 180 otrzymało decyzję administracyjną o odmowie wjazdu na terytorium Polski. Dzisiaj również 160 osób otrzymało odmowę wjazdu na terytorium Polski. Przejście graniczne w Terespolu jest miejscem, gdzie składana jest największa liczba wniosków o status uchodźcy oraz gdzie wydaje się najwięcej decyzji o odmowie wjazdu na terytorium Polski. W dużej mierze procedury te dotyczą obywateli Rosji narodowości czeczeńskiej. Od 1 stycznia do 13 września 2015 r. złożono 1666 wniosków o status uchodźcy, co stanowi 54% wniosków składanych we wszystkich placówkach Straży Granicznej. Wnioski te dotyczą 4,5 tys. osób, co stanowi 64% wnioskujących we wszystkich placówkach. W tym samym przedziale czasu w placówce w Terespolu odmówiono wjazdu 12 645 cudzoziemcom, co stanowi 40% wszystkich odmów. Dane te wskazują na skuteczność naszych działań w zakresie kontroli wjazdu na terytorium Polski, a tym samym, jak powiedzieli pani premier i pan minister Schetyna, na odpowiednie zabezpieczenie zewnętrznej granicy Unii Europejskiej.

    Dużą wagę przykładamy do ścisłej współpracy z unijną agencją do spraw granic zewnętrznych Frontex. Straż Graniczna prowadzi wymianę informacji oraz wspiera ją, delegując funkcjonariuszy i udostępniając wyspecjalizowany sprzęt. 185 funkcjonariuszy straży przygotowanych jest do realizowania zadań w ramach europejskich zespołów straży granicznej. Kolejnych 26 funkcjonariuszy jest przygotowywanych do włączenia do tej grupy.

    Łączne zaangażowanie naszej Straży Granicznej w działania operacyjne koordynowane przez agencję Frontex w 2015 r. obejmuje ponad 100 misji. Misje te realizowane są z wykorzystaniem statków powietrznych, terenowych i szosowych samochodów oraz pojazdów wyposażonych w sprzęt do obserwacji, w tym w ręczne kamery termowizyjne. Podczas realizacji tych misji nasi partnerzy bardzo doceniają doświadczenie i profesjonalizm polskich funkcjonariuszy Straży Granicznej w zakresie ochrony granic, przesłuchań, ustalania krajów pochodzenia osób nielegalnie przekraczających granice i badania dokumentów w zakresie ich autentyczności. W ciągu najbliższych dwóch tygodni samolot Straży Granicznej rozpocznie misję wspierającą w związku z kryzysem migracyjnym w Grecji. Stronie węgierskiej z początkiem października użyczony zostanie śmigłowiec naszej Straży Granicznej.

    Nowym elementem związanym z sytuacją na polskich granicach jest decyzja władz niemieckich o czasowym przywróceniu kontroli na granicy wewnętrznej z Austrią w celu ograniczenia napływu imigrantów. Decyzja Niemiec nie wpływa na sytuację na naszej granicy. Na tym odcinku naszej granicy ruch odbywa się płynnie i obecnie nie jest ona zagrożona masową, nielegalną migracją.

    Panie i Panowie Posłowie! Poza działaniami podejmowanymi na rzecz bezpieczeństwa granic wewnętrznych oraz zewnętrznej granicy Unii Europejskiej chronionej przez Polskę bardzo istotną rolę w zarządzaniu zjawiskami migracji odgrywa Urząd do Spraw Cudzoziemców. Zajmuje się on rozpatrywaniem wniosków uchodźczych oraz zapewnieniem zakwaterowania i pomocy socjalnej dla osób poszukujących ochrony. Obecnie w Polsce funkcjonuje 11 ośrodków dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Przebywa w nich 1,5 tys. osób. Ośrodki dysponują obecnie liczbą ponad 700 wolnych miejsc, natomiast w razie potrzeby liczba ta może zostać wielokrotnie zwiększona zarówno poprzez odpowiednią adaptację pomieszczeń w istniejących ośrodkach, jak i poprzez natychmiastowe uruchomienie dodatkowych ośrodków wcześniej wytypowanych do realizacji tego typu zadań. Konieczność uruchomienia dodatkowych ośrodków wystąpiłaby w przypadku przyjęcia jednorazowo grupy większej niż 2 tys. osób. Będziemy jednak dążyć do przyjmowania cudzoziemców etapami, w grupach najwyżej kilkusetosobowych, mając na celu sprawne przeprowadzenie tego zadania pod względem logistycznym oraz wykorzystanie w jak największym stopniu istniejącej infrastruktury i rezerw, którymi dysponujemy.

    Niezależnie od tego chciałabym podkreślić, że już w 2014 r. w ramach prac związanych z przygotowaniem koncepcji działań w przypadku masowego napływu cudzoziemców opracowane zostały procedury umożliwiające m.in. wykorzystanie wskazanej przez wojewodów bazy noclegowej, jak również uruchomienie w razie potrzeby we współpracy z wojskiem tymczasowego ośrodka mogącego pomieścić ok. 5 tys. osób. Są to możliwości, które posiadamy, ale nie zakładamy konieczności wykorzystania ich w ramach ewentualnej relokacji, o której obecnie dyskutujemy.

    Pamiętamy też o tym, że cudzoziemcy ubiegający się w Polsce o status uchodźcy mają możliwość otrzymywania świadczeń w celu samodzielnego utrzymania. Obecnie z możliwości tej korzysta ok. 2,5 tys. cudzoziemców, czyli znacznie więcej niż przebywa w ośrodkach.

    W związku z lipcową deklaracją Polski o przyjęciu 2 tys. uchodźców przygotowywany jest plan operacyjny Urzędu do Spraw Cudzoziemców w zakresie relokacji i przesiedlenia cudzoziemców do Polski. Zawiera on szczegółowy harmonogram działań w podziale na etapy i instytucje odpowiedzialne za realizowanie poszczególnych zadań. Jednocześnie czekająca na podpis pana prezydenta nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw umożliwi wydanie rozporządzenia Rady Ministrów stanowiącego podstawę prawną dla planowanej akcji i szczegółowo określi wysokość środków przeznaczonych na ten cel.

    Polska otrzyma z europejskiego Funduszu Azylu, Migracji i Integracji kwotę 10 tys. euro na każdą osobę przesiedloną oraz 6 tys. euro na każdego relokowanego wnioskodawcę. W trakcie trwania procedury uchodźczej cudzoziemcom zostanie zapewniona kompleksowa opieka ze strony Urzędu do Spraw Cudzoziemców obejmująca m.in. zakwaterowanie, wyżywienie, opiekę medyczną, pomoc psychologiczną i kursy adaptacyjne. Należy podkreślić, że Polska ma doświadczenie w przyjmowaniu dużej liczby cudzoziemców, szczególnie obywateli Federacji Rosyjskiej narodowości czeczeńskiej, a także wyznania muzułmańskiego, którzy po konfliktach na Kaukazie masowo wnioskowali o przyznanie statusu uchodźcy. Nasze przygotowanie obejmuje aspekty organizacyjne, religijne i kulturowe.

    Po uzyskaniu ochrony na terytorium Rzeczypospolitej osoby relokowane i przesiedlone zostaną objęte indywidualnymi programami integracyjnymi na takich samych zasadach jak pozostałe osoby, które uzyskały w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Programy te trwają rok i obejmują świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego, opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz specjalistyczne poradnictwo socjalne. Będziemy też korzystać z możliwości podejmowania dodatkowych działań o charakterze integracyjnym w oparciu o środki z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, przede wszystkim we współpracy z organizacjami pozarządowymi.

    Wysoka Izbo! Chciałabym zaznaczyć, że we wszystkich podejmowanych przez nas działaniach bezpieczeństwo stanowi najwyższy priorytet. Dlatego tak ważna jest możliwość sprawdzania oraz możliwość odmowy przyjęcia każdej osoby, która mogłaby stanowić jakiekolwiek zagrożenie. W przyjętym schemacie działań przed ewentualnym przetransportowaniem osób do Polski przewidziano ich jednoznaczną identyfikację i pobieranie odcisków palców. Osoby przesiedlane z obozów spoza Unii Europejskiej będą sprawdzane przez organy Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców oraz przez polskie służby. Z kolei osoby relokowane z Włoch czy Grecji będą sprawdzane zarówno przez polskie organy, jak i przez służby tych państw. Proces ten będzie dodatkowo wspomagany poprzez wymianę informacji ze służbami innych państw.

    Chcę zaznaczyć, że przepisy ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przewidują stosowne mechanizmy zapobiegające zagrożeniom w odniesieniu do cudzoziemców przebywających w Polsce. Chcę też podkreślić, że szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców przed wydaniem decyzji o przyznaniu ochrony międzynarodowej każdorazowo zasięga opinii Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Mamy więc wypracowane odpowiednie procedury i mechanizmy. Kolejne etapy przygotowań są przed nami, dlatego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych działa grupa robocza do spraw ewentualnej realizacji programu relokacji i przesiedleń, która na bieżąco przygotowuje plany zadań realizowanych przez poszczególne organy administracji. W tych dniach pani premier Ewa Kopacz podjęła decyzję o powołaniu specjalnego międzyresortowego zespołu, który zajmie się tym problemem w szerszej formule, z udziałem przedstawicieli organizacji pozarządowych, kościołów, organizacji społecznych. Formuła ta umożliwi całościowe konsultowanie i koordynowanie kwestii związanych zarówno z przyjmowaniem uchodźców, jak i z ich późniejszą integracją w naszym kraju.

    Wysoka Izbo! Mimo niezwykłej dynamiki procesów i kryzysu migracyjnego Polska ma od dawna przygotowany plan działania. Dysponujemy wszelkimi instrumentami, aby jako państwo w każdej chwili reagować, i reagujemy. Tak było również w przypadku wydarzeń na Ukrainie, kiedy podjęliśmy decyzję o akcji ewakuacyjnej osób polskiego pochodzenia. Program w pełni się powiódł. Po półrocznej realizacji rządowego programu adaptacyjnego blisko 200 osób znalazło nowy, bezpieczny i przyjazny dom w Polsce. W ramach przygotowań do realizacji programu przyjęcia do Polski uchodźców Urząd do Spraw Cudzoziemców, prowadząc systematyczne konsultacje z organizacjami pozarządowymi, uzyskał od wielu organizacji pozarządowych bardzo jasne deklaracje wsparcia tego procesu i włączenia się w ten proces. Z całą pewnością będziemy rozwijać tę platformę współdziałania. W najbliższych dniach rozstrzygnięte zostaną konkursy Funduszu Azylu Migracji i Integracji dla organizacji pozarządowych na pomoc dla imigrantów o łącznej wartości ponad 33 mln zł. Wkrótce ogłosimy kolejny nabór.

    Planujemy też uruchomić bank ofert dla osób i instytucji w zakresie możliwości zgłaszania różnej pomocy imigrantom. Chcemy pomóc usystematyzować te wszystkie cenne głosy i odruchy serc Polaków. Przewidujemy, że na odpowiednich etapach realizacji programu przesiedleń i relokacji będziemy zapraszać do współpracy samorządy, organizacje pracodawców i urzędy pracy. Właśnie tak działaliśmy, realizując program adaptacyjny i integracyjny osób ewakuowanych z Donbasu. To przyniosło efekt.

    Panie i Panowie Posłowie! Kończąc, pragnę zapewnić, że służby podległe ministrowi spraw wewnętrznych uważnie monitorują sytuację na granicach, zachowując gotowość na ewentualne przybycie zwiększonej liczby osób poszukujących ochrony. W chwili obecnej nie ma potrzeby podejmowania nadzwyczajnych działań. Sytuacja jest jednak monitorowana, a o ewentualnych zagrożeniach czy niepokojących zjawiskach będziemy na bieżąco informować.

    Jednocześnie zgodnie z przyjętymi harmonogramami realizowana jest kompleksowa strategia działań związanych z możliwym i zadeklarowanym przez Polskę wdrożeniem programu relokacji i przesiedleń uchodźców. Jesteśmy przygotowani na to logistycznie, infrastrukturalnie i proceduralnie. Polska jest gotowa solidarnie podjąć i odpowiedzialnie zorganizować działania uzgodnione w ramach zobowiązań międzynarodowych.

    W tej debacie, panie i panowie posłowie, do państwa dyspozycji z ramienia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych są sekretarz stanu pan Piotr Stachańczyk, szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców pan Rafał Rogala oraz komendant główny Straży Granicznej generał Dominik Tracz. Dziękuję. (Oklaski)