38 punkt porządku dziennego:

Przedstawione przez Radę Ministrów sprawozdanie z realizacji ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce˝ w 2013 r. (druk nr 3066) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 3408).

Poseł Janina Okrągły:

    Pani Marszałek! Pani Minister! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt i przyjemność przedstawić państwu stanowisko klubu Platforma Obywatelska wobec sprawozdania z realizacji ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce˝ w 2013 r.

    Rok 2013 był ostatnim rokiem realizacji edycji programu przyjętego przez Radę Ministrów w 2010 r., który określał cele i zadania na lata 2010-2013. Od ubiegłego roku realizowana jest kolejna edycja na lata 2014-2018. Właściwie o realizacji programu bardzo dużo powiedzieli pani minister oraz pan poseł sprawozdawca. Ja może tylko przypomnę jeszcze raz, że w 2010 r. znowelizowano ustawę o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z 1995 r., a wprowadzone przepisy w znacznym stopniu ograniczyły miejsca użyteczności publicznej, w których można było palić papierosy.

    Działania profilaktyczne i interwencyjne podejmowane w ramach programu w 2013 r. były bardzo zróżnicowane i realizowane przez różne resorty i urzędy. Programem zarządzał główny inspektor sanitarny, któremu minister zdrowia jako koordynator programu powierzył tę funkcję już w 2007 r. Cele programu przedstawiła pani minister, więc nie będę się powtarzała. W 2013 r. zrealizowano zadania edukacyjne i zdrowotne mające na celu wzrost świadomości społecznej dotyczącej szkodliwości palenia tytoniu i wdychania dymu tytoniowego oraz zmianę klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu. Podejmowano też działania propagujące modę na niepalenie.

    O inicjatywach, działaniach edukacyjnych i obchodach światowych dni powiedział już pan poseł sprawozdawca. Chciałabym tylko dodać, że placówki oświatowe bardzo intensywnie włączyły się w realizację programu. Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Komendą Główną Policji realizowało także działania rozwijające profilaktykę rówieśniczą jako skuteczną formę przeciwdziałania uzależnieniom, a rok szkolny 2012/2013 był Rokiem Bezpiecznej Szkoły. Zakończenie Roku Bezpiecznej Szkoły odbyło się w Łodzi w ramach Przystanku PaT, a udział w tym przystanku wzięło 2 tys. młodych ludzi z całej Polski.

    Działania edukacyjne wzmacniane były działaniami kontrolnymi. Przypomnę, że funkcjonariusze organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2010 r. otrzymali uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za nieumieszczanie informacji o zakazie palenia oraz za palenie w miejscach objętych zakazem. Także w 2013 r. był egzekwowany zakaz reklamy i promocji tytoniu oraz sponsoringu przez firmy tytoniowe. Przypomnę, że było to hasło światowego dnia rzucania tytoniu w 2013 r.

    Wyniki badań z 2013 r. wykonanych przez TNS Polska na zlecenie głównego inspektora sanitarnego jednoznacznie potwierdzają skuteczność działań podjętych w latach 2010-2013. Od 2009 r. znacząco spadł odsetek osób narażonych na bierne palenie w zakładach pracy i innych miejscach publicznych. Zdecydowany spadek nastąpił oczywiście po roku 2010, po wprowadzeniu zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych. Szczególnie było to widoczne na przykładzie lokali gastronomiczno-rozrywkowych. Trzeba podkreślić, że Polacy bardzo szybko zaakceptowali wprowadzone przepisy oraz że coraz bardziej są świadomi swoich praw, szczególnie niepalący, i obowiązków. W miejscach publicznych, takich jak centra handlowe, obiekty kultury, szkoły, szpitale, urzędy, narażenie na bierne palenie jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Stosunkowo wysokie, niestety, pozostaje jeszcze narażenie na bierne palenie na przystankach i w obiektach komunikacji publicznej, bo wskaźnik wynosi ok. 26%.

    Od 2011 r. zmniejszyła się również liczba osób palących, co podkreślała pani minister, jednakże tendencja spadkowa występuje w populacji mężczyzn. I tak, w 2011 r. paliło 39% mężczyzn, natomiast w 2013 r. już 31%. Natomiast nie ma takiej tendencji w przypadku populacji kobiet. Potrzebna jest więc intensyfikacja działań edukacyjno-informacyjnych, kampanii medialnych skierowanych szczególnie do populacji młodych kobiet, prowadzących do zmiany postaw palaczy, wzmocnienia motywacji do rzucenia palenia i tworzenia przede wszystkim mody na niepalenie.

    Jednym z aktualnych i narastających problemów jest wzrost używania e-papierosów. E-papierosy nie są objęte dotychczasową ustawą. Brak rozwiązań prawnych w stosunku do e-papierosów, cena niższa niż tradycyjnych, natarczywa i sugestywna reklama powodują, że stają się one coraz bardziej popularne zarówno wśród osób niepełnoletnich, jak i wśród osób dorosłych, i jest to problem do rozwiązania w przyszłości.

    Kluczowym instrumentem - na co zwracano tu już uwagę - ograniczenia konsumpcji tytoniu jest cena. Potwierdza to także opinia Polaków. 79% społeczeństwa uważa, że cena jest barierą decydującą o paleniu lub niepaleniu. Cena papierosów systematycznie wzrasta, co wiąże się ze wzrostem akcyzy. Udział akcyzy w cenie detalicznej wynosił w 2013 r. 60,92%, a łącznie z VAT prawie 80%. Rosnące ceny wyrobów tytoniowych stanowią jednak zachętę do zwiększonego nielegalnego napływu na polski rynek papierosów i tytoniu oraz sprzyjają rozwojowi nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych. Chciałabym podkreślić, że jest to problem większości krajów Unii Europejskiej, nie tylko Polski. Tak więc wielkie zadanie ma Służba Celna, która przygotowała i wdrożyła strategię w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi. Najpierw była ona opracowana na lata 2009-2011, a następnie na lata 2012-2015.

    Muszę podkreślić i przypomnieć, że bardzo istotne było znowelizowanie przez Sejm w 2012 r. ustawy o podatku akcyzowym, której przepisy od 1 stycznia 2013 r. objęły susz tytoniowy podatkiem akcyzowym oraz określiły podmioty uprawnione do dokonywania obrotu tym wyrobem akcyzowym bez konieczności odprowadzania akcyzy. Jednocześnie zwiększono, na bardziej dolegliwe, kary dla osób trudniących się tzw. przemytem mrówkowym. Jednak wskaźniki pokazują, że nielegalny obrót surowcem i wyrobami tytoniowymi stale rośnie, ale zmieniają się struktura i kanały nielegalnej dystrybucji. Obrót nielegalny fabrycznie produkowanymi papierosami spada, ale nadal odbywa się tradycyjnie na bazarach i targowiskach.

    Natomiast bardzo istotnie wzrasta nielegalny obrót innymi wyrobami, przede wszystkim tytoniem do skrętów, i ten obrót przeniósł się niemal całkowicie do Internetu. Dystrybucja dokonywana jest z wykorzystaniem przesyłek pocztowych i kurierskich. Do priorytetowych zadań Służby Celnej należy ograniczenie podaży wyrobów tytoniowych pochodzących z nielegalnych źródeł, dystrybuowanych zarówno przez kanały tradycyjne, jak i przez Internet. Chciałabym przypomnieć, że walką z nielegalnym handlem przez Internet zajmuje się wyspecjalizowana już komórka Służby Celnej, grupa zadaniowa do spraw e-kontroli. Liczba wykrytych nielegalnych kanałów systematycznie wzrasta.

    Chciałabym też przypomnieć, że w 2013 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów, tzw. dyrektywa tytoniowa. Ministerstwo Zdrowia bardzo pracowało przez cały 2013 r. nad propozycjami zapisów do tej dyrektywy. Przypomnę, że Ministerstwo Zdrowia miało trochę inną koncepcję niż Ministerstwo Gospodarki, chciało całkowitego ograniczenia sprzedaży papierosów zapachowych, w tym mentolowych, oraz slim. W dyrektywie (Dzwonek) zostało to ustalone na poziomie kompromisowym.

    Szanowni Państwo, klub Platformy Obywatelskiej pozytywnie ocenia realizację ˝Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce˝ w 2013 r. i rekomenduje przyjęcie przedstawionego sprawozdania. Dziękuję bardzo. (Oklaski)