Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Panie Ministrze! Przystępujemy dzisiaj do pierwszego czytania rządowego projektu ustawy Prawo konsularne, ustawy, która ma w sposób jednolity i zwięzły zarazem zastąpić obowiązującą od dnia 13 lutego 1984 r. ustawę o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej.
Czas debaty nie jest przypadkowy, albowiem nowa regulacja prawna ma za zadanie dostosowanie rozwiązań ustawowych do wymogów konstytucyjnych oraz norm i zobowiązań międzynarodowych. Jest to także podyktowane zmianami organizacyjnymi służby zagranicznej. To tylko najistotniejsze przesłanki uchwalenia nowej, odpowiadającej duchowi czasu i potrzebom regulacji.
Jak już wspomniałem, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nakazuje i wymaga, aby wszelkie zagadnienia związane z prawami i obowiązkami obywateli, a także postępowanie przed konsulem regulowały ustawy. Nie będę wspominał dodatkowo o przesłankach stanowiących wątpliwości natury konstytucyjnej, w tym natury legislacyjnej. To dodatkowo utwierdza parlamentarzystów w przeświadczeniu o potrzebie uchwalenia nowego prawa, przejrzystego i pozbawionego wad.
Problematyka, której dotykamy, jest także wyjątkowa, albowiem, najogólniej rzecz ujmując, dotyczy ona styku obywatela z urzędem i określa różnego rodzaju charakter postępowania międzynarodowego, co nie może nam umknąć z pola widzenia. Procedowana materia dotyka ponadto zmiany zapisów szeregu ustaw już obowiązujących, a integralnie łączących się poprzez swój charakter z działalnością konsulów. Także zawarte przez Rzeczpospolitą Polską traktaty i umowy międzynarodowe zobowiązują nasz kraj do wprowadzenia normy do ustawy obligującej do wykonywania szeregu zadań nieznanych dotychczasowej ustawie. Jako przykład przywołam konsolidację unijnej polityki wizowej. Sama zaś specyfika i odrębność prawa dotyczącego konsulów znajduje potwierdzenie w systematyce polskiego prawa administracyjnego. Nie zawaham się z tej trybuny użyć stwierdzenia, że materia, nad którą przyszło nam się pochylić, ma charakter nowatorski, a nawet pionierski w polskim porządku prawnym.
Przepisy działu pierwszego systematyzują oraz definiują takie terminy jak: funkcje konsularne, państwo przyjmujące, okręg konsularny, personel dyplomatyczno-konsularny, urząd konsularny, urzędnik konsularny czy wreszcie pracownik konsularny. Omawiana regulacja czyni ją spójną z ustawą o służbie zagranicznej. Kataloguje się również tytuły konsularne, określając ich liczbę - cztery.
Rozdział drugi projektu poświęcony został zagadnieniom organizacyjnym służby konsularnej oraz funkcjom konsularnym. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż konsula powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw zagranicznych na wniosek dyrektora generalnego służby zagranicznej. Ustawa o służbie zagranicznej określa wprost wymogi stawiane kandydatowi. Z tego też tytułu minister właściwy do spraw zagranicznych względem konsula jest organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.
Jedną z kluczowych ról konsula obok godnego reprezentowania Rzeczypospolitej Polskiej jest rozwijanie i zacieśnianie w wielu obszarach i na wielu płaszczyznach przyjaznych stosunków oraz umacnianie więzi dwustronnych między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym. Konsul obowiązany jest dbać o prestiż i promocję Polski. Godzi się zauważyć, iż projekt ustawy uwypukla funkcję interwencyjną konsula, nieobecną w obowiązującej ustawie. W odniesieniu zaś do pomocy konsularnej z uwagi na jej rangę kwestia ta znalazła się jako ustawowe uregulowanie w odrębnym przepisie.
Czynności konsula wymienia się w art. 22-30. Do spraw godnych zauważenia należy zaliczyć przede wszystkim czynności dotyczące zabezpieczenia i realizacji spadków, darowizn lub innych praw majątkowych przysługujących Skarbowi Państwa.
Zamieszczone w projekcie ustawy przepisy o możliwości udzielenia pomocy, odmowy jej udzielenia oraz dochodzenia zwrotu otrzymanej pomocy stanowią bardzo ważną regulację, albowiem nie pozostawiają furtki do tzw. dowolności interpretacyjnej. Konsul w odróżnieniu od pozostałych innych organów administracji wykonuje funkcje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, stąd odrębnie od zapisów w ustawie Kodeks postępowania administracyjnego uregulowano tryb postępowania przed konsulem. W projekcie znalazły się także zasady pobierania opłat konsularnych. Uregulowana została, co istotne, kwestia powołania konsula honorowego.
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż w celu zapewnienia wymaganej spójności regulacji ustawy o służbie zagranicznej oraz omawianego projektu należy wprowadzić liczne zmiany do ustawy o służbie zagranicznej.
Panie i Panowie Posłowie! Obszerna regulacja, nad którą dzisiaj się pochylamy, usprawni w znacznym stopniu funkcjonowanie urzędów konsularnych, w tym w szczególności postępowanie przez konsulem, przyczyni się w sposób wydatny do uproszczenia procedur oraz usunięcia istniejących dzisiaj przeszkód formalnych. Godzi się zauważyć, iż jak wynika z dogłębnej analizy przedłożenia rządowego, zmierza ono w kierunku wprowadzenia dodatkowych gwarancji ochrony praw obywateli, wyeliminuje z polskiego porządku prawnego niekonstytucyjne akty prawne, przyczyni się do zwiększenia przejrzystości obowiązującego prawa w zakresie stosunków konsularnych.
Uznając zarówno celowość, jak i zasadność rozwiązań zawartych w przedłożonym projekcie ustawy, Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego opowiada się za skierowaniem go do dalszych prac w komisjach sejmowych. Dziękuję za uwagę.