24 i 25 punkt porządku dziennego:

  24. Przedstawione przez Radę Ministrów sprawozdanie z wykonania ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2011 r. (druk nr 2109) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Zdrowia (druk nr 2743).
  25. Przedstawione przez Radę Ministrów sprawozdanie z wykonania ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 31 grudnia 2012 r. (druk nr 2301) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 2744).

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia Beata Małecka-Libera:

    Dziękuję bardzo.

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Panie i Panowie Posłowie! Oto najważniejsze dane dotyczące wybranych problemów alkoholowych, opisanych w sprawozdaniu z wykonania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r.

    Celem prowadzonej polityki państwa wobec alkoholu jest przede wszystkim przeciwdziałanie oraz ograniczanie szkód powodowanych przez jego konsumpcję. Wszelkie działania w tym zakresie są podejmowane w ramach systemu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, opartego na trzech komplementarnych programach działań: gminnych, wojewódzkich oraz ˝Narodowym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na lata 2011-2015˝. Chcę podkreślić, że rok 2011 był pierwszym rokiem obowiązywania przyjętego przez Radę Ministrów ˝Narodowego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na lata 2011-2015˝.

    Zgodnie z polskim modelem rozwiązywania problemów alkoholowych większość uprawnień oraz środków finansowych znajduje się na poziomie samorządów gmin. To samorządy gmin decydują o lokalnej polityce alkoholowej, realizowanej w formie gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

    Poziom spożycia. Obserwujemy niestety systematycznie rosnący poziom spożycia 100-procentowego alkoholu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W roku 2010 było to 9,02 l, w 2011 r. - 9,25 l. Wzrost wielkości spożycia napojów alkoholowych można wiązać ze zwiększoną dostępnością ekonomiczną alkoholi. Mimo że ceny napojów alkoholowych pozostały w roku 2011 na podobnym poziomie co w roku 2010, wzrosło przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce, co spowodowało zwiększenie dostępności wszystkich rodzajów napojów alkoholowych, w tym największe w przypadku piwa.

    Obecnie 60% alkoholu w przeliczeniu na 100% alkoholu Polacy spożywają właśnie pod postacią piwa i jest to już blisko 100 l na osobę rocznie. W 2013 r. było to 97,7 l. Od 2004 r. stale rosną przeciętne miesięczne wydatki na napoje alkoholowe na jedną osobę w gospodarstwach domowych. Alkohol stał się towarem łatwo dostępnym: w ostatnich latach ceny napojów alkoholowych rosły najwolniej w porównaniu zarówno z wynagrodzeniami, jak i cenami innych towarów i usług konsumpcyjnych. Istnieją również liczne badania naukowe, które potwierdzają związek pomiędzy ceną alkoholu a wielkością jego spożycia.

    Dodatkowym elementem stymulującym wzrost konsumpcji alkoholu jest jego dostępność fizyczna, mierzona liczbą osób przypadających na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych. W Polsce wskaźnik ten utrzymuje się niestety na wysokim poziomie. W 2011 r. były to 254 osoby w porównaniu z 247 osobami w roku 2010.

    Wysoka dostępność ekonomiczna napojów o niskiej zawartości alkoholu, w tym piwa i cydru, niepokoi zwłaszcza w kontekście picia dzieci i młodzieży, co jest niezwykle niebezpiecznym problemem społecznym i zdrowotnym. W 2011 r. przeprowadzono w Polsce w ramach międzynarodowego projektu ESPAD badania, które wykazały, że napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży. Badania te dostarczyły nam wiedzy, że chociaż raz w ciągu całego swojego życia piło alkohol 87,3% uczniów klas III szkół gimnazjalnych, a więc chodzi o przedział wieku 15-16 lat, i 95,2% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych, czyli w wieku 17-18 lat. W czasie 30 dni przed prowadzonym badaniem co najmniej raz upiło się 21,4% uczniów z młodszej grupy i 32,3% ze starszej grupy wiekowej.

    W obliczu bardzo niepokojących danych znaczenia nabiera podejmowanie działań profilaktycznych wobec dzieci i młodzieży przez samorządy lokalne w Polsce. W ramach działalności informacyjnej i edukacyjnej ukierunkowanej na tę grupę samorządy gminne w 2011 r. realizowały programy profilaktyczne na terenie szkół oraz w środowisku lokalnym. W programach tych uczestniczyła niemal połowa polskich uczniów.

    Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii prowadzą wspólny system rekomendacji programów profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego. Jego celem jest nie tylko stworzenie bazy profesjonalnych programów, lecz również edukacja w zakresie standardów, tworzenia i wdrażania programów o potwierdzonej skuteczności. Niewątpliwie konieczna jest intensyfikacja efektywnych działań.

    Szkody zdrowotne związane z piciem alkoholu pozostają jednym z najistotniejszych problemów zdrowia publicznego. Ponad 200 rodzajów chorób i urazów wiąże się z jego spożywaniem. Szacuje się, że w Polsce zaburzenia psychiczne lub zaburzenia zachowania wynikające ze spożywania alkoholu można rozpoznać u ponad 3 mln osób, a wśród nich ponad 600 tys. jest uzależnionych od alkoholu. Corocznie z przyczyn bezpośrednio związanych ze spożywaniem alkoholu umiera w naszym kraju ok. 10 tys. osób. W 2011 r. w stosunku do 2010 r. nastąpił wzrost liczby zgonów z powodu zaburzeń psychicznych związanych z alkoholem o 5,5%, chorób wątroby - o 0,9%, zatrucia alkoholem - o 0,2%. Wzrósł także ogólnopolski wskaźnik hospitalizacji zaburzeń spowodowanych spożywaniem alkoholu. W 2011 r. kształtował się on na poziomie 275 przypadków na 100 tys. ludności, a w 2010 r. - 260 na 100 tys. ludności. Przeważającą grupę pacjentów leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych spożywaniem alkoholu stanowiły osoby w wieku 30-64 lata, zatem osoby w wieku produkcyjnym.

    Omawiając problemy związane ze spożywaniem alkoholu, nie można nie mówić o jego wpływie na występowanie przemocy i przestępczości. W 2011 r. zanotowano wzrost udziału osób nietrzeźwych w ogóle osób popełniających przestępstwa. Największy wzrost nastąpił w przypadku gwałtów: z 67% w 2001 r. do 71% w 2011 r., oraz w kategorii zabójstw: z 77% w 2010 r. do 81% w 2011 r. W zakresie czynów karalnych popełnianych przez nieletnich nastąpił wzrost udziału w nich nietrzeźwych sprawców z 11,8% w 2010 r. do 16,6% w 2011 r.

    Poważnym problemem dotykającym rodziny z problemem alkoholowym jest przemoc w rodzinie. Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w 2011 r. policjanci przeprowadzili 70 867 interwencji w sytuacji zaistnienia przemocy w rodzinie. Blisko 63% sprawców przemocy w chwili interwencji policji było pod wpływem alkoholu. Ponad 113,5 tys. osób zostało dotkniętych przemocą w rodzinie. Należy stwierdzić, że w 2011 r. w porównaniu do roku poprzedniego rozszerzyła się oferta pomocy dla osób doznających przemocy. W gminach wzrosła liczba miejsc, placówek, w których osoby doznające przemocy od najbliższych mogły uzyskać pomoc. Ważną rolę w tym procesie przeciwdziałania przemocy mają gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych. Członkowie tych komisji kontaktowali się z blisko 20 tys. osób stosującymi przemoc w rodzinie, podejmując wobec nich interwencje, motywując ich do podjęcia leczenia odwykowego i działań zmierzających do zatrzymania zachowań przemocowych wobec najbliższych. Znacząco wzrosła również liczba szkoleń organizowanych przez gminy. Samorządy lokalne zorganizowały i przeprowadziły 847 szkoleń dotyczących przeciwdziałania przemocy oraz szkolenia na temat procedury ˝Niebieskiej karty˝. Zadania te realizowane były w ramach gminnych programów z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2011 r. samorządy lokalne przeznaczyły na nie ok. 5% środków pochodzących z opłat dotyczących zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych.

    Ważnym zadaniem z zakresu polityki alkoholowej jest również udzielanie wsparcia dzieciom wychowującym się w rodzinie z problemem alkoholowym. W tym zakresie prowadzone są na terenie jednostek samorządu terytorialnego świetlice socjoterapeutyczne oraz opiekuńczo-wychowawcze. Corocznie różnego rodzaju formami pomocy obejmowanych jest ok. 250 tys. dzieci, jednak dzieci z rodzin z problemem alkoholowym stanowią jedynie ok. 35% wszystkich dzieci objętych pomocą w świetlicach. Niestety, widać bardzo dużą niestabilność tego systemu i niepokojące zjawisko ciągłego zmniejszania się liczby placówek oferujących specjalistyczną pomoc dzieciom.

    Jeszcze jeden problem związany z alkoholem musi tu zostać poruszony. Alkohol jest jednym z istotnych problemów, jeżeli chodzi o bezpieczeństwo ruchu drogowego. W roku 2011 Policja ujawniła 183 488 przypadków osób kierujących pod wpływem alkoholu. W 2011 r. po raz pierwszy od kilku lat odnotowano wzrost liczby wypadków z udziałem osób nietrzeźwych - o 448. Nietrzeźwi użytkownicy dróg uczestniczyli w 4972 wypadkach drogowych, co stanowi ok. 12,4% ogółu wypadków. Śmierć w nich poniosło 599 osób, czyli 13,3% ogółu zabitych, a 6075 osób odniosło obrażenia. Zatrzymano 38 745 praw jazdy wskutek kierowania pojazdem pod wpływem alkoholu, czyli o 17% więcej niż w roku 2010. W kolejnych latach odnotowano spadek liczby ujawnionych przypadków kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu. Bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na zmniejszanie zjawiska nietrzeźwości na drogach jest sukcesywny wzrost częstotliwości kontroli policyjnych. To tylko niektóre problemy społeczne i zdrowotne, które wiążą się z problemem alkoholu. Alkohol ma udowodniony wpływ na występowanie przemocy, wypadki samochodowe, przestępczość, ubóstwo, bezrobocie, wreszcie ma nieodwracalne konsekwencje dla zdrowia człowieka, jak i dla całego systemu ochrony zdrowia. Efektywna polityka alkoholowa jest wielosektorowa i do jej prowadzenia konieczne są zrozumienie złożonej sieci współzależności oraz pełna konsekwencja.

    Wysoka Izbo! Sprawozdanie z wykonania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2012 r. jest zawarte w druku nr 2301. Kontynuując swoją poprzednią wypowiedź, chcę dodatkowo przedstawić niektóre aspekty, które wynikają z tego okresu sprawozdania. Analizując dochody i wydatki generowane przez alkohol, należy mieć na uwadze szereg danych. Nie tylko dane dotyczące wpływów z tytułu podatku akcyzowego, ale też dane odzwierciedlające skalę obciążeń dla budżetu państwa. Wystarczy tu wymienić m.in. koszty wypadków drogowych, koszty leczenia czy pośrednie koszty wynikające z absencji w pracy. Poruszając ten problem, trzeba podkreślić, że przeważającą grupą pacjentów leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu były osoby w wieku 30-64 lata, zatem osoby w wieku produkcyjnym. Koszty spożywania alkoholu są szacowane przez Unię Europejską średnio na 1,3% produktu krajowego brutto. Oparte na powyższym szacunku koszty ponoszone w Unii Europejskiej w 2010 r. oszacowano na 155,8 mld euro. W przypadku Polski koszty te szacuje się na 15,23 mld zł.

    Chcę również zwrócić uwagę na wydatki środków finansowych uzyskiwanych z tytułu opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, które zgodnie z art. 18² ustawy o wychowaniu w trzeźwości mają być przeznaczone na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz gminnych programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii i nie mogą być przeznaczone na inne cele. W 2012 r. samorządy gminne uzyskały z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych ponad 702 mln zł, z czego na realizację wspomnianych programów wydały 94% dochodów. Należy podkreślić, że Najwyższa Izba Kontroli i regionalne izby obrachunkowe oraz wojewodowie stale podejmują odpowiednie kontrole w zakresie wydatkowania tych środków.

    Mówiąc o ekonomii, nie można nie odnieść się do toczącej się obecnie publicznej dyskusji wokół reklamy alkoholu. Strategią ograniczenia wielkości spożycia alkoholu i szkód spowodowanych przez alkohol jest m.in. ograniczenie liczby emitowanych reklam napojów alkoholowych. Czas antenowy poświęcony np. na reklamy piwa wzrósł dwukrotnie w ostatnich latach. Chciałabym również zwrócić uwagę państwa posłów na fakt, że efektywność wszelkich działań profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży jest ograniczana przez intensywną reklamę napojów alkoholowych. Niebezpieczna jest nie tylko reklama w radiu i telewizji, ale również w Internecie. Badania naukowe wskazują, że obecność alkoholu w reklamach telewizyjnych, teledyskach, utworach muzycznych, na stoiskach podczas wydarzeń sportowych i kulturalnych przyczynia się do zwiększenia ryzyka inicjacji alkoholowej, a także zwiększa ilość alkoholu spożywanego przez osoby.

    Dochodzi również do naruszeń przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości dotyczących reklamy napojów alkoholowych. W roku 2012 gminy skierowały do sądów w związku z takim naruszeniem ogółem 3 wnioski. W roku 2011 skierowano 42 takie wnioski. Gminy podjęły także 78 interwencji w związku z naruszeniem art. 13¹ ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Ponadto Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych złożyła w 2012 r. 5 zawiadomień o popełnieniu przestępstwa z art. 45² ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Ministerstwo Zdrowia, odnosząc się do dyskutowanej obecnie w Sejmie i Senacie Rzeczypospolitej Polskiej kwestii umożliwienia reklamy cydru i perry na zasadach przewidzianych dla piwa, podkreśla, że dalsza liberalizacja przepisów dotyczących reklamy alkoholu jest niezgodna z polityką prozdrowotną.

    Jeszcze jedna kwestia, która wymaga tutaj podniesienia, a mianowicie spożywanie alkoholu przez populacje szczególnie narażone na szkody powodowane przez alkohol, w tym przez kobiety w wieku prokreacyjnym. Skutkiem jest alkoholowy zespół płodowy, tzw. FAS, i jeszcze częściej występujące spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, czyli FASD. Ministerstwo Zdrowia i Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych starają się poprawić sytuację dzieci z tymi zaburzeniami. Po pierwsze, przeprowadzone zostały badania dotyczące rozpowszechnienia FASD w grupie wiekowej 7-9 lat. Dane z tych badań wskazują, że 18 dzieci na 1000 ma uszkodzenia i deficyty będące wynikiem ekspozycji na alkohol w życiu płodowym. Po drugie, w ramach budowania systemu pomocy i wsparcia dla dzieci z FASD oraz ich rodzin bądź opiekunów Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wraz z ekspertami prowadzi szkolenia diagnostów, lekarzy i psychologów, dążąc do utworzenia również sieci ośrodków diagnostycznych w Polsce. Powyższe działania odbywają się przy współpracy z samorządami lokalnymi.

    Szanowni Państwo! Wysoka Izbo! Minister zdrowia i Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych będą kontynuować podejmowane działania mające na celu ograniczenie spożycia alkoholu przez Polaków, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, młodzieży i kobiet w wieku prokreacyjnym. Konieczne jest, i będzie to realizowane, dalsze rozpowszechnianie i rozwijanie programów profilaktycznych i pomocowych o naukowo sprawdzonej skuteczności, w tym promocja dobrych praktyk związanych z prowadzeniem w szkołach programów profilaktycznych. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych będzie też prowadziła dalsze działania w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w miejscu i środowisku pracy. Obowiązkowo należy podnosić jakość gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz działać w kierunku pełnego wydatkowania środków w celu zwiększenia efektywności tych programów.

    Należy też podkreślić niezwykle istotną rolę lekarzy w procesie wczesnego rozpoznawania problemowego spożywania alkoholu przez pacjentów. Lekarze mogą podjąć interwencję wobec osób pijących alkohol ryzykownie i szkodliwie, a tym samym pomóc pacjentom i ich najbliższym. Ministerstwo Zdrowia i agencja będą dalej edukować lekarzy w tym zakresie.

    Ważnym projektem, który ma wpłynąć na poprawę jakości działań profilaktycznych realizowanych przez samorządy lokalne w szkołach i innych placówkach oświatowych, jest realizowany od roku 2010 wspólny program ˝System rekomendacji programów profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego˝. Realizując zapisy ˝Narodowego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na lata 2011-2015˝, podjęto działania w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych skierowane do dorosłych. Głównym miejscem oddziaływania i realizacji działań były miejsce i środowisko pracy.

    Musimy zdawać sobie sprawę, że aby te wszystkie działania były skuteczne, muszą być podejmowane z równym zaangażowaniem przez nas wszystkich. Nie można nie zauważać, że poziom spożycia napojów alkoholowych wciąż rośnie. W związku z tym działania, które podejmujemy, powinny koncentrować się na skutecznych akcjach edukacyjnych. Działania takie muszą być podejmowane nieustannie i być adresowane do tych najbardziej zagrożonych konsekwencjami spożywania alkoholu - dzieci, młodzieży, kobiet w ciąży - i ogółu społeczeństwa. Działania ministra zdrowia oraz PARPA w obszarze edukacji i profilaktyki są prowadzone na dużą skalę wraz z innymi resortami i jednostkami samorządu terytorialnego. Bardzo dziękuję. (Oklaski)