15 i 16 punkt porządku dziennego:

  15. Pierwsze czytanie przedstawionego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks wyborczy (druk nr 3084).
  16. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks wyborczy (druk nr 3099).

Poseł Zbyszek Zaborowski:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu Klubu Poselskiego Sojusz Lewicy Demokratycznej mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks wyborczy przedłożony paniom i panom posłom w druku nr 3099.

    Projekt, który dzisiaj przedkładamy Wysokiej Izbie, jest próbą wyciągnięcia wniosków z przebiegu głosowania w wyborach samorządowych w 2014 r., głosowania, a zwłaszcza liczenia głosów i interpretacji wyników wyborów. Po tych wyborach pojawiły się ogromne kontrowersje wynikające przede wszystkim z długotrwałego procesu liczenia głosów wskutek awarii systemu informatycznego i niereagowania na czas przez Państwową Komisję Wyborczą oraz komisje niższego szczebla. Pojawił się problem niewłaściwej kampanii informacyjnej w mediach. Informacja o sposobie głosowania nie tylko była zła, ale wręcz wprowadzała wyborców w błąd, wskutek czego znacząca liczba głosów została oddana niezgodnie z intencjami wyborców. Ponadto odnotowaliśmy znaczący skok liczby głosów nieważnych, zwłaszcza do sejmików wojewódzkich oraz rad powiatów. W przypadku sejmików wojewódzkich liczba głosów nieważnych przekroczyła 18%, a w przypadku rad powiatów - 16%. Był to skok zasadniczy w stosunku do wyborów z roku 2010 i wyborów wcześniejszych.

    Z badań dra Jarosława Flisa wynika, że ok. 700 tys. głosów oddano, niejako przez pomyłkę, na listę nr 1 wskutek faktu, że broszura wyborcza do sejmików była skonstruowana w ten sposób, że na pierwszej stronie widniała nazwa jednego z komitetów, numer listy, lista, natomiast w państwowej telewizji, radiu, ale również w mediach niepublicznych kolportowano informację, że każdy wyborca oddaje jeden głos na każdej karcie do głosowania. Zrozumienie faktu, że cała broszura jest jedną kartą, jest oczywiście oczywistą oczywistością dla sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ale niekoniecznie dla poszczególnego wyborcy.

    Zmiany w Kodeksie wyborczym, które dzisiaj przedkładamy, nie uzdrowią w całości procesu wyborczego. Równie istotne będą wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej oraz realna praktyka wyborcza. Cieszę się i w imieniu Klubu Poselskiego SLD chciałby wyrazić satysfakcję, że oprócz opozycji również pan prezydent po debacie po wyborach samorządowych dostrzegł potrzebę naprawy Kodeksu wyborczego. Można powiedzieć, że ten fakt dostrzegła również sama Państwowa Komisja Wyborcza, podając się gremialnie do dymisji. Pan prezydent nie dość, że przyjął dymisję i powołał nowych członków Państwowej Komisji Wyborczej, to również przedłożył własny projekt zmian w Kodeksie wyborczym. Projekt, który paniom i panom posłom przedkładamy dzisiaj w imieniu grupy posłów SLD, to 44 zmiany w Kodeksie wyborczym. Ogniskują się one na zwiększeniu przejrzystości i transparentności procesu wyborczego, ale również wprowadzają modyfikacje co do sposobu liczenia wyniku wyborczego do rad gminnych w miastach i gminach powyżej 20 tys. mieszkańców, a również przewidują zmianę sposobu liczenia głosów z tzw. metody d’Hondta na metodę Sainte-Laguë.

    Jeżeli Wysoki Sejm pozwoli, przejdę do zreferowania poszczególnych zmian. Zmiany, które zawiera art. 1, stanowią bardzo liczną grupę zmian. W zmianie 1. dokładnie proponuje się ustawowe określenie sytuacji, w których dopuszczalne jest nadanie karcie do głosowania postaci broszury. W takiej sytuacji na pierwszej stronie karty do głosowania powinny być zamieszczone informacje o sposobie głosowania i warunku oddania głosu ważnego oraz powinien być zamieszczony spis treści karty wskazujący, na której stronie broszury wyborca może znaleźć listę kandydatów interesującego go komitetu wyborczego. Tak więc na pierwszej stronie byłyby tylko spis treści i instrukcja do głosowania, natomiast same listy - na stronach dalszych. Zgadzamy się oczywiście z preferencją pana prezydenta, że podstawową formą karty powinna być karta w formie jednej płachty do głosowania, tylko w warunkach wyjątkowej, ogromnej liczby komitetów wyborczych można by tę broszurę, ale w zmienionej formie, zastosować.

    W zmianie 2. proponujemy przyjęcie zasady, że jeżeli wyborca zamiast znaku X wstawi w kratce inny znak graficzny, to głos taki jest ważny i oddany na wskazanego w ten sposób kandydata. Do tej pory Państwowa Komisja Wyborcza w swoich wytycznych nakazywała traktować taki głos jako nieważny. To zagadnienie zostało poruszone między innymi w pkt 65 wytycznych PKW z dnia 29 września 2014 r. Rozwiązanie to powinno zmniejszyć liczbę głosów nieważnych.

    Podobny skutek w naszej ocenie powinny przynieść zmiany: 14., 17., 19., 37., 38. i 42. Przepis tak zredagowany powinien zapobiegać zdarzającym się przypadkom uznawania przez obwodowe komisje wyborcze ze nieważne głosów, w których osoba stawiająca znaki X przekroczyła linię kratki. Komisje czasami w purystyczny sposób przekroczenie linii traktowały jako przyczynę nieważności głosu.

    W zmianach 3. i 4. proponujemy określić, jak powinna wyglądać urna do głosowania. Zgadzamy się z panem prezydentem, że powinna to być urna przezroczysta. Określamy również format urn pomocniczych, które są stosowane w głosowaniach w szpitalach czy domach opieki społecznej.

    W zmianie 5. proponujemy przyjęcie zasady, że w czasie liczenia głosów powinno być obecne nie mniej niż 3/4 składu komisji obwodowej, oraz zasady, zgodnie z którą ustalenia wyników głosowania nie można przerwać, chyba że wystąpią nadzwyczajne okoliczności. Tak więc liczymy in gremio, możliwie w całym składzie komisji, minimum w 3/4 składu i nie przerywamy przeliczania głosów, chyba że wystąpią właśnie przyczyny nadzwyczajne.

    W zmianie 6. proponujemy, aby komisja obwodowa miała obowiązek dwukrotnego przeliczenia głosów. Powinno to zmniejszyć mimowolne błędy powstające niekiedy w trakcie ustalania wyników głosowania.

    Proponujemy też obowiązek ustawowy podawania przyczyn uznania głosów za nieważne z podaniem liczby wystąpień każdego przypadku. Służyć temu mają zmiany: 7., 15., 18., 20., 21., 22., 39. i 43. Siłą rzeczy te zmiany są wprowadzane w różnych częściach kodeksu, ponieważ w dużym stopniu wątpliwości dotyczyły ustalenia wyników wyborów samorządowych, ale kodeks, jak wcześniej informował nas przedstawiciel prezydenta, zawiera regulacje dotyczące wszystkich wyborów i siłą rzeczy trzeba poprawiać ujednolicone zasady głosowania. Chciałbym przypomnieć, że obowiązek ustawowy podawania przyczyn nieważności głosów istniał do roku 2011, czyli do momentu wejścia w życie Kodeksu wyborczego. Sejm przyjął nieopatrznie poprawkę Senatu, która wykreślała ten obowiązek przy uchwalaniu Kodeksu wyborczego z 2011 r. Dzisiaj sądy okręgowe, które rozpatrywały protesty wyborcze, nie uznały za stosowne badania przyczyn nieważności głosów, bo w protokołach nie ma takiej rubryki. W tych wyborach nie było ustawowego obowiązku odnotowania przyczyn nieważności głosów.

    Proponujemy również, żeby dokumenty związane z głosowaniem wytworzone przez komisje obwodowe były deponowane u starosty, a nie jak do tej pory, u wójta. Jest to reakcja na formułowane niekiedy zarzuty czy raczej podejrzenia o to, czy dokumenty zdeponowane w urzędzie gminy są bezpieczne. Wydaje się, że przeniesienie obowiązku deponowania dokumentów wyborczych na szczebel starosty przynajmniej częściowo powinno uniemożliwić formułowanie takich podejrzeń.

    W zmianie 10. proponujemy nałożenie ustawowego obowiązku ustalania przez PKW procedur postępowania w przypadku awarii systemu informatycznego. Choć w wytycznych PKW przepisy takie były dotychczas zamieszczane, w naszej opinii sformułowanie tego obowiązku w przepisach zamieszczonych w Kodeksie wyborczym podniesie rangę tych regulacji i tym samym ułatwi, również w sensie psychologicznym, uruchomienie procedur awaryjnych. Chcieliśmy pójść dalej i zaproponować odejście od stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych w budowie systemu informatycznego na potrzeby Państwowej Komisji Wyborczej. Biuro Legislacyjne Sejmu stoi jednak na stanowisku, że naruszałoby to dyrektywę europejską, w tym wypadku chodzi właśnie o postępowanie bezprzetargowe. W konsekwencji oczywiście Państwowa Komisja Wyborcza w nowym składzie nie zdąży przygotować nowego systemu informatycznego ani przed wyborami prezydenckimi, ani jak ostatnio powiedziano publicznie, co słyszelismy, przed wyborami parlamentarnymi.

    Wiemy już, że będziemy zliczać ręcznie. Jest to ewenement na skalę europejską. W praktyce to zliczanie będzie następować, jak rozumiem, przy pomocy Excela. W przyszłości, rozumiem, jednak powstanie system informatyczny z prawdziwego zdarzenia.

    W zmianach 11. i 12. proponujemy wprowadzenie ustawowego zakazu zasiadania w komisjach terytorialnych i obwodowych osób związanych w jakiś sposób z kandydatami ubiegającymi się o funkcje publiczne w procedurach wyborczych. Zakaz ten powinien zwiększyć zaufanie do prac komisji. W tych wyborach mieliśmy do czynienia z przypadkami, że syn zasiadał w miejskiej, gminnej komisji wyborczej, często był nawet przewodniczącym, a ojciec kandydował na urząd wójta czy burmistrza. Siłą rzeczy budzi to zaniepokojenie opinii publicznej. Nawet jeżeli nic konkretnie nie jest na rzeczy, wydaje się, że warto wpisać ustawowy zakaz zasiadania osób spokrewnionych i zależnych służbowo w komisjach wyborczych.

    Zmiana 13. ma natomiast na celu określenie minimalnych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal obwodowej komisji wyborczej. Standaryzacja lokali nastąpiłaby w pewnym określonym czasie. Proponujemy, aby to były 4 lata i aby minister określił w drodze rozporządzenia minimalne standardy dla lokalu obwodowej komisji wyborczej. Proponujemy również, aby lokale obwodowych komisji wyborczych były wyposażone w kamery. Ten obowiązek proponujemy również rozciągnąć w czasie, aby zapewnić przejrzystość wyborów. Takie rozwiązanie jest stosowane w różnych krajach. Warto, aby przekaz obrazu z lokalu wyborczego był powiązany z Biuletynem Informacji Publicznej danej gminy.

    Zmiana 41. dotyczy przydzielania mandatów. Proponujemy istotną zmianę dotyczącą przydzielania mandatów, jeżeli chodzi o listy komitetów wyborczych w wyborach proporcjonalnych do organów stanowiących samorząd terytorialny. Proponujemy metodę liczenia Sainte-Laguë zamiast systemu d’Hondta oraz rozważenie zastosowania tej metody w wyborach do Sejmu. W naszym przekonaniu zwiększy to reprezentatywność rad samorządowych wszystkich szczebli, jak również Sejmu Rzeczypospolitej.

    W zmianie 35. proponujemy odejść od zasady nieprzeprowadzania wyborów, gdy zostanie zgłoszona tylko jedna lista wyborcza czy zgłoszony jeden kandydat, ponieważ za istotę procesu demokratycznego uważamy instytucję głosowania, również w przypadku zgłoszenia jednej kandydatury.

    Następna duża grupa zmian dotyczy szeregu zapisów związanych z propozycją powrotu do granicy 20 tys. w wyborach proporcjonalnych do rad gmin. Uważamy, że zmiana polegająca na wprowadzeniu wyborów większościowych w okręgach jednomandatowych we wszystkich gminach, z wyjątkiem miast na prawach powiatu, zmniejszyła reprezentatywność tych rad i przy niskiej frekwencji oraz stosunkowo wysokich kosztach naraża na dodatkowe koszty i dodatkowe wybory uzupełniające. W wyborach większościowych w okręgach jednomandatowych często powstaje konieczność przeprowadzenia wyborów uzupełniających. Tak było, jeżeli chodzi o ostatnie wybory samorządowe, które odbyły się, przypominam, w listopadzie. Państwowa Komisja Wyborcza zarządziła już 210 wyborów uzupełniających w 210 okręgach w kraju. W przypadku wyborów proporcjonalnych sprawa jest prosta. Następny kandydat z listy uzyskuje mandat w przypadku objęcia funkcji wykonawczej, wyboru do Sejmu, Senatu czy z innych powodów. Ten brak jest uzupełniany przez następnego kandydata z listy.

    Proponujemy również wprowadzenie zasady powtórnego głosowania w przypadku remisu. Ponieważ wybory samorządowe i tak odbywają się w dwóch terminach, wydaje się, że nie byłoby problemem, żeby w przypadku remisu w wyborach do rad gmin wprowadzić drugi i rozstrzygający termin wyborczy. Losowanie byłoby dopiero w ostateczności. Proponujemy szereg konkretnych kroków. Chodzi o zwycięstwo w większej liczbie komisji obwodowych, a losowanie byłoby tym ostatecznym aktem wyboru kandydata.

    Jeżeli idzie o przygotowywanie kart wyborczych, w tym wypadku często zdarzają się pomyłki. Mimo powtarzanych zaleceń Państwowej Komisji Wyborczej mamy do czynienia z dużą niefrasobliwością. Mieliśmy dużą liczbę błędnie przygotowanych kart do głosowania. Proponujemy również rozważyć wprowadzenie kary grzywny lub aresztu w przypadku nieuważnego wykonywania obowiązków w tej mierze.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jak już wspomniałem, projekt przewiduje 44 zmiany w Kodeksie wyborczym. Zwracam się do Wysokiego Sejmu o wnikliwe rozpatrzenie tych propozycji w interesie wiarygodności wszystkich wyborów w naszym kraju, nie tylko samorządowych. Wydaje się, że celowe byłoby, panie marszałku, powołanie Komisji Nadzwyczajnej, abyśmy nie tracąc czasu, przygotowali głęboką nowelizację Kodeksu wyborczego, która zwiększy wiarygodność wyborów w Polsce i zachęci obywateli do aktywnego udziału w procesie wyborczym i wybierania zgodnie z najlepszą wiedzą, poglądami i własnym sumieniem. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)