17 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Kultury i Środków Przekazu o komisyjnym projekcie uchwały w sprawie uczczenia pamięci Augusta Cieszkowskiego w 200. rocznicę Jego urodzin (druki nr 2712 i 2717).

Poseł Sprawozdawca Rafał Grupiński:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt i przywilej przedstawić państwu w imieniu Komisji Kultury i Środków Przekazu projekt uchwały w sprawie uczczenia pamięci Augusta Cieszkowskiego w 200. rocznicę Jego urodzin.

    Pozwolę sobie Wysokiej Izbie przedstawić treść tej uchwały. Brzmi ona w następujący sposób:

    ˝W dwusetną rocznicę urodzin Augusta Cieszkowskiego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej postanawia oddać hołd temu wyjątkowemu uczonemu, pisarzowi, politykowi, patriocie, działaczowi społecznemu i gospodarczemu, intelektualiście i publicyście.

    W historii XIX-wiecznej myśli naukowej August Cieszkowski był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej filozofii romantycznej i myśli mesjanistycznej. Jego dokonanie na polu nauki i na rzecz rozwoju myśli naukowej, walka słowem o sprawę narodową, kult pracy organicznej i twórczy patriotyzm zachowują dziś szczególną aktualność.

    Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 200. rocznicę urodzin Augusta Cieszkowskiego widzi w Nim jednego z najbardziej światłych Polaków XIX wieku.˝

    Wysoka Izbo, August Cieszkowski był postacią nietuzinkową, niezwykłą, o wielu talentach, o niezwykle bogatej osobowości, o przebogatym życiorysie. Jego życie było wypełnione dziesiątkami inicjatyw, wytężoną pracą naukową, wytężoną pracą na polu gospodarczym. Był człowiekiem w pewnym sensie bez wątpienia renesansowym, chociaż oczywiście jest przede wszystkim symbolem myśli filozoficznej polskiego romantyzmu.

    Warto powiedzieć parę słów o tym niezwykłym człowieku w ramach uzasadnienia przedstawianej Wysokiej Izbie uchwały, ale nie będę mówił o datach urodzin, śmierci, o takich elementach biografii, bo chciałbym się skupić na rzeczach najważniejszych. Przede wszystkim August Cieszkowski był filozofem i pisarzem. Takim go głównie zapamiętano, ale będę też chciał powiedzieć parę słów o jego niezwykłych osiągnięciach właśnie na polu pracy organicznej, ale o tym za chwilę.

    Był filozofem, który opublikował bardzo wiele prac i artykułów naukowych, w tym najsłynniejsze: ˝Prolegomena do historiozofii˝ oraz ˝Bóg i palingeneza˝. To były dwie prace, które ze względu na studia w Niemczech, na pracę nad myślą Hegla, opublikował Cieszkowski po niemiecku. Był też ciekawy epizod związany z jego pracą filozoficzną. Otóż August Cieszkowski napisał także drugą część pracy ˝Bóg i palingeneza˝ po polsku. Ale niestety nie znamy tej drugiej części, ponieważ Zygmunt Krasiński, jego najbliższy przyjaciel, zniszczył ten rękopis z powodu rewizji, która się u niego miała odbyć, prawdopodobnie po to, by chronić swojego przyjaciela przed kłopotami. Nigdy już Cieszkowski nie odtworzył tej drugiej części pracy pisanej, co zaznaczyłem, po polsku.

    Najważniejszą, czy też jedną z takich najistotniejszych prac polskiej myśli romantycznej był jego, można powiedzieć w pewnym sensie, poemat filozoficzny ˝Ojcze nasz˝. To niezwykła praca napisana przepiękną polszczyzną, jeden z takich epokowych dokumentów polskiej literatury romantycznej, ale także niezwykle skomplikowana wewnętrznie, strukturalnie praca, skomplikowana rozprawa filozoficzna.

    Obok Karola Libelta, Bronisława Trentowskiego, obok Józefa Hoene-Wrońskiego August Cieszkowski był bez wątpienia jednym z najciekawszych myślicieli czasów romantyzmu. Ale był też, jak powiedziałem, działaczem gospodarczym. Był jednym z najgorliwszych realizatorów całego programu pracy organicznej, której symbolem dla Wielkopolski, dla Wielkopolan, ale też dla nas wszystkich, jest Karol Marcinkowski. Był też człowiekiem niezwykle zaangażowanym w budowę pewnej siatki swoistego oporu narodowego wobec presji zaborcy poprzez samoorganizację gospodarczą, poprzez samoorganizację stowarzyszeń naukowych, poprzez samoorganizację Wielkopolan. Jego największe dokonania to współtworzenie wraz z przyjaciółmi Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego był jedynym trzykrotnym prezesem, a także przeznaczenie dużej części swojego majątku na Wyższą Szkołę Rolniczą w Żabikowie niedaleko Poznania, która to szkoła wprawdzie nie uzyskała od władz pruskich dokumentów szkoły wyższej, natomiast w istocie taki miała program nauczania, taką szkołą była i stała się też później podstawą dzisiejszego Uniwersytetu Przyrodniczego, także - mówiąc skrótem - późniejszej ważnej części Uniwersytetu Poznańskiego odtworzonego zaraz po I wojnie światowej.

    Hrabia August Cieszkowski był też działaczem społecznym i politycznym. Były takie ośrodki w Wielkopolsce, np. w Wierzenicy, gdzie skupiało się polskie życie narodowe. August Cieszkowski, będąc posłem na sejm pruski, będąc szefem Koła Polskiego, reprezentował interesy Wielkopolan, interesy narodowe, tak jak potrafił, na forum ówczesnego parlamentu pruskiego. Były także inne miejsca, przypomnę chociażby Oporowo hrabiego Mieczysława Kwileckiego, nieco późniejszy ośrodek. Były takie miejsca w Wielkopolsce, gdzie się spotykali ludzie starający się służyć sprawie polskiej, które były też ogniskami kultury promieniującymi, jeśli chodzi o tego rodzaju aktywność i tworzone tam wzory postaw patriotycznych, obywatelskich, na całą Wielkopolskę i na całą Polskę, bo przecież doceniano Augusta Cieszkowskiego także poza granicami zaboru pruskiego. Trzeba pamiętać, że ofiarowywano mu katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim, że otrzymał doktorat honoris causa z prawa, a więc kolejnej dziedziny, dyscypliny, którą się także zajmował. Był autorem prac naukowych związanych z agrotechniką. Był uczonym, który doskonale znał się na odkryciach. Przede wszystkim starał się wspierać wszystkie pomysły odkrywcze naukowe, nawet te, które były bardzo ryzykowne, które szły pod prąd ówczesnym ustaleniom nauki, i je propagował, starał się dociekać ich zasadności i tego, że mogą one służyć przyszłym pokoleniom. Miał w tej sprawie naprawdę niezwykłe zasługi.

    Warto może przytoczyć fragment wspomnienia Chłapowskiego na temat aktywności Augusta Cieszkowskiego, kiedy już był człowiekiem w podeszłym wieku, ale starał się brać udział w zebraniach Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Referował tam na wydziale przyrodniczym kwestie na przykład nowego aparatu do skraplania gazów, nitryfikacji azotu, tożsamości eteru kosmicznego i materii promieniującej i wprowadzał w zdumienie słuchaczy, że potrafił się tego rodzaju sprawami nie tylko interesować, ale że je znał, że potrafił o nich mówić niezwykle zajmująco, że dociekał jakby skutków naukowych, jakie można z tego rodzaju nowych pomysłów na badania wydobyć dla przyszłej nauki. Zacytuję może jeden fragment wspomnienia Chłapowskiego z posiedzenia wydziału przyrodniczego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie naprawdę już podeszły wiekiem bohater naszej dzisiejszej uchwały zachował się tak: Otóż gdy do roczników nadeszła rozprawa Dicksteina o zasłudze Hoene-Wrońskiego (jednego z twórców filozofii romantycznej) o założeniu podwalin nowej nauki - kinematyki, nikt z obecnych nie rozumiał właściwie nawet znaczenia tej umiejętności, która jednak za naszych czasów wchodzi już w skład obowiązkowych przedmiotów, nawet dla praktycznych inżynierów. On, nieprzygotowany, wytłumaczył to z taką łatwością, jak gdyby wyższa matematyka i mechaniczne studia były go w ogóle od początku życia zajmowały.

    Taki był August Cieszkowski, filozof, który także, co warto powiedzieć, starał się uniezależnić polską myśl filozoficzną od wpływów myśli niemieckiej, która wtedy, po francuskiej myśli oświeceniowej, dominowała w Europie. Był filozofem, który wywarł duży wpływ na filozofów zachodnich, dzięki właśnie swojej nie tylko niezależnej koncepcji specyficznej triady, której nie chcę już tutaj rozwijać, i opartych między innymi na wolnej woli i na czynie koncepcjach, ale także dzięki temu, że Cieszkowski publikował poza granicami kraju, publikował w języku niemieckim, potrafił w ten sposób oddziaływać na myśl europejską.

    Tak więc w imieniu komisji kultury wnoszę o przyjęcie przez Wysoką Izbę uchwały w sprawie uczczenia pamięci Augusta Cieszkowskiego w 200. rocznicę Jego urodzin. Dziękuję bardzo. (Oklaski)