5 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2678).

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Jerzy Kozdroń:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić, rekomendować państwu projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 2678.

    Przedmiotowy projekt nowelizacji, który w imieniu rządu prezentuję Wysokiemu Sejmowi, jest bodaj najobszerniejszą nowelizacją, jeżeli chodzi o Kodeks postępowania cywilnego, jaką dotychczas mieliśmy przyjemność - mówię w imieniu rządu - przedkładać Wysokiej Izbie. Ponieważ w projekcie porusza się wiele problemów, dotyczy on wielu instytucji i rozwiązań proponowanych zarówno w Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania cywilnego, jak i w ustawach szczególnych, m.in. ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w takich ustawach jak ustawa o prokuraturze, ustawa o sądach powszechnych, ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa o radcach prawnych, ustawa o adwokatach, ustawa o komornikach sądowych, ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie sposób, żebym szczegółowo omówił wszystko w trakcie jednego wystąpienia. Pozwolicie państwo, że po prostu zasygnalizuję najbardziej istotne rozwiązania, jakie zostały przyjęte w projekcie noweli tych ustaw.

    Ta nowelizacja w istocie dotyczy spraw najbardziej podstawowych, fundamentalnych, takich jak liberalizacja przepisów Kodeksu cywilnego dotycząca formy czynności prawnych, dalsza informatyzacja postępowania cywilnego, ograniczenie kognicji sądów, uproszczenie niektórych czynności procesowych. To są zasadnicze zmiany zawarte w omawianym przedłożeniu sejmowym.

    Proszę państwa, jeżeli chodzi o formę czynności prawnych, o liberalizację, o której mówiłem, to dotyczy ona formy czynności prawnych wprowadzanych w odniesieniu do dokumentowej formy czynności prawnych. Mówi się więc, że do zachowania tej dokumentowej formy czynności prawnej wystarczy złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu umożliwiającego ustalenie osoby składającej oświadczenie woli. Dzięki temu dokument przesyłany drogą elektroniczną uzyska walor dowodowy. Dokumentem więc będzie nośnik informacji umożliwiający jej odtworzenie. Po to nowelizujemy przepisy w tym zakresie, żeby umożliwić przesyłanie dokumentów w formie elektronicznej, jak również zapoznawanie się na odległość z pewnymi dowodami w postaci zapisu tekstu, obrazu lub dźwięku. To będzie miało walor dowodowy. Dlatego w związku z tą nowelizacją w zakresie Kodeksu cywilnego następuje również nowelizacja przepisów procedury cywilnej w odniesieniu do postępowania dowodowego.

    Jeżeli chodzi o dalszą i pogłębioną informatyzację postępowania cywilnego, to jest ona niewątpliwie najbardziej obszerna i najdalej idąca z dotychczas proponowanych informatyzacji. Jak już państwo wiecie, resort sprawiedliwości konsekwentnie informatyzuje postępowania cywilne. W tym zakresie wprowadzamy pewne rozwiązania kardynalne. Przede wszystkim tworzymy elektroniczne biuro podawcze. Wprowadzenie tego biura elektronicznego umożliwi składanie pism procesowych, pozwów i wniosków w drodze elektronicznej. Tak więc teraz każdy, kto będzie miał założone konto w systemie teleinformatycznym, będzie mógł wystąpić do sądu, złożyć pismo za pośrednictwem elektronicznego biura podawczego. To strona będzie decydować o tym, czy chce w drodze elektronicznej toczyć proces, występować, mieć doręczane pisma, odpisy pism i być powiadamiana o terminach rozpraw, czy też będzie w sposób tradycyjny prowadzić postępowanie, a więc w formie papierowej, za pośrednictwem urzędów pocztowych, będzie nadawać pisma, w formie papierowej będzie składać załączniki do pozwów.

    Natomiast niewątpliwą zaletą postępowania elektronicznego będzie to, że będzie ono szybsze, mniej kosztowne, ponieważ ewidentne korzyści będą wynikały z tego, że po prostu informacje szybko będą trafiały do adresatów, będzie szybki elektroniczny kontakt zwrotny ze strony sądu, jak również nie będzie obowiązku ponoszenia opłat pocztowych. Przewidujemy, że korzyści z tego tytułu, z samego obniżenia kosztów związanych z obowiązkiem ponoszenia opłat pocztowych przez sądy, wyniosą ok. 122 mln zł.

    Z drugiej strony jednocześnie powstanie obowiązek utworzenia bazy pełnomocników. Nie tylko każda strona, która będzie chciała uczestniczyć w postępowaniu elektronicznym, będzie musiała założyć swoje konto w systemie teleinformatycznym, ale również będzie istniała baza w systemie teleinformatycznym przedkładana przez poszczególne korporacje zawodowe, poszczególne organa, z której będzie wynikało, czy dany radca, adwokat, czy radca prokuratorii bądź rzecznik patentowy są uprawnieni do występowania w charakterze pełnomocnika. A więc będzie chodziło o identyfikację tych osób, jak również o zapewnienie pewności obrotu w tym zakresie.

    Poza rozwiązaniem w postaci elektronicznego biura podawczego wprowadzamy zasadę - do tej pory w systemie teleinformatycznym można było prowadzić tylko elektroniczne postępowania upominawcze - że dzisiaj od stron będzie zależało to, czy strony, jeżeli zostanie przyjęty ten projekt, będą chciały każdy rodzaj procesu cywilnego prowadzić w postępowaniu elektronicznym.

    Poza informatyzacją elektronicznego biura podawczego, poza możliwością prowadzenia postępowania w systemie elektronicznym przewidujemy też taką możliwość jak informatyczne postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym. Banki są najbardziej przygotowane do składania tego rodzaju tytułów egzekucyjnych w formie elektronicznej i w tym zakresie wprowadza się obligatoryjne prowadzenie nadawania klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym w drodze elektronicznej. Cała korespondencja między bankami a sądem w tym zakresie będzie elektroniczna, jeżeli chodzi o bankowe tytuły egzekucyjne. Natomiast dalsze postępowanie, po doręczeniu bankowego tytułu wykonawczego wierzycielowi, będzie przebiegało podobnie jak postępowanie wykonawcze z nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

    Kolejne usprawnienie poprzez elektroniczne postępowanie to egzekucja z ruchomości. Wprowadzamy dodatkową możliwość prowadzenia egzekucji w postaci licytacji elektronicznej. Licytacja elektroniczna ruchomości nie ma na celu zastąpić dotychczasowej egzekucji z ruchomości, jaką przewidują przepisy, tylko będzie funkcjonowała obok, dodatkowo. Wiemy, że krąg osób zainteresowanych tego rodzaju egzekucjami z ruchomości zawsze jest ograniczony. Obwieszczenia o egzekucjach z ruchomości są wywieszane na tablicach ogłoszeń w budynkach sądów i liczba osób, które przystępują do tych egzekucji, jest ograniczona. W związku z tym poprzez ten dedykowany system elektroniczny prowadzony przez Krajową Radę Komorniczą chcemy dotrzeć do szerszego kręgu osób zainteresowanych tego rodzaju licytacją ruchomości.

    Nie dość tego, wszystkie osoby, które mają dostęp do Internetu, będą mogły uczestniczyć w tej licytacji, a osoby, które nie mają dostępu do Internetu, będą mogły korzystać z Internetu, do którego dostęp jest zapewniany przy każdym sądzie rejonowym. Tak więc licytacje elektroniczne będą się odbywały w istocie rzeczy na terenie całej Polski, bo każdy z licytantów będzie mógł w każdym miejscu w kraju przystąpić do tej licytacji.

    Zostały wprowadzone pewne dodatkowe wymogi, że w drodze elektronicznej będą też umieszczane na stronie obwieszczenia, jak również taki wymóg, że nabywca, licytant, który wygra licytację, zaoferuje najwyższą cenę, będzie miał obowiązek zapłacić cenę nabycia do godz. 15 dnia następnego. To jest kwestia elektronicznej licytacji.

    Kwestia egzekucji z rachunków bankowych. Tu też wprowadzamy elektroniczną formę zajęcia rachunku bankowego dłużnika, czyli komornik będzie to zajmował w drodze elektronicznej, a cała korespondencja między bankiem a komornikiem będzie się odbywała elektronicznie. Bank, który - jak już wcześniej mówiłem - jest najbardziej przygotowany do komunikacji elektronicznej, będzie informował komornika o tym, czy już może wcześniej ten rachunek bankowy został zajęty, czy też nie, jakie są środki, czy podlega zajęciu, czy są ograniczenia w zakresie zajęcia. Ta korespondencja będzie prowadzona w drodze elektronicznej. Podobnie elektronicznie będą zajmowane wierzytelności dłużników wynikające z nadpłaconego podatku i ewentualnie zwrotu podatku, które będą figurowały w urzędach skarbowych, czyli korespondencja z organami bankowymi i podatkowymi będzie prowadzona w drodze elektronicznej.

    Kwestia modyfikacji elektronicznego postępowania upominawczego. Do tej pory nakaz zapłaty był wydany albo stwierdzało się brak podstaw do wydania nakazu zapłaty, jeżeli np. dotyczyło to roszczeń przedawnionych. W tym momencie po złożeniu sprzeciwu ten nakaz przechodził do sądu właściwości ogólnej, do normalnego sądu. Ażeby uniknąć nadmiernych, niepotrzebnych kosztów dla strony powodowej, strona powodowa będzie miała prawo złożyć wniosek o umorzenie postępowania bez konieczności przesyłania tego do sądu właściwości ogólnej, a więc do sądu, który nie prowadzi elektronicznego postępowania upominawczego. Pozwoli to nam na przyspieszenie merytorycznego załatwienia tych spraw.

    Następna problematyka, o której chciałbym powiedzieć, to jest to, że w tej nowelizacji przewidziane jest również ograniczenie kognicji sądów. Do tej pory sądy zajmują się bardzo szerokim wachlarzem spraw, które w istocie rzeczy wymiarem sprawiedliwości nie są, i z takim samym powodzeniem mogliby to wykonywać referendarze sądowi. I tak mówimy, że w tradycyjnym postępowaniu upominawczym wszystkie decyzje może wydawać referendarz sądowy, bo to nie jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. I taka to jest propozycja.

    W sprawach depozytowych, a więc przy rozpatrywaniu wniosku o przyjęcie do depozytu sądowego, przyjęcie tego depozytu, wydanie depozytu, zwrot depozytu - to wszystko też będzie należało do czynności referendarza sądowego. Nie będziemy w tym zakresie angażować sądu. Jedyny wyjątek, jaki jest, to jest kwestia likwidacji depozytu, a więc likwidacja depozytu jako najdalej idące i najbardziej drastyczne rozwiązanie będzie wymagała decyzji sądu.

    Rozszerzamy kompetencje referendarzy sądowych na postępowanie egzekucyjne. W istocie rzeczy referendarze sądowi zastąpią sąd we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem egzekucji, tam gdzie sąd nadzoruje te postępowania sądowe, z wyjątkiem wyraźnie, enumeratywnie wymienionych spraw. Wyjątkowa będzie sytuacja, kiedy będzie problem ustanowienia zarządu przymusowego czy sprzedaży całego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Te czynności będą zastrzeżone dla sądu.

    Jeżeli chodzi o dobra osobiste, tam gdzie mamy egzekucję przymuszenia dłużnika do wykonania określonego świadczenia niemajątkowego, w celu przymuszenia sądy wydają nieraz decyzje i stosują środki przymusu. W takich sytuacjach referendarz nie będzie mógł stosować takich środków, ponieważ on nie jest organem wymiaru sprawiedliwości. To będzie zastrzeżone dla sądów.

    Następna propozycja to rozszerzenie uprawnień komornika w zakresie prowadzonej egzekucji z nieruchomości. Do tej pory mówiło się tak, że komornik prowadzi egzekucję z nieruchomości pod nadzorem sądu i w istocie rzeczy to, co nie jest przewidziane w uprawnieniach dla komornika, wykonuje sąd. Tutaj rozszerzamy uprawnienia tego komornika. Na przykład w naszej ocenie niecelowe jest przygotowywanie planu podziału sumy wyegzekwowanej przez sąd. Będzie to należało do czynności komornika.

    Następna kwestia to wezwanie nabywcy nieruchomości w wyniku tej licytacji z nieruchomości do zapłacenia sumy. To też jest czynność, którą z powodzeniem może również wykonać komornik, i nie ma potrzeby angażowania w to sądu. A więc chodzi o to, żeby ta kognicja sądów ograniczała się do jak najbardziej niezbędnych i podstawowych czynności, ażeby nie dochodziło do sytuacji, że w prostych czynnościach administracyjnych angażujemy sąd.

    Kwestia zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej. To nie jest bagatelna sprawa, bo do tej pory było w ciągu roku ok. 112 tys. rozstrzyganych co prawda już dzisiaj przez referendarzy spraw zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej. Wprowadzamy w tym zakresie rozwiązania ustawowe. Będzie w nich obowiązywała następująca zasada: w razie zbiegu ten prowadzi egzekucję łączną z tych różnych tytułów, kto pierwszy dokonał zajęcia, pierwszy organ egzekucyjny, który dokonał zajęcia. Gdyby to było niemożliwe do ustalenia, to egzekucję będzie prowadził ten organ egzekucyjny, który egzekwuje wyższą sumę należności. A więc jest tu rozwiązanie ustawowe bez konieczności wprowadzenia rozwiązań procesowych w tym zakresie, regulujących jaki organ, kiedy i jak. Usprawnia nam to postępowanie egzekucyjne, nie powoduje przekazywania akt do sądu, który to sąd pochyla się nad tym, rozważa, komu tę egzekucję w zbiegu dać do prowadzenia łącznie. Jest rozwiązanie ustawowe i w ramach tego rozwiązania organy egzekucyjne to rozstrzygają.

    Wprowadzamy również do tej procedury uproszczenie pewnych czynności procesowych. Taką klasyczną zmorą w sytuacji, kiedy strony przewlekają postępowanie, kiedy chcą nie doprowadzić do rozstrzygnięcia sprawy, jest składanie wniosków o wyłączenie sędziego. Sędzia w tym momencie musi zawiesić swój udział w tym postępowaniu w tym sensie, że do czasu rozpatrzenia wniosku o wyłączenie nie podejmuje żadnych czynności. My dzisiaj w przepisach proceduralnych mówimy tak: sąd mimo złożenia wniosku o wyłączenie sędziego kontynuuje postępowanie, nie może jedynie wydać orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Gdyby wniosek o wyłączenie został uwzględniony, te czynności podlegają zniesieniu i nowy sąd w nowym składzie będzie musiał te czynności powtórzyć. Chodzi o to, że nie będzie takiej sytuacji, że samo złożenie wniosku o wyłączenie sędziego skutkować będzie od razu odroczeniem rozprawy, bo najpierw trzeba rozpatrzyć wniosek o wyłączenie sędziego, a po ewentualnym negatywnym rozpatrzeniu przystępować do kontynuowania procesu.

    Następnym rozwiązaniem, które ułatwi i przyspieszy rozpoznawanie spraw, jest możliwość wydawania wyroków na posiedzeniu niejawnym. Dzisiaj zawsze wydaje się wyroki po rozprawie, ewentualnie sąd publikuje wyrok. Teraz jeśli strona złoży pozew, a druga strona uzna to roszczenie, uznaje się, że nie ma sensu wyznaczania rozprawy i prowadzenia postępowania, ściągania strony na rozprawę, bo strony to uzgodniły - jedna ma roszczenie, a druga to roszczenie uznaje. Tak, nie zapłaciłem, ale uznaję. W tym momencie sąd może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym. Podobnie sytuacja będzie wyglądała wtedy, kiedy strony złożą swoje stanowiska do sądu na piśmie, przedłożą dokumenty i będzie tylko kwestia rozstrzygnięcia - nie będzie problemu wątpliwości dowodowych, tylko kwestia rozstrzygnięcia co do zasady, kto ma rację. W takiej sytuacji sąd będzie mógł wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, chyba że strony zażądają rozprawy - wtedy jedna ze stron musi złożyć wyraźny wniosek o wyznaczenie rozprawy i wtedy sąd wyroku nie wyda.

    Ograniczamy również w tym projekcie katalog czynności komornika podlegających zaskarżeniu. Ci, którzy stosują prawo, którzy mają kontakt z komornikiem i z egzekucją lub mieli w przeszłości, wiedzą, jak często dłużnicy utrudniają przeprowadzanie egzekucji poprzez składanie skarg na każdą czynność komornika, a nawet na to, czego nie dokonał, a czego w ocenie dłużnika powinien dokonać. W istocie rzeczy to utrudnia postępowanie egzekucyjne. Co do zasady Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie się wypowiadał, że rozpatrzenie sprawy w przyzwoitym terminie to nie tylko sprawa główna, samego roszczenia, ale również sprawnie przeprowadzona egzekucja, czyli musimy zakładać, że te egzekucje muszą być w rozsądnym terminie przeprowadzane, nie mogą być przewlekane. Ponieważ może być taka sytuacja, że strona po prostu będzie utrudniać i uniemożliwiać przeprowadzenie egzekucji, to mówimy tak: są pewne kategorie spraw, na które skarga nie będzie przysługiwać, będzie ona przysługiwać dopiero po czynności następczej. Przykładowo jeżeli komornik wzywał o uzupełnienie braków formalnych pisma, to na to skarga co do czynności komornika nie przysługuje, jeżeli komornik wyznaczy termin określonej czynności egzekucyjnej, to na to skarga też nie przysługuje. Skarga będzie przysługiwała dopiero po wykonaniu czynności następczej, która była sygnalizowana w zawiadomieniu.

    Problem, który utrudnia egzekucję i przedłuża prowadzenie egzekucji - często się zdarza, że wierzyciel prowadzący egzekucję podlega likwidacji czy zostaje wchłonięty przez inny podmiot i powstaje problem cesji praw: ma on określony tytuł wykonawczy, który egzekwuje, i w trakcie prowadzenia postępowania egzekucyjnego sprzedaje swoje prawa z tej wierzytelności. W takiej sytuacji nabywca tej wierzytelności musi występować do sądu o ponowne nadanie klauzuli wykonalności. Tutaj mówimy: nie będzie takiej potrzeby, jeżeli nastąpi cesja wierzytelności, jeżeli zbywca tej wierzytelności wyrazi zgodę na wstąpienie nabywcy do postępowania egzekucyjnego i jeżeli czynność przelewu wierzytelności zostanie udokumentowana dokumentem urzędowym albo dokumentem prywatnym poświadczonym, uwierzytelnionym przez notariusza.

    Wprowadzamy też nową instytucję - wiemy, że istnieje tzw. sądowe wyjawienie majątku, a wprowadzamy również tzw. komornicze wyjawienie majątku. Do tej pory wierzyciel mógł za wynagrodzeniem zlecić komornikowi poszukiwanie majątku, dzisiaj odwracamy tę sytuację. Komornik, otrzymując wniosek egzekucyjny, wzywa dłużnika do wyjawienia majątku podlegającego egzekucji. Dłużnik będzie musiał go wykazać - dopiero wtedy gdy nie będzie z czego prowadzić egzekucji albo dłużnik nie wykaże się majątkiem, będzie można wszcząć postępowanie na wniosek wierzyciela o poszukiwanie majątku dłużnika.

    Kwestia sposobu prowadzenia egzekucji. Dzisiaj wniosek egzekucyjny musi zawierać wszelkie przewidziane sposoby prowadzenia egzekucji i komornik musi postępować w granicach określonych we wniosku. Jeżeli widzi, że jest inny majątek, przykładowo z rachunku bankowego, bo na rachunku bankowym są pieniądze, a ma wniosek o prowadzenie egzekucji z ruchomości, to nie może tej czynności wykonać, bo nie jest to zawarte we wniosku. To ulega teraz zmianie. Wierzyciel, składając wniosek, upoważnia komornika do stosowania wszelkich adekwatnych sposobów prowadzenia egzekucji z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości lub innych sposobów prowadzenia egzekucji związanych z przepisami o egzekucji z nieruchomości. W takiej sytuacji nie będzie potrzeby prowadzenia zbędnej korespondencji między wierzycielem a komornikiem co do sposobu przeprowadzenia egzekucji, nie będzie tak, że komornik zawiadamia: ano, znalazłem tu jakiś majątek, ale to nie jest objęte wnioskiem, w związku z tym niech pan najpierw rozszerzy ten wniosek, bo bez tego ja nie mogę prowadzić egzekucji. Tu chodzi o to, że komornik ma działać sprawnie. We wniosku w istocie rzeczy dopuszcza się wszelkie sposoby egzekucji, z wyjątkiem najbardziej drastycznego sposobu, czyli egzekucji z nieruchomości.

    Szanowni Państwo! Poza tym projektem zmian w Kodeksie cywilnym i w K.p.c. są również zmiany w ustawach szczególnych. Przede wszystkim chciałbym powiedzieć o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym w administracji są niejako paralelne, idą równolegle ze zmianami dotyczącymi egzekucji, jakie zaproponowano w K.p.c.

    Uważam, że przedkładany państwu projekt wart jest pozytywnego zaopiniowania i przyjęcia przez Wysoką Izbę. Jesteśmy przekonani, że to usprawni postępowanie zarówno sądowe, jak i egzekucyjne, na czym nam bardzo zależy. Dziękuję.