3 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2393).

Poseł Józef Zych:

    Pani Marszałek! Panowie Ministrowie! Wysoki Sejmie! Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego po zapoznaniu się z projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw uznaje, iż jest to projekt zasługujący z wielu powodów na poważne potraktowanie, rozpatrzenie i oczywiście uwzględnienie.

    Ponieważ on dotyka dwóch kluczowych spraw, chciałbym zwrócić uwagę na art. 35, 46 i 67 proponowanej nowelizacji. Rozpocznę może od tego, że 20 lutego w Sejmie mieliśmy wspólną konferencję Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Ministerstwa Sprawiedliwości, Sejmu, nadzwyczajnej komisji i Polskiej Izby Ubezpieczeń, na której analizowaliśmy art. 46 Kodeksu karnego w części dotyczącej zadośćuczynienia, odszkodowania, art. 445 i 446 Kodeksu cywilnego. Po rocznych pracach nad raportem, który został sporządzony w oparciu o zbadanie tysiąca wyroków, wyroków Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, przedstawiliśmy pewne wnioski. Pragnę podkreślić, że w tej konferencji uczestniczyło ponad 100 sędziów, przedstawiciele nauki z kilku uniwersytetów, przedstawiciele nauki prawa ubezpieczeniowego.

    Teraz przejdę już do art. 46, który absolutnie wymaga przepracowania. Przypomnę, że stosownie do tego artykułu w razie skazania sąd może orzec, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej - orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego - obowiązek naprawienia w całości lub w części wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Otóż, mamy do czynienia z taką sytuacją, że ten przepis, odnosząc się i odwołując do Kodeksu cywilnego, przewiduje możliwość zasądzenia odszkodowania w całości lub w części. Nie rozróżnia, czy tu chodzi o szkodę osobową, czy o rzeczową, a więc czy chodzi np. o pokrycie kosztów leczenia, rehabilitacji, czy też o uszkodzony samochód. Druga część to jest problem zadośćuczynienia, a zadośćuczynienie zgodnie z art. 445 zasądzane jest przede wszystkim w razie doznanych obrażeń ciała.

    Teraz proszę zwrócić uwagę na ten zapis: sąd zasądza lub może zasądzić naprawienie w całości lub w części wyrządzonej szkody lub zadośćuczynienie. Wysoki Sejmie, to są dwa różne zagadnienia. Czy można wobec tego zamiast naprawienia szkody, np. szkody osobowej, zasądzić zadośćuczynienie? To są dwie różne kategorie. Zadośćuczynienie zupełnie nie jest związane z odszkodowaniem. To jest świadczenie, które ma pewien charakter odszkodowania, ale tylko i wyłącznie ze względu na doznane obrażenia. To jest pierwsza sprawa.

    Teraz druga sprawa, bardzo istotna. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec nawiązkę na rzecz poszkodowanego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz najbliższej rodziny, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. To się kłóci z art. 446 § 4. Ten przepis, wprowadzony w 2008 r., zupełnie oddziela problem zadośćuczynienia jako wynagrodzenia krzywdy moralnej od obowiązku, jak było niegdyś, łączenia tego z jakąkolwiek szkodą. Jeżeli tak spojrzymy na ten przepis, to będzie sprawą oczywistą, że chodzi tu tylko i wyłącznie o możliwość przyznania nawiązki czy zadośćuczynienia bez łączenia tego z tym, czy nastąpiło pogorszenie, czy pogorszenie nie nastąpiło.

    I kolejna bardzo istotna sprawa. A mianowicie, czy wobec tego ta nawiązka, o której dalej się mówi, że nie może przekroczyć 500 tys. zł - to jest w ogóle ewenement na tle dotychczasowego orzecznictwa, jeżeli chodzi o sądy cywilne - odnosi się do jednej osoby, bo nawiązka może być zasądzona na rzecz kilku członków rodziny, czy chodzi tu o całość?

    Wreszcie trafiamy na kolejny problem, mianowicie stwierdzenie - zresztą słuszne - że to nie zamyka drogi dochodzenia roszczenia na drodze cywilnoprawnej. Dotychczas Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że jeżeli mamy do czynienia z art. 46 i zasądzonym zadośćuczynieniem, to wtedy - o ile sąd nie orzekł, że rozpatrzył i w pozostałej część oddala, bo było żądanie 100 tys., a dostał 50 tys. - nie może dochodzić, a jeżeli nie ma takiego proceduralnego stwierdzenia, to może dochodzić. Teraz jest pytanie. Załóżmy taką sytuację, że był wypadek, poszkodowany umarł, pozostali członkowie rodziny i w procesie karnym przyznano nawiązkę w wysokości 100 tys. To nie ma związku, to nie wiąże, bo nadal można dochodzić, tym razem zadośćuczynienia. Jak wobec tego ma się jeden problem do drugiego? Co się dzieje z tą nawiązką? Czy podlega zaliczeniu, czy nie podlega zaliczeniu? Czy podlega potrąceniu?

    Wysoki Sejmie, to jest sprawa, co do której na gruncie prawa cywilnego jest już dzisiaj wypracowany pogląd. Wniosek z tej konferencji jest taki, że art. 445 § 4 powinien być nowelizowany, bo w art. 445 nie ma żadnych kryteriów co do zadośćuczynienia, nie ma przesłanek do ustalania, to tylko sądy w orzeczeniach odnosiły się do tego. Art. 446 § 4 również, bo rozszerza się interpretację, kogo uważa się za najbliższego członka rodziny. A więc myślę, że to leży w interesie przede wszystkim prawa cywilnego w tym przypadku - żeby uniknąć różnego rodzaju problemów. Te badania, które prowadziliśmy, wykazują, że sądy karne niechętnie zasądzają zadośćuczynienie czy nawiązkę, kierując się przede wszystkim względem na trudności. To jest prawda, to jest bezwzględnie prawda.

    Podobnie art. 67 - mianowicie tam, gdzie chodzi o warunkowe umorzenie, odwołuje się do obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części, a w miarę możliwości również obowiązku zadośćuczynienia. A więc tutaj już jest typowe pomieszanie jednego, drugiego i trzeciego, i to wymaga poważnego podejścia.

    Wreszcie mamy nową sytuację, jeżeli chodzi o art. 35, o potrącenie wynagrodzenia za pracę i o orzeczenie wobec osoby zatrudnionej - w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy. Mamy tutaj problem, bardzo poważny, styku z Kodeksem pracy. Jest pytanie, czy można to nałożyć w drodze kary, zobowiązać do tego, że nie rozwiąże się stosunku pracy, skoro w Kodeksie pracy mamy swobodę. A więc problem odniesienia się do tego jest również kwestią niezwykle istotną.

    Wysoki Sejmie! Podnoszę te zagadnienia, bo przecież nam chodzi o to, żeby ten kodeks rzeczywiście, tak jak zresztą wszystkie inne, które tutaj tworzymy, był precyzyjny, żeby było interdyscyplinarne spojrzenie i rozwiązanie w pełni uzasadnione. Tak jak już powiedziałem na wstępie, doceniamy tę inicjatywę i będziemy nad nią również pracować w Komisji Nadzwyczajnej. Dziękuję bardzo. (Oklaski)