8 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o przedstawionym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekcie ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (druki nr 1591 i 2370).

Poseł Sprawozdawca Brygida Kolenda-Łabuś:

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Ministrze! Panie i Panowie Posłowie! Przypadł mi w udziale zaszczyt przedstawienia sprawozdania Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka wobec prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym, druki nr 1591 i 2370.

    Projekt skierowany został do prac w komisji po pierwszym czytaniu na 47. posiedzeniu Sejmu w dniu 30 sierpnia 2013 r.

    Komisja, rozpatrując projekt na posiedzeniach w dniach 22 października i 3 grudnia 2013 r. oraz 19 marca i 7 maja 2014 r., brała pod uwagę wszelkie skutki jego wprowadzenia, który postaram się w sposób syntetyczny przedstawić Wysokiej Izbie.

    Skierowanym do Wysokiej Izby projektem pan prezydent Rzeczypospolitej Polskiej dał wyraz swojego poparcia dla postulatu wyrażonego na Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Sądu Najwyższego. Projekt poddano również konsultacjom z klubami parlamentarnymi.

    Przedłożenie przewiduje podwyższenie wieku przejścia z urzędu w stan spoczynku sędziego Sądu Najwyższego, a także w związku z normą wyrażoną w art. 49 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych - sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego. Projekt jednocześnie pozostawia sędziom możliwość przechodzenia w stan spoczynku na dotychczasowych zasadach.

    W opinii projektodawcy przyjęcie proponowanej regulacji przyczyni się do pełniejszego wykorzystania ogromnego kapitału intelektualnego i doświadczenia orzeczniczego sędziów Sądu Najwyższego z pożytkiem dla obywateli i wymiaru sprawiedliwości.

    Kierunek tej zmiany jest spójny z realizowaną w Unii Europejskiej, a także w naszym kraju, polityką wydłużenia aktywności zawodowej. Sędziowie Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego posiadający wybitną wiedzę prawniczą i doświadczenie oraz w zdecydowanej większości pełną sprawność psychofizyczną i intelektualną mogliby kontynuować swoją służbę na rzecz państwa, oczywiście jeżeli wyrażą taką wolę.

    Projektowane rozwiązanie dotyczy sędziów, którzy w zdecydowanej większości przeszli przez wszystkie szczeble sądownictwa w Polsce.

    Jak wskazują dane przedstawione przez projektodawcę, wydatki budżetu przeznaczone na uposażenia sędziów Sądu Najwyższego w stanie spoczynku i ich rodzin z roku na rok przyrastają w stopniu przekraczającym wskaźnik inflacji, tak więc proponowane rozwiązanie powinno spowodować odciążenie budżetu państwa.

    Jednym z podstawowych argumentów dla przedłużenia granicy wieku, do której można pełnić służbę sędziego, jest konieczność ochrony sprawnych i aktywnych ludzi starszych przed zjawiskiem wypierania ich z rynku pracy ze względu na wiek, wbrew ich woli kontynuowania aktywności zawodowej.

    W polskim systemie prawa regulacja prawna przewidująca obligatoryjne zakończenie aktywności zawodowej w związku z ukończeniem określonego wieku stanowi wyjątek. Co do zasady przepisy prawa w ramach powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych umożliwiają kontynuowanie pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego. W przypadku określonych grup zawodowych - sędziów, w tym sędziów Sądu Najwyższego, oraz nauczycieli akademickich - ustawodawca wprowadził odmienną regulację w tym zakresie, przewidującą obligatoryjne zakończenie aktywności zawodowej.

    W stosunku do grupy zawodowej sędziów, w tym również sędziów Sądu Najwyższego, ustawodawca przyjął, że ukończenie przez nich 70 lat stanowi domniemanie niezdolności do pracy z chwilą przekroczenia tego wieku i granica ta stanowi nieusuwalną przeszkodę w pełnieniu tego urzędu. Ze względu na specyfikę urzędu sędziego i jego rolę w systemie prawa oczekiwania ustawodawcy do wymogów zdrowotnych i psychologicznych sędziego są ustawione na wyższym poziomie niż w wypadku innych grup zawodowych.

    Projektodawca zaproponował podwyższenie wieku przejścia sędziów Sądu Najwyższego w stan spoczynku z 70 do 75 lat. Propozycja ta nie spotkała się z pozytywnym przyjęciem w środowiskach prawniczych i opiniach ekspertów, zarówno ze względu na okres przedłużenia aktywności zawodowej sędziów Sądu Najwyższego, jak i z powodu nieustalenia w projekcie żadnych dodatkowych warunków weryfikujących zdolność do dalszego pełnienia służby przez sędziego Sądu Najwyższego. Projektodawca w uzasadnieniu do projektu jako instrument weryfikujący wskazuje art. 31 ustawy o Sądzie Najwyższym, który pozwala kolegiom Sądu Najwyższego na odpowiednie reagowanie na przypadki faktycznej utraty zdolności do pełnienia obowiązków przez sędziów, którzy ukończyli 70. rok życia.

    Proponowane rozwiązanie miałoby także wpływ na wydłużenie granicy przejścia w stan spoczynku sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym sędzią trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Ze względu na to, że sędzia trybunału przechodzi w stan spoczynku po zakończeniu kadencji, wydłużenie granicy wieku sędziego Sądu Najwyższego w stanie czynnym spowoduje dopuszczenie możliwości kandydowania na ten urząd osoby, która będzie się zbliżać do 75 lat, a następnie wobec 9-letniej kadencji sędziego trybunału - dopuszczenie możliwości pełnienia tej funkcji do 84. roku życia.

    W opiniach podnoszono, iż zaakceptowanie tego rozwiązania nie znajduje uzasadnienia w kontekście potrzeby zapewnienia należytej efektywności i właściwej jakości pracy Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, których pozycja i zakres wyznaczonych kompetencji wymagają nie tylko zapewnienia najwyższych kwalifikacji zawodowych, ale również wysokiej sprawności.

    Komisja poddała wnikliwej analizie wszelkie opinie ekspertów oraz wyrażone wobec projektu stanowiska rządu, prokuratora generalnego, Krajowej Rady Sądownictwa oraz pierwszego prezesa Sądu Najwyższego.

    W trakcie debaty na posiedzeniach komisji podnoszono zarzut zróżnicowania uprawnień emerytalnych sędziów Sądu Najwyższego i sędziów sądów powszechnych oraz prokuratorów. Zgłoszono również postulaty poszerzenia zakresu projektu o sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz prokuratorów, jednak nie były one rozpatrywane ze względu na ich niedopuszczalność na gruncie art. 118 ust. 1 w związku z art. 119 ust. 2 konstytucji jako wykraczające poza materię przedłożenia.

    W przypadku sądów powszechnych sędziowie przechodzą w stan spoczynku z dniem ukończenia 67. roku życia, mogą jednak oświadczyć ministrowi sprawiedliwości wolę dalszego zajmowania stanowiska. Do oświadczenia musi zostać jednak dołączone zaświadczenie, że sędzia jest zdolny ze względu na stan zdrowia do dalszego pełnienia obowiązków. Jednak nie mogą oni pełnić urzędu sędziego dłużej niż do ukończenia 70. roku życia.

    Komisja, rozpatrując projekt, najwyższą wagę przywiązywała do roli Sądu Najwyższego w systemie prawa, bowiem ma on kluczowe znaczenie dla kształtowania się linii orzeczniczej, a tym samym funkcjonowania prawa w praktyce. Rozważania komisji sprowadziły się do wniosku, że granica wieku 75 lat, w którym sędzia Sądu Najwyższego z urzędu przechodziłby w stan spoczynku, ze względu na rolę Sądu Najwyższego w systemie oraz polskie warunki demograficzne została w prezydenckim projekcie ustalona na zbyt wysokim poziomie. Wprawdzie w innych krajach europejskich wiek kończenia kariery zawodowej na stanowiskach sędziów w sądach o porównywalnych zadaniach z zadaniami Sądu Najwyższego w Polsce jest wyższy niż powszechny wiek emerytalny obowiązujący w tych krajach, jednak z reguły został on ustalony na poziomie nieodbiegającym drastycznie od powszechnego wieku emerytalnego.

    Stąd też mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie propozycję Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która jest wyrazem pewnego kompromisu. Sędzia Sądu Najwyższego przechodziłby w stan spoczynku z dniem ukończenia 70. roku życia, chyba że co najmniej z 6-miesięcznym wyprzedzeniem oświadczy I prezesowi Sądu Najwyższego wolę dalszego zajmowania stanowiska. Spełnienie warunku zdolności do pełnienia obowiązków ze względu na stan zdrowia po ukończeniu 70 lat musi być potwierdzone zaświadczeniem lekarskim. Jest to rozwiązanie oparte na regulacji dotyczącej sędziów sądów powszechnych, zawartej w art. 69 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Regulacja ta, obejmująca wszystkich sędziów Sądu Najwyższego, gdy dotyczy I prezesa Sądu Najwyższego, zawiera wymóg złożenia oświadczenia i zaświadczenia lekarskiego prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. Tak zmodyfikowane brzmienie ustawy zyskało aprobatę projektodawcy, przedstawiciela rządu i I prezesa Sądu Najwyższego.

    Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! W imieniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka wnoszę o przyjęcie sprawozdania w brzmieniu ustalonym w druku sejmowym nr 2370 i uchwalenie przedmiotowej ustawy. Dziękuję bardzo. (Oklaski)