15 punkt porządku dziennego:

Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o realizacji działań wynikających z ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ w 2011 r. (druk nr 1614) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 2125).

Poseł Sprawozdawca Janina Okrągły:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Komisja Zdrowia na posiedzeniu w dniu 6 lutego br. rozpatrywała informację Rady Ministrów o realizacji działań wynikających z ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ w 2011 r. Informację na posiedzeniu komisji przedstawił pan minister Igor Radziewicz-Winnicki. Dyskusja, która odbyła się na posiedzeniu komisji, dotyczyła w głównej mierze problemów funkcjonowania i dostępności opieki psychiatrycznej, szkolenia kadr, szczególnie psychiatrów, przyczyn zaburzeń psychicznych w różnych grupach wiekowych oraz perspektyw realizacji ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝. Wiele cennych uwag i gorzkich słów, niestety, przekazali obecni na posiedzeniu specjaliści zajmujący się zdrowiem psychicznym.

    ˝Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego˝ został wprowadzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. i była to realizacja przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Działania programu przewidziane są na lata 2011-2015. Jak podkreślił obecny na posiedzeniu Komisji Zdrowia jeden z twórców programu pan prof. Wciórka, nie jest to program stopniowego zwiększania bazy lecznictwa psychiatrycznego i rozwiązywania różnych problemów z zakresu prewencji czy promocji. Jest to program istotnej reformy opieki psychiatrycznej, a także miejsca zdrowia psychicznego w świadomości społecznej, publicznej i w wysiłku publicznym, który ma służyć rozwiązywaniu problemów.

    ˝Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego˝ jest szeroki, obejmuje wiele zobowiązań resortowych oraz działania z kręgu promocji adresowane do wszystkich zdrowych, aby ich styl życia, sposób funkcjonowania w środowisku społecznym i w pracy sprzyjał zdrowiu psychicznemu, a nie pogrążał ich w kryzysach. Program zawiera także szereg działań prewencyjnych, które w wybranych grupach będą realizowane jako tzw. prewencja II stopnia, czyli wczesne wykrywanie problemów, identyfikowanie ich i reagowanie na nie.

    Program to także plan gruntownej modernizacji opieki psychiatrycznej. Niestety nadal jest ona w większości instytucjonalna i reprezentuje tzw. model azylowy czy szpitalny. W większości opieka psychiatryczna skupiona jest w dużych ośrodkach psychiatrycznych, najczęściej odległych od miast. Program ma kierować wysiłek publiczny na tworzenie form opieki psychiatrycznej blisko chorego i jego rodziny, a więc tworzenie poradni zdrowia psychicznego, zespołów leczenia środowiskowego i oddziałów dziennych.

    Trzecim ważnym, strategicznym celem programu jest to, aby sprawą publiczną stało się gromadzenie rzetelnych danych o stanie opieki psychiatrycznej i prowadzenie badań naukowych, które będą budowały wiedzę niezbędną dla przyszłych działań i pokoleń.

    Ponieważ kreowanie i koordynacja polityki zdrowotnej, a zdrowie psychiczne jest jednym ze znaczących elementów zdrowia publicznego, powinny odbywać się na płaszczyźnie wszystkich polityk i działań podejmowanych zarówno w ramach administracji państwowej, jak i samorządowej, do realizacji ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ zostały włączone wszystkie szczeble samorządu terytorialnego oraz ministrowie właściwi ze względu na cele programu, tj. ministrowie: zdrowia, edukacji narodowej, pracy i polityki społecznej, nauki i szkolnictwa wyższego, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, administracji i cyfryzacji, obrony narodowej, oraz Narodowy Fundusz Zdrowia. Koordynatorem narodowego programu został minister zdrowia.

    W programie określono cele główne, szczegółowe i zadania dla wszystkich podmiotów zobowiązanych do jego realizacji oraz zalecane nakłady finansowe tych podmiotów. Nie wydzielono specjalnych środków, gdyż wszystkie zadania były i są wpisane innymi przepisami w zakres działania tych podmiotów. Myślę tu o ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, o ustawach o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim, ustawie o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

    Narodowy program miał scalić, ukierunkować i uporządkować działania na wszystkich szczeblach. Zaczął być wdrażany w 2011 r. Był to pierwszy rok wdrażania i pierwszy rok sprawozdawania. W tym roku miano zastanowić się nad oceną zasobów i formułowaniem planów strategicznych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. W programie określono, jak już mówiłam, zalecaną wysokość środków, które powinny być w owym roku i w kolejnych latach przeznaczone na realizację działań. Aktualnie jesteśmy w trzecim roku realizowania programu i na pewno sprawozdania za 2012 i 2013 r. będą bardzo ciekawe i pouczające.

    Co zostało wykonane w roku 2011? Zacznę od samorządów. W większości województw, z wyjątkiem dwóch, powstały plany działania, natomiast gorzej było z częścią wykonawczą, tzn. z restrukturyzacją opieki psychiatrycznej, często brakowało pieniędzy i woli. Połowa województw przeznaczyła w 2011 r. na ochronę zdrowia psychicznego mniej niż 360 tys., z czego dwa województwa nie przeznaczyły żadnych środków, ale 6 województw przeznaczyło od 1400 tys. do prawie 5 mln. Przypomnę, że zadaniem własnym województwa jest leczenie psychiatryczne, mówi o tym art. 6 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Gorzej było z nakładami finansowymi na poziomie powiatów i gmin.

    Ministerstwo Zdrowia określiło priorytety promocji zdrowia psychicznego. Zostały one ustalone oraz wydane w formie książkowej (˝Priorytety promocji zdrowia psychicznego w ochronie zdrowia˝). Został przygotowany projekt kampanii informacyjno-edukacyjnej ˝Co czwarty z nas miał lub będzie mieć problemy ze zdrowiem psychicznym˝, sprzyjającej postawom zrozumienia i akceptacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi oraz przeciwdziałającej ich dyskryminacji. Ministerstwo Zdrowia przekazało przygotowane projekty graficzne kampanii jednostkom samorządu terytorialnego, które zadeklarowały chęć przystąpienia do przedsięwzięcia. Prowadzenie jednolitej kampanii na wszystkich szczeblach administracji publicznej miało zapewnić spójność i wzmocnić przekaz. Kampania ta była realizowana w 2012 r.

    Został przeprowadzony przegląd obowiązującego ustawodawstwa pod kątem przeciwdziałania nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu w dostępie do leczenia. Niestety w 2011 r. nie opracowano programów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie ochrony zdrowia, programu wczesnej diagnostyki i interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym, programu zapobiegania samobójstwom i depresji, szkolenia przed- i podyplomowego dla wszystkich pracowników ochrony zdrowia w zakresie wczesnego rozpoznawania zaburzeń. Nie został także przygotowany projekt monitorowania przestrzegania praw osobowych i obywatelskich osób z problemami zdrowia psychicznego, w tym pacjentów placówek psychiatrycznych. (Ciągle mówię o roku 2011.) Nie opracowano także i w związku z tym nie realizowano programu zdrowotnego w celu stymulowania restrukturyzacji bazy stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego w zakresie zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane zapewniające profilowane usługi zdrowotne. Nie przeprowadzono pilotażowego programu wdrożenia środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. Nie monitorowano procesu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do zróżnicowanych form opieki zdrowotnej. Także nie zdążono w 2011 r. opracować standardów postępowania oraz procedur medycznych w zakresie ochrony zdrowia z uwzględnieniem potrzeb środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, nie powstała też, wbrew zaleceniom planu, struktura koordynująca realizację programu na szczeblu centralnym. Aktualnie tę funkcję pełni Rada do Spraw Zdrowia Psychicznego. Na realizację programu Ministerstwo Zdrowia przeznaczyło w 2011 r. 335 tys. zł. Ta kwota jest mała w porównaniu z zalecaną przez program wysokością środków, która, bez pieniędzy na badania naukowe, wynosiła 6 mln.

    Ponieważ omówiłam już sprawy związane z Ministerstwem Zdrowia, więc może od razu przejdę do kwestii Narodowego Funduszu Zdrowia. Narodowy Fundusz Zdrowia w 2011 r. zwiększył o prawie 30% w stosunku do roku 2010 środki w tym obszarze poprzez finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie leczenia środowiskowego. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia liczba zespołów leczenia środowiskowego dla osób dorosłych wzrosła z 45 w 2010 r. do 62 w 2011 r. Należy jednak zauważyć, że ani w 2010 r., ani w 2011 r. nie funkcjonował ani jeden zespół leczenia środowiskowego dla dzieci i młodzieży. Rok 2011 przyniósł nieznaczną poprawę liczby zawartych przez podmioty lecznicze z Narodowym Funduszem Zdrowia umów w zakresie leczenia ambulatoryjnego dla osób dorosłych oraz dzieci i młodzieży. Wartość świadczeń w zakresie opieki psychiatrycznej, leczenia uzależnień w 2011 r. wyniosła ponad 2 mld zł.

    Jeżeli chodzi o działania Ministerstwa Edukacji Narodowej, zakres edukacji zdrowotnej rozszerzono o zagadnienia dotyczące zdrowia psychospołecznego, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju umiejętności życiowych, osobistych oraz społecznych. Nowa podstawa programowa, wprowadzona przez ministerstwo edukacji, kładzie nacisk na wychowanie, w tym przeciwdziałanie zjawiskom agresji i przemocy, narkomanii, na kształtowanie podstaw zdrowotnych oraz prospołecznych dzieci i młodzieży. Resort edukacji podejmował liczne systemowe działania w zakresie przyjętych priorytetów dotyczących promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie oświaty i wychowania, w tym na poziomie lokalnym - działania edukacyjne, profilaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze. Ministerstwo edukacji współpracowało z Komendą Główną Policji, głównym inspektorem sanitarnym i ministrem zdrowia w realizacji zdrowotnych programów profilaktycznych, m.in. przygotowało materiał na temat oferty działań profilaktycznych adresowanych do dyrektorów szkół, kadry pedagogicznej, rodziców, uczniów oraz organów prowadzących w zakresie profilaktyki używania nowych narkotyków, tzw. dopalaczy. W 2011 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuowało działania mające na celu dalszy rozwój projektów dotyczących programów ˝Szkoła promująca zdrowie˝ i ˝Bezpieczna szkoła˝. W 2011 r. funkcjonowały również poradnie psychologiczno-pedagogiczne - 523 publiczne i 135 niepublicznych.

    Minister pracy i polityki społecznej w 2011 r. nie ustalił wprawdzie priorytetów dotyczących promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki społecznej w środowisku pracy ani nie opracował programów w zakresie promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki społecznej, nie prowadzono również kampanii informacyjnej adresowanej do pracodawców, ale od 2006 r. jest realizowany program ˝Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi˝, który doskonale wpisuje się w ˝Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego˝. Minister pracy i polityki społecznej udziela dotacji na realizację projektów związanych z organizowaniem i funkcjonowaniem w ramach pomocy społecznej różnych ofert oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W 2011 r. na inwestycje, remonty, doposażenie, uruchomienie nowych miejsc w ośrodkach wsparcia dla takich osób ministerstwo przeznaczyło 20 mln zł. Sfinansowano 223 zadania, których realizacja pozwoliła utworzyć 1337 nowych miejsc w już istniejących lub w nowych domach środowiskowych, domach samopomocy. Powstało 16 nowych środowiskowych domów samopomocy o ogólnej liczbie 411 miejsc. Ministerstwo pracy wsparło także realizację 56 projektów związanych z rozwojem różnych ofert wsparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi na kwotę 3 mln.

    Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego podało krótką informację, że Krajowy Program Badań, który został uchwalony 16 sierpnia 2011 r., uwzględniał wśród swoich priorytetów ochronę zdrowia psychicznego, jednak nie uwzględniał priorytetów dotyczących promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie wyższym i w instytucjach nauki. Na realizację tego programu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa wyższego przekazało nakłady finansowe w wysokości ponad 66 mln zł.

    Zadania realizowane przez Ministerstwa: Sprawiedliwości, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych oraz Administracji i Cyfryzacji były wykonywane już znacznie wcześniej, przed rozpoczęciem realizacji programu. Co ważne, programy wdrażane przez te ministerstwa w większości uległy dewaluacji, ale - jak zaznacza szczególnie Ministerstwo Sprawiedliwości - efekty opisanych programów nie były badane metodami naukowymi przy zachowaniu pełnych wymogów poprawności metodologicznej, bowiem wykonanie takich badań wykracza poza możliwości finansowe ministerstw. Na to uwagę zwracał przede wszystkim sektor więziennictwa.

    Wśród problemów, które wystąpiły podczas realizacji programów, resorty wskazywały na brak wystarczających środków finansowych, które są niezbędne do merytorycznego i technicznego wsparcia realizowanych projektów. Nakłady ze strony tych ministerstw w roku 2011 sięgały 1-2 mln zł.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Komisja Zdrowia, podsumowując dyskusję na swoim posiedzeniu, zwróciła się do ministra zdrowia o jak najszybsze przekazanie komisji informacji o realizacji programu w latach 2012 i 2013 wraz z oceną, w którym miejscu realizacji tego programu jesteśmy, oraz analizą strategiczną wykonania.

    Komisja Zdrowia większością głosów przyjęła przedstawioną informację Rady Ministrów. Komisja Zdrowia rekomenduje Wysokiej Izbie przyjęcie informacji Rady Ministrów o realizacji ˝Narodowego programu zdrowia psychicznego˝ za rok 2011, druk nr 1614. Dziękuję bardzo.