Poseł Waldemar Andzel:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 6 kwietnia br. będziemy mieli okazję obchodzić 100. rocznicę śmierci Józefa Chełmońskiego. Był on nadzwyczajnym artystą, malarzem, którego dzieła trwale zapisały się w historii realizmu, a także pomogły we wstąpieniu polskiej sztuki narodowej na arenę sztuki europejskiej.

    Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 r. we wsi Boczki koło Łowicza. Zainteresowanie sztuką zaczął przejawiać już w czasie uczęszczania do gimnazjum, gdzie udało mu się pogodzić pilną naukę z twórczością. W wieku 18 lat postanowił wstąpić do klasy rysunkowej, w której jako uczeń jedynej wówczas szkoły nauk pięknych w Warszawie brał aktywny udział w życiu społeczno-artystycznym. Dodatkowo Chełmoński w międzyczasie wstąpił do prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, który miał olbrzymi wpływ na dalsze ukierunkowanie jego talentu. W czasie dwukrotnych wyjazdów na Ukrainę Chełmoński został oczarowany widokiem tamtejszego ludu oraz temperamentem rysaków, koni przyuczonych do szybkiego biegu, zaprzęganych w trójki lub czwórki. To właśnie te konie stały się w późniejszym okresie jednym z zasadniczych motywów jego twórczości.

    Przed ukończeniem 22 lat malarz miał na swoim koncie słynny obraz ˝Żurawie˝, natomiast rok później równie znany ˝Odlot żurawi˝. Pod koniec 1871 r. zdecydował się wyjechać do Monachium, skuszony możliwością studiowania na akademii, a także ambicją skonfrontowania swoich prac na wystawach międzynarodowych. Nauki, które udało mu się pobierać w niemieckiej stolicy sztuki, nie były jednak dla Chełmońskiego wystarczające. Rozczarowany wyuczonym podejściem do natury, pierwsze lata pobytu spędził niezauważony. Dziełem, dzięki któremu malarz uzyskał rozgłos, stał się obraz ˝Powrót z balu˝ zwany również ˝Dziewczyną w saniach˝. Oryginalność oraz egzotyka tego obrazu dla społeczeństwa niemieckiego zapewniła mu popularność, a także liczne zamówienia. Ze sławą przyszła również krytyka, w której niedosłownie zarzucano Chełmońskiemu brak wyidealizowanego piękna. Zniechęcony, w wieku 26 lat wyjechał do Paryża, gdzie namalowana przez niego ˝Czwórka˝ została zakupiona przez amerykańskiego milionera. W następnych latach artysta przeżywał swój złoty okres, w którym cieszył się największą dotychczas sławą, a także zamożnością.

    Na początku roku 1887 artysta postanowił powrócić do kraju, a polscy krytycy, choć przyznawali Chełmońskiemu niezrównany talent, nie mogli nie zarzucić mu zbytniej prawdziwości jego obrazów. Przedstawiana przez niego codzienna prawda ówczesnej polskiej wsi pokazywała niedolę i nędzę ludu polskiego. Wkrótce udało mu się jednak uzyskać uznanie. Od czasu śmierci Matejki był uważany za największego z żyjących malarzy polskich. Wtedy również Chełmoński otrzymał szereg nagród, dyplomów, a także został honorowym prezesem Towarzystwa Artystów Polskich ˝Sztuka˝ w Krakowie. Następnie otrzymał kolejno: na międzynarodowej wystawie w Paryżu nagrodę Grand Prix, na międzynarodowej wystawie w Berlinie dyplom honorowy, natomiast na wystawie powszechnej w San Francisco złoty medal.

    Chełmoński z biegiem lat podupadł na zdrowiu, dalej jednak starał się kontynuować swoją pracę artystyczną. Ten ostatni okres życia artysty obfituje w wiele dzieł. Jeszcze rok przed śmiercią Józef Chełmoński został nagrodzony jubileuszową nagrodą za całokształt twórczości przyznaną przez tygodnik ˝Zachęta˝. Na początku 1914 r. artysta doznał paraliżu prawej ręki, przez co nie był w stanie dokończyć swego ostatniego dzieła ˝Żurawie w obłokach˝. Niewiele tygodni później, bo 6 kwietnia 1914 r., w wieku 65 lat Józef Chełmoński zmarł w swoim domu w Kuklówce, natomiast pochowany został na cmentarzu w Żelechowie. Dziękuję bardzo. (Oklaski)