24 punkt porządku dziennego:

Informacja Rady Ministrów na temat realizacji przez rząd ˝Paktu dla kultury˝ zakładającego podwyższenie wydatków na kulturę do co najmniej 1% PKB w perspektywie do 2015 r.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pytanie, które zostało skierowane do rządu, zawiera jeden element szczegółowy i bardzo mocno podkreślony - chodzi o dojście do 1% wydatków na kulturę z budżetu państwa - ale jednocześnie jest w jakimś sensie ocenne wobec tych propozycji, które Obywatele Kultury do tej pory składali, a dotyczyły one kilku obszarów, a nie tylko tego jednego życzenia o charakterze finansowym.

    W związku z tym zacznę od pierwszej konkluzji, odpowiadając na pytania dotyczące tych najistotniejszych priorytetów, które mieszczą się w ogóle w ˝Pakcie dla kultury˝, jak i również w propozycjach polityki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ostatnich 6 latach. Chciałbym wyraźnie zaznaczyć, że moją intencją jest, aby równolegle, w sposób niezwykle spójny, realizować trzy priorytety: po pierwsze, podnosić kompetencje kulturowe społeczeństwa, czyli tak naprawdę publiczności, zarówno tej przyszłej, jak i obecnej, po drugie, oczywiście kształcić artystów, po trzecie, budować tę przestrzeń infrastrukturalną, w której jedni i drudzy, krótko mówiąc, się spotykają. Bardzo ważne dla mnie jest podkreślenie priorytetu edukacyjnego, zarówno w zakresie edukacji kulturalnej, jak i artystycznej, przede wszystkim po to, aby zwrócić uwagę na znaczenie kształcenia dzieci w tej materii.

    Chcę jednocześnie stwierdzić, że wśród tych trzech priorytetów, które były zaznaczane bardzo mocno już na kongresie kultury w Krakowie, bardzo istotne są właśnie edukacja najmłodszych i nadrabianie zaległości w zakresie kompetencji kulturowych, dziedzictwo narodowe, czyli utrzymanie szeroko rozumianych elementów dziedzictwa materialnego, ale dodanie także opieki nad dziedzictwem niematerialnym i oczywiście infrastruktura w związku z posiadanymi środkami Unii Europejskiej. Bardzo ważne dla mnie jest, aby w obszarze inwestowania, zarówno tego pierwszego, jak i drugiego, Polska posiadała w tej materii zaangażowanie ministra kompletne, wzajemnie uzupełniające, aby nie było tak, iż dominuje jedna dziedzina lub jeden obszar geograficzny.

    Podam inwestycje realizowane w chwili obecnej zarówno ze środków europejskich, jak i środków EOG i własnych, aby pokazać, jak zróżnicowane są to inwestycje i jak dobrze Polska wypada także na mapie Europy, jeśli spojrzymy na inne kraje i inne doświadczenia, nie tylko zresztą inwestycyjne. Po pierwsze, realizujemy przedsięwzięcia w obszarze świata muzycznego. Są to sale koncertowe w Kielcach, w Radomiu, w Częstochowie, a także sale koncertowe akademii muzycznych, np. w Łodzi, sala koncertowa we Wrocławiu, to jest Narodowe Forum Muzyki, sala koncertowa dla NOSPR w Katowicach. Tych sal powstaje mniej więcej tyle, aby każdy region i każde byłe województwo posiadało nie tylko salę, ale salę odpowiedniej wielkości do zapotrzebowania tam występującego i także przewidywanego.

    Drugi niezwykle ważny obszar to oczywiście wspomaganie tych inwestycji, które są związane np. z obszarem teatralnym. Temu służy wyremontowana od podstaw sala teatralna Teatru Starego w Lublinie, wyremontowana i za moment otwierana sala teatralna w Olsztynie czy też budowana całkowicie od podstaw sala teatralna Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego.

    Do tego dochodzą oczywiście inwestycje, o których mówimy najczęściej, iż są inwestycjami wielkimi. Chcę podkreślić, że Polska jako jedyne państwo w Europie uzyskała akceptację realizacji środków europejskich w przypadku inwestycji wielkich, czyli przekraczających 50 mln euro. Do tych inwestycji należą m.in. tak znane przedsięwzięcie jak Opera i Filharmonia Podlaska w Białymstoku, tak znana, ale nieprzypisywana Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego inwestycja jak Centrum Nauki Kopernik. Na to przeznaczyliśmy ponad 200 mln zł z funduszy europejskich do dyspozycji ministra kultury. Chodzi też o wspomnianą wcześniej NOSPR, a także Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu.

    Do tego dochodzą oczywiście inwestycje w szkolnictwo artystyczne. Chcę wyraźnie podkreślić, że w tej materii z Obywatelami Kultury uzyskujemy bardzo ważne porozumienie. Inwestycje w najmłodszych to inwestycje dwóch rodzajów. Z jednej strony są to te przedmioty, które udało się wprowadzić do szkół powszechnych nieartystycznych, czyli muzyka i plastyka, a dotyczy to obligatoryjnie klas IV, V i VI, oczywiście w tym nauczaniu zespolonym. Dochodzą do tego szkoły muzyczne I i II stopnia, ale przede wszystkim zwracam uwagę na te I stopnia, bo to jest najszersza podstawa, gdzie nasze inwestycje obejmują praktycznie całą Polskę, m.in. małe miejscowości, jak np. Suwałki, średnie miejscowości, jak np. Bielsko-Biała czy Radom, oraz duże miasta, takie jak np. Kraków czy Warszawa, gdzie także realizujemy przedsięwzięcia w zakresie podstawowego szkolnictwa muzycznego.

    Chcę wyraźnie podkreślić, że bardzo zależy nam na tym, aby dzieci najzdolniejsze, utalentowane, które mają 6-7 lat, miały w miarę blisko do miejsca pierwszego etapu edukacji. Natomiast w wyjątkowych wypadkach zgadzamy się na to, aby poszerzać ten element edukacyjny w stopniu wyższym. Ważne jest dla nas, aby na początek starać się wychwycić wszystkie te talenty, a potem powolutku zmniejszać liczbę kształconych na poziomie profesjonalnych muzyków, a zwłaszcza solistów.

    Pomimo że w chwili obecnej mamy niż demograficzny, szkolnictwo artystyczne cieszy się i wzrastającą akceptacją, i wzrastającym zapotrzebowaniem na edukację artystyczną w szkołach, zwłaszcza I stopnia. Efektem tego jest wydanie przeze mnie zgody w ostatnich latach na utworzenie ponad 50 nowych szkół muzycznych wyłącznie w maleńkich miejscowościach. Chcę wyraźnie to podkreślić. Jest to zadanie niespektakularne, prawie niewidoczne, ale niezwykle ważne, niezwykle istotne, bo w ten sposób dostępność tego kształcenia niezwykle się poprawiła. Z wielkim zadowoleniem odnotowuję też wyniki, iż ponad 70% nauczycieli szkół artystycznych jest przekonanych o tym, że powierzone im dzieci są utalentowane. Nie jest to wzorzec ani europejski, ani nie obejmuje on innych rodzajów szkolnictwa.

    To, co najistotniejsze, najważniejsze, jeżeli chodzi o nakłady na edukację - chcę to podkreślić - to podwojenie kwot w ciągu ostatnich czterech lat. Prawie trzykrotnie więcej podmiotów obsługujemy w tym zakresie.

    Drugi priorytet, o którym mówię najrzadziej przy okazji pytań związanych z kwestiami dotyczącymi ˝Paktu dla kultury˝, jest dziedzictwo narodowe i zabytki. Ze względu na to, że ten element nie został w pakcie wpisany wprost, zwracano na niego uwagę. Nie znalazł się on jako priorytet u Obywateli Kultury, natomiast - podkreślam - znajduje się jako priorytet w aktywności i działalności ministerstwa kultury. Skala tego priorytetu i modyfikacje, jakie się dokonały w obszarze dziedzictwa materialnego, ochrony zabytków, są istotne i chwileczkę się nad nimi zatrzymam.

    Przede wszystkim powiem, że na zabytki w ostatnich pięciu latach wydaliśmy 1,5 mld zł - takie jest zaangażowanie - oczywiście w ostatnim czasie z wszystkich źródeł ministerstwa kultury. Jest to dosyć istotna zmiana oczywiście z punktu widzenia zaangażowania finansowego. Co jest ważniejsze, tymi środkami objęliśmy ponad 2600 obiektów. Tyle obiektów zostało objętych decyzją finansową Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ostatnich latach. Natomiast priorytety w zakresie wydatków w ostatnich pięciu latach zostały poważnie zmienione. Przede wszystkim ograniczyliśmy ilość środków finansowych na poprawianie samego wyglądu tych zabytków, a zwiększyliśmy ilość środków finansowych na ratowanie zabytków, czyli ratowanie struktury, która jest zagrożona, krótko mówiąc, dekonstrukcją.

    Mogę państwu w dużym skrócie powiedzieć, że w ciągu ostatnich pięciu lat wyremontowaliśmy ponad 500 dachów w różnego rodzaju obiektach zabytkowych, około 180 konstrukcji i blisko 200 fundamentów, czyli elementów, które są związane z opaskami, wzmocnieniem fundamentów, także poprawieniem ich izolacji, i innych elementów składających się, krótko mówiąc, na proces - podkreślam - ratowania zabytków w pierwszej kolejności.

    Nie oznacza to, że ministerstwo kultury nie poświęca swojego czasu także na poprawę wyglądu, zwłaszcza tam, gdzie mamy zagrożenie trwałej dekonstrukcji np. malowidła ściennego, mozaiki czy obrazów. Ale nie jest to priorytet i czynimy to tylko wówczas, kiedy zagrożenie dekonstrukcją, dekompozycją czy zniszczeniem jest potwierdzone, najczęściej przez wojewódzkie służby konserwatorskie.

    Realizacja najważniejszego elementu ˝Paktu dla kultury˝ odbywa się w ramach programów ministra. Dynamika wzrostu nakładów na kulturę w tej materii nie jest uwarunkowana moją aktywnością, jest uwarunkowana przede wszystkim aktywnością tych, którzy grają w Totalizatora - kilka razy to podkreślałem. Do tego dochodzą też środki finansowe zagospodarowane i wygospodarowane w ministerstwie kultury. Dzięki temu pomimo okresu spadku, tak było w 2010 r., staramy się, aby wzrastały środki finansowe na programy ministra. W ostatnich latach, w 2011 r. było to 189 mln, w 2012 r. - 291 mln, natomiast w roku 2013 - 335 mln na około 1700 projektów rocznie. Taki jest wzrost.

    Istotne, ważne w przypadku inwestycji, które realizujemy w ostatnim czasie, jest także to, żeby każda inwestycja, bez względu na to, czy ona jest w dziedzictwo materialne, w infrastrukturę, szkolnictwo czy w digitalizację, poprawiała dostępność dóbr kultury i zmniejszała fiskalizm w tej materii.

    Najważniejsze pytanie Obywateli Kultury dotyczy współczynników i uzyskiwania tego 1%. Metodologii oczywiście mamy kilka. Życzeniem Obywateli Kultury było to, aby nie wliczać do tych wskaźników środków europejskich, gdyż one się pojawiają, nie wiadomo, jak długo będą funkcjonować. Chcę jednak wyraźnie podkreślić, że niewliczanie środków europejskich do tego wskaźnika po stronie ministerstwa oznacza także niewliczanie środków europejskich po stronie budżetu, a to generalnie poprawia wskaźniki, a nie pogarsza, dlatego że proporcje pomiędzy środkami europejskimi w ministerstwie kultury a środkami europejskimi, które pozyskała Polska np. na wspólną politykę rolną czy inne zadania z zakresu ekologii, także z zakresu infrastruktury, są zdecydowanie korzystniejsze dla tego drugiego obszaru, co jest oczywiste.

    Chcę jednak podkreślić, przy założeniu, że środki europejskie są wyseparowane, pomijamy też dwie reformy, reformę powiatową i reformę samorządową, czyli przekazanie środków finansowych z ministerstwa kultury do samorządów różnych szczebli, działo się tak w 1997 r., jak państwo pamiętają, także w 2001 r. Współczynniki mniej więcej wyglądają tak: w 1991 r. ten współczynnik wynosił 0,64% budżetu, potem spadł w 1992 r., i to był bolesny spadek, do 0,60, a następnie kształtował się na poziomie od 0,59 do 0,61 w latach 1993-1996. W 1997 r. nastąpił wolny, bardzo minimalny, ledwo zauważalny wzrost nakładów na kulturę i wynosił on w poszczególnych latach: 0,62 w 1997 r., 0,63 w 1998 r., 0,68 w 1999 r. i osiągnął poziom 0,73% w 2000 r. Następnie znowu nastąpiła redukcja: w 2001 r. - 0,69, w 2002 r. - 0,61, w 2003 r. - 0,66, by skoczyć w 2004 r. do 0,78. Kolejne lata oznaczały ustabilizowanie sytuacji na pewnym poziomie, w 2007 r. współczynnik ten wynosił 0,78%. Kolejne lata mimo kryzysu oznaczają przejście, jeśli chodzi o współczynnik, do poziomu, którego nie odnotowaliśmy od 20 lat, czyli do poziomu 0,81 w 2008 r., 0,82 w 2009 r., w 2010 utrzymaliśmy poziom 0,80, w 2011 r. - 0,82, a w roku 2012 - 0,89. Po noweli, ale bez utraty środków finansowych, w roku 2013 ten wskaźnik będzie w granicach 0,85% i muszę powiedzieć, że utrzymanie tego współczynnika jest zakładane przy zwiększających się zadaniach inwestycyjnych. Rok 2014 będzie rokiem, w którym będziemy mieli współczynnik na poziomie 0,89 i szansę na to, aby w realizacji było 0,90, czyli po raz pierwszy pojawi się zbliżenie do 1%. Ile brakuje środków finansowych, aby uzyskać ten 1%? Otóż brakuje ok. 400 mln zł, aby w 2015 r. uzyskać 1%, licząc także oczywiście środki z planów wieloletnich, ale nie licząc środków z Unii Europejskiej.

    Jeżeli chodzi o wszystkie źródła, czyli te, które są związane z ministerstwem kultury, ale także te, które są ulokowane - w minimalnym stopniu, ale są - np. w Ministerstwie Obrony Narodowej na Muzeum Wojska Polskiego, czy w urzędach wojewódzkich, jak fundusze konserwatorskie, kwoty, które przeznaczamy na kulturę, od 2010 r. przekraczają 1% wydatków w stosunku do budżetu państwa. W 2008 r. było to 2,6 mld i oznaczało poziom 0,95, a w roku 2014 plan wydatków na kulturę wynosi 3,8 mld, czyli 1,17%. Jeżeli chodzi o metodologię, którą proponowali Obywatele Kultury, wydatki w 2014 r. powinny osiągnąć 3,25 mld zł, czyli 1% bez środków europejskich, przy nieuwzględnianiu programów wieloletnich - 0,85% budżetu.

    Czy jest tak dobrze, jak to w chwili obecnej wynika z tych liczb? Muszę powiedzieć, że oczywiście nie. A dlaczego tak się dzieje? Dlatego że wydatki na kulturę w ciągu roku ze wszystkich możliwych źródeł w Polsce to kwota przekraczająca 12 mld zł. Budżet ministerstwa kultury to jest 25%, w chwili obecnej zwiększany do 27%, wszystkich wydatków, które są w Polsce dedykowane kulturze. Najwięcej wydają samorządy terytorialne wszystkich trzech szczebli. Jest to obecnie kwota ok. 6 mld zł, czyli prawie dwukrotnie więcej, niż to wynika z kwot ulokowanych wprost w budżecie państwa. Mogę oczywiście powiedzieć, że patrząc na wydatki tych trzech szczebli, z uznaniem przyjmuję zwiększenie nakładów na kulturę w urzędach marszałkowskich w ciągu ostatnich trzech, a nawet czterech lat. Jest to praktycznie podwojenie wydatków na kulturę, zwłaszcza na dziedzictwo i infrastrukturę, a podwojenie to ma swoje konsekwencje także w przyszłości, bo dla urzędów marszałkowskich wiąże się z koniecznymi wydatkami także na utrzymanie infrastruktury, która jest przez nie budowana. Ustabilizowały się wydatki na poziomie gmin, zwłaszcza dużych miast, i kształtują się one na poziomie od 3 do 5% budżetu, oczywiście wraz ze środkami pozyskiwanymi z Unii Europejskiej, bo tych środków z różnych powodów, także formalnych, odseparować nie mogę. Natomiast niestety z przykrością twierdzę, że na poziomie powiatów wydatki na kulturę w ostatnich latach ustabilizowały się na tak niskim poziomie, że trudno o nich mówić i odnotowywać te nakłady w gminach, patrząc na średnie. Można natomiast oczywiście znaleźć powiaty, które mimo tej ogólnie niedobrej tendencji w obszarze kultury widzą potrzebę i szansę inwestowania.

    Bardzo istotne i ważne jest natomiast zwrócenie uwagi na to, że rok 2013 jest pierwszym od 1989 rokiem, w którym samorządy zmniejszyły w planach wydatki na kulturę - o minimalną kwotę, o minimalny procent, ale mimo to muszę o tym powiedzieć i odnotować ten fakt, bo on ma niestety miejsce właśnie w roku 2013. Czy ten rok zakończy się zrealizowaniem planów, podkreślam, lekko, minimalnie, ale jednak oszczędzających na kulturze, czy nie, będziemy wiedzieć prawdopodobnie w lutym, w marcu, po sprawozdaniach, ale wydaje się, że bez względu na to, jak będzie wyglądała ich realizacja, wydatki na kulturę w samorządach przestały wzrastać.

    Warto podkreślić, mimo tej informacji jak to średnio wygląda, że są samorządy miast, które i w roku 2013, i 2014 z dużą determinacją planują wydatki w obszarze kultury. Wymienię te miasta, bo są one istotne z mojego punktu widzenia i ważne jest, że wśród tych miast są miasta ze Śląska, przede wszystkim Katowice. Takimi miastami, które zwiększają nakłady na kulturę, są także Gdańsk, Sopot, Gdynia, Lublin, Wrocław. To są miasta, które w latach 2013 i 2014 z różnych powodów zwiększają nakłady na kulturę. Są także takie miasta, które powoli wychodzą też z trudnej sytuacji, jak na przykład Łódź, która również w chwili obecnej odnotowuje zaangażowanie w obszarze kultury na dobrym poziomie. Także przygotowane wnioski sugerują, iż ten wzrost w latach następnych również będzie widoczny.

    Jeżeli chodzi o mapę inwestycyjną, z mojego punktu widzenia ważne jest, aby podkreślić jeszcze jeden element. W ministerstwie kultury od 2008 r. bardzo mocno zwracamy uwagę na to, aby nowe inwestycje i nowe przedsięwzięcia w efekcie nie zabiły działalności w pozostałych instytucjach ze względu na wysokie koszty utrzymania tej infrastruktury, która jest budowana w ostatnich latach. Z tego też powodu poczyniliśmy wielkie wysiłki, aby zredukować front inwestycyjny tam, gdzie pociągał on za sobą bardzo wysokie koszty utrzymania w długim czasie, i zredukować niektóre ambicje, jeśli chodzi na przykład o wielkość sal koncertowych, do bardziej adekwatnych do potrzeb lokalnych, jak również w niektórych wypadkach poprawić ekonomię poszczególnych przedsięwzięć, tak aby poprzez wprowadzenie na przykład usług komercyjnych, restauracji, księgarni, klubów, usług w zakresie kultury, poprawić przyszły bilans finansowy, bilans ekonomiczny tych instytucji.

    Pierwsze obliczenia dokonane w roku 2008 zakładały, iż całość nowo wybudowanej struktury będzie wymagała w latach 2014-2015 - bo tak się te lata rozkładają, jeżeli chodzi o ukończenie najbardziej kosztownych inwestycji -niezbędnych wydatków na mury, a nie na działalność, w wysokości około 600 mln zł. Dziś mogę powiedzieć, że wszystkie wydatki i zobowiązania samorządów, a także ministerstwa nie przekroczą 300 mln zł, czyli udało się zredukować o około połowę planowane koszty utrzymania nowej infrastruktury pozyskanej - podkreślam - nie tylko ze środków Unii Europejskiej. Bardzo istotne, ważne jest, że ministerstwo kultury jest liderem w zakresie absorpcji środków europejskich nie tylko w Polsce, ale i w Europie i że dzięki temu uzyskujemy nagrody w postaci następnych środków pozyskiwanych z Krajowej Rezerwy Wykonania. Taką kwotę uzyskaliśmy na początku roku, było to ponad 60 mln euro. Uzyskujemy bonifikaty i nagrody w postaci poszerzenia europejskiego obszaru gospodarczego, w chwili obecnej w ramach konkursu na inwestycje przeznaczonych jest 67 mln euro, najczęściej w mniejszych miejscowościach, po to, aby nadrabiać elementy związane z infrastrukturą w mniejszych miejscowościach.

    Ponadto do tego dochodzą dwa wieloletnie programy rządowe, wieloletnie, ponieważ rozłożone są w czasie 3-5 lat: ˝Biblioteka +˝ i program dotyczący digitalizacji. W obszarze digitalizacji - chcę to bardzo mocno podkreślić - zakładamy poprawienie wydajności tych wszystkich ciągów technologicznych, które zostały zbudowane w ramach poszczególnych adresów kompetencji, jakie zostały powołane w ostatnich latach przeze mnie, ale w odniesieniu do instytucji zewnętrznych. Przypomnę, iż taką agendę zbudowaliśmy w oparciu o Bibliotekę Narodową, tj. adres digitalizacyjny w odniesieniu do książek. Ponad 200 tys. pozycji zostało zdigitalizowanych i ponad 80 tys. jest dostępnych w tej chwili na portalach związanych z wypożyczeniami i możliwością oglądania, czytania, posiłkowania się pozycjami znajdującymi się nie tylko pod adresem Biblioteki Narodowej. Drugim adresem kompetencyjnym jest Narodowy Instytut Dziedzictwa. Ma on w swoim zakresie przede wszystkim digitalizację zabytków ruchomych i nieruchomych. Trzecim adresem jest Narodowe Archiwum Cyfrowe, zawierające dokumenty, które są najczęściej w jednym egzemplarzu. Oczywiście bardzo ważnym adresem w zakresie dźwięku i obrazu jest Narodowy Instytut Audiowizualny. Mamy jeszcze, oczywiście, w zakresie muzeów odrębną instytucję, ale to są te adresy kompetencyjne, których wydajność poprawiła się.

    Być może najlepszą ilustracją tego będzie informacja, że jeszcze kilka lat temu - około 6-7 - byliśmy w stanie digitalizować około 3 tys. fotografii rocznie z 19 mln, jakie posiadamy, w chwili obecnej około 300 tys. fotografii rocznie. Tak wygląda postęp w zakresie digitalizacji i udostępniania. Jeżeli chodzi o digitalizację w zakresie dźwięku, to chcę przekazać informację, że wyprzedzamy w chwili obecnej ten czas, który sobie daliśmy na digitalizację na przykład zasobów radiowych, i pod koniec tego roku to wszystko, co mieści się w archiwaliach radia publicznego, zostanie w całości zdygitalizowane. Zdygitalizujemy na przykład całość dorobku będącego w posiadaniu Polskiego Radia, dotyczącego tak ważnych dla nas postaci jak Krzysztof Penderecki, Lutosławski, Henryk Mikołaj Górecki, Kilar i inni. Z mojego punktu widzenia to jest ważne, bo oznacza to dostępność.

    Na koniec chcę podkreślić, że taki postulat, jaki pojawia się zawsze w kontakcie z Obywatelami Kultury, aby przede wszystkim poprawiać dostępność, ma swój finał także w propozycji, która została skonstruowana w połowie tego roku, dotyczącej muzeum za złotówkę dla dzieci do 16. roku życia, która poszerza krąg odbiorców. Wydaje mi się, że większość instytucji muzealnych, które nie tylko stać na tego typu aktywność, ale które mają przede wszystkim możliwości techniczne, od 1 września uruchamia właśnie tę propozycję, kolejne instytucje - od 1 października, następne - od 1 listopada i także od 1 stycznia przyszłego roku. W każdym razie dostępność kultury w tej materii będzie większa.

    I jeszcze jedna sprawa, która jest już zapowiedzią. Otóż wszystko wskazuje na to, że w ciągu najbliższych dwóch tygodni ogłosimy, uzgodniony z Obywatelami Kultury, pakt dla czytelnictwa, czyli ˝Narodowy program rozwoju czytelnictwa˝, który zawiera w sobie zarówno elementy inwestycyjne, przede wszystkim dotyczące infrastruktury bibliotek, ale także inne elementy promujące czytelnictwo, i to rozmaitych rodzajów. Chcę także podkreślić, że efektem programu, który do tej pory był realizowany, jest doprowadzenie do tego, iż każda biblioteka w miejscowości do 15 tys. posiada dostęp do szerokiego pasma, ten dostęp posiada bezpłatnie i posiada oprzyrządowanie, aby ta końcówka była, krótko mówiąc, wypełniona. Dziękuję bardzo. (Oklaski)