39 i 40 punkt porządku dziennego:

  39. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o Rzeczniku Praw Przedsiębiorcy (druk nr 1503).
  40. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o Rzeczniku Praw Przedsiębiorców (druk nr 1504).

Poseł Łukasz Krupa:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić w imieniu wnioskodawców założenia projektu ustawy o Rzeczniku Praw Przedsiębiorców.

    Celem ustawy jest stworzenie instytucji, która stałaby na straży wolności i praw przedsiębiorców, wyrażonych w konstytucji i w innych aktach normatywnych, w szczególności zaś czuwałaby nad przestrzeganiem wolności działalności gospodarczej. Niestety wiele wskazuje na to, iż stopień ochrony praw i wolności, zdefiniowany w art. 20 i 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jest niewystarczający. W międzynarodowych rankingach określających łatwość prowadzenia działalności gospodarczej Polska zajmuje bardzo dalekie miejsca. W prestiżowym rankingu Banku Światowego ˝Ease of Doing Business˝ Polska znalazła się dopiero w szóstej dziesiątce państw, dając się wyprzedzić nawet Rwandzie. W rankingu wolności gospodarczej prowadzonym przez Heritage Foundation Polska znalazła się dopiero na 57. miejscu, a w rankingu opracowywanym przez Instytut Frasera zajmuje 48. miejsce. Tak więc w wielu rankingach bardzo nisko jesteśmy klasyfikowani. Analiza szczegółowych danych ujętych w rankingu Doing Business daje bardzo ponury obraz otoczenia gospodarczego, w jakim działają polscy przedsiębiorcy. Średni czas uzyskania w Polsce pozwolenia na budowę to 301 dni, z kolei przeciętny czas dochodzenia należności przez przedsiębiorców to 685 dni. Przewlekłość nadmiernie rozbudowanych postępowań administracyjnych i sądowych jest więc realnym problemem, z którym zderzają się polscy przedsiębiorcy. Trudności, na jakie natrafiają, są często wynikiem złego, nieprzyjaznego prawa oraz niekompetencji urzędników stosujących to prawo.

    W opinii projektodawców należy więc powołać instytucję, która z jednej strony interweniowałaby w przypadkach konfliktów przedsiębiorców z administracją państwową, a z drugiej, otrzymując sygnały od przedsiębiorców, formułowałaby pod adresem Wysokiej Izby wnioski i postulaty w zakresie konieczności zmiany przepisów prawnych. Taką właśnie instytucją wykonującą oba wymienione wyżej zadania byłby rzecznik praw przedsiębiorców.

    Rzecznik powoływany byłby przez Izbę na 5-letnią kadencję spośród kandydatów wyróżniających się wiedzą prawniczą i doświadczeniem zawodowym. Osoby zatrudnione w Biurze Rzecznika Praw Przedsiębiorców podlegałyby przepisom o pracownikach urzędów państwowych, zaś sama działalność rzecznika i jego biura byłaby finansowana ze środków budżetu państwa. Analizując pozycję ustrojową rzecznika, należy wyraźnie podkreślić, iż rzecznik praw przedsiębiorców byłby organem niezależnym od administracji państwowej, odpowiadającym jedynie przed Sejmem. Warto przy tej okazji zaznaczyć iż nowo powstały urząd miałby obowiązek ścisłej współpracy z Wysoką Izbą. Z jednej strony powoływanie i odwoływanie rzecznika należałoby do kompetencji Sejmu, rzecznik zaś zobowiązany byłby do składania przed Sejmem corocznych sprawozdań ze swojej działalności, jak również do udzielania informacji i podejmowania działań w sprawach wnioskowanych przez Sejm. Z drugiej strony rzecznik, informując Wysoką Izbę o stanie przestrzegania praw i wolności przedsiębiorców, formułowałby w swoich sprawozdaniach wnioski o charakterze de lege ferenda. Ta ścisła współpraca rzecznika z Sejmem Rzeczypospolitej dałaby szansę na to, by posłowie pochylali się nad postulatami formułowanymi przez rzecznika. Rzecznik miałby obowiązek nie tylko współpracować z Sejmem, ale także ze stowarzyszeniami i organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorców.

    W projekcie ustawy zakłada się ponadto nowelizację ustawy o rzeczniku praw obywatelskich, tak by zagwarantować harmonijną współpracę obu rzeczników w sprawach podejmowanych na rzecz przedsiębiorców. Dodatkowo rzecznik praw przedsiębiorców zgodnie z art. 11 pkt 3 projektu mógłby podejmować sprawy przekazane mu przez rzecznika praw obywatelskich.

    Gwarancje instytucjonalnej współpracy rzecznika z Sejmem Rzeczypospolitej oraz podmiotami stojącymi na straży przestrzegania obywatelskich praw i wolności nie oznaczają w żaden sposób, iż instytucja rzecznika zostaje pozbawiona niezależności. Należy wyraźnie zaznaczyć, iż organy władzy wykonawczej, rząd, samorządy terytorialne oraz podlegające kontroli rzecznika urzędy, nie będą w żaden sposób wpływać na jego działalność. Projektodawcy rozważali, czy wzorem ustawy o rzeczniku praw obywatelskich w celu zagwarantowania niezależności rzecznika praw przedsiębiorców nie należałoby mu zapewnić immunitetu chroniącego go przed odpowiedzialnością karną. Taki immunitet przewidziany jest w prezentowanym wcześniej projekcie PSL-u. Uznaliśmy jednak, iż patologiczne doświadczenia związane z nadużywaniem immunitetu przez posłów i senatorów powinny raczej skłaniać do ostrożności w nadawaniu immunitetu kolejnym organom. Niezależność w żaden sposób nie powinna oznaczać niemożliwości pociągnięcia danej osoby do odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Stąd też w naszym projekcie nie pojawia się instytucja immunitetu. Sama jednak niezależność rozumiana jako niemożliwość wywierania wpływu na rzecznika przez organy władzy wykonawczej jest oczywiście niezbędna, gdyż do zadań rzecznika należałaby kontrola tego, w jakim stopniu organy te przestrzegają praw i wolności przedsiębiorców.

    Kontrola dokonywana przez rzecznika miałaby miejsce w pierwszej kolejności na wniosek zainteresowanych przedsiębiorców, którzy, czując się pokrzywdzeni przez działalność organów państwowych, zwracaliby się do rzecznika z prośbą o interwencję. Rzecznik mógłby interweniować nie tylko na wniosek pojedynczych wnioskodawców, ale także na wniosek organizacji przedsiębiorców, organów samorządu, rzecznika praw obywatelskich, a nadto rzecznik mógłby podejmować działania z własnej inicjatywy.

    By zapewnić powszechny dostęp obywateli do rzecznika, w art. 12 projektu wyraźnie zaznaczono, iż kierowany do rzecznika wniosek byłby całkowicie zwolniony od opłat, jego złożenie zaś nie wymagałoby szczególnej formy.

    Sposób postępowania rzecznika ze złożonym wnioskiem opisany został w art. 13-16 projektu ustawy. Zgodnie z projektowanym art. 13 rzecznik co do zasady nie miałby możliwości uchylenia się od podjęcia kierowanej do niego sprawy. Niepodjęcie sprawy byłoby możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji, w której sprawa w tym samym przedmiocie na skutek wniosku pochodzącego od tego samego podmiotu była już rozpatrywana. W przypadku więc skierowania wniosku rzecznik powinien podjąć sprawę, a jeśli sprawa nie należy do jego właściwości, to powinien przekazać ją kompetentnemu organowi lub wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki działania. Jeżeli sprawy składane przez różnych wnioskodawców dotyczyłyby tego samego przedmiotu, to rzecznik zgodnie z projektowanym art. 13 pkt 4 ustawy miałby możliwość połączenia ich w jedną sprawę. W przypadku podjęcia sprawy rzecznik mógłby prowadzić tę sprawę samodzielnie lub też korzystać z pomocy innych organów, zwłaszcza organów nadzoru, prokuratury oraz organów kontroli państwowej, zawodowej i społecznej. Warto też zwrócić uwagę na możliwość zwrócenia się rzecznika do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. Badając daną sprawę, rzecznik praw przedsiębiorców posiadałby wszystkie te uprawnienia, które posiada dziś rzecznik praw obywatelskich.

    W pierwszej kolejności rzecznik mógłby zbadać każdą sprawę na miejscu, nawet bez wcześniejszego uprzedzenia. Rzecznik mógłby domagać się złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy dotyczącej przedsiębiorców, prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy administracji spółdzielczych, społecznych, zawodowych, społeczno-zawodowych, organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także przez organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych.

    Rzecznik praw przedsiębiorców, badając daną sprawę, mógłby także wystąpić z żądaniem przedłożenia informacji przez sąd, prokuraturę i inne organy ścigania, a także żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Przedsiębiorców akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia. Warto jednak zaznaczyć, że wszystkie wystąpienia rzecznika kierowane do sądów nie mogłyby, podobnie jak w przypadku wystąpień rzecznika praw obywatelskich, naruszać niezawisłości sędziowskiej. Analizując środki, którymi dysponowałby rzecznik, badając daną sprawę, należy wreszcie wspomnieć o przewidzianym w art. 15 ust. 1 pkt 4 projektu o uprawnieniu rzecznika do zlecania sporządzania ekspertyz i opinii.

    Po gruntownym zbadaniu danej sprawy w sytuacji, w której rzecznik stwierdziłby, iż naruszone zostały prawa przedsiębiorcy, możliwe byłoby podjęcie przez rzecznika wielu działań wskazanych w projektowanym art. 16 ustawy. Rzecznik mógłby skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w której działalności dopatrzył się naruszenia praw, zaś dany urząd miałby obowiązek udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. W swoim wystąpieniu rzecznik mógłby domagać się wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz wyciągnięcia sankcji służbowych wobec urzędników winnych naruszenia prawa. W przypadku gdyby odpowiedź na skierowane wystąpienie była w opinii rzecznika niesatysfakcjonująca, rzecznik mógłby zwrócić się o podjęcie odpowiednich działań do jednostki nadrzędnej nad organem, do którego kierowane było wystąpienie.

    Rzecznik po zbadaniu sprawy miałby również uprawnienie do wniesienia żądania wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, wszczęcia postępowania administracyjnego oraz wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu. Rzecznik mógłby ponadto na prawach przysługujących prokuratorowi zgłosić swój udział w postępowaniach cywilnych i sądowoadministracyjnych dotyczących praw i wolności przedsiębiorców. Rzecznik mógłby wreszcie wnosić skargi do sądu administracyjnego, skargi kasacyjne w postępowaniu sądowoadministracyjnym oraz - podobnie jak rzecznik praw obywatelskich - wnieść kasację i rewizję nadzwyczajną od prawomocnych orzeczeń sądowych.

    Rolą rzecznika byłoby nie tylko działanie w pojedynczych sprawach interwencyjnych, ale także zabieganie o ustanawianie czytelnych, przejrzystych przepisów, służących zapewnieniu wolności gospodarczej oraz o jednolitą wykładnię tych przepisów. W związku z powyższym w art. 18 projektu ustawy przewidziano, iż rzecznik mógłby występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw przedsiębiorców.

    W trosce o jednolitą wykładnię przepisów rzecznik mógłby ponadto występować do ministra finansów z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej przepisów prawa podatkowego oraz zaskarżać wydane interpretacje do sądu administracyjnego, występować do Sądu Najwyższego z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa w zakresie przepisów dotyczących wolności i praw przedsiębiorców, występować z wnioskami do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

    Warto dodać, iż rzecznik praw przedsiębiorców posiadałby także uprawnienie do tego, by zgłosić swój udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku rzecznika praw obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej dotyczących wolności i praw przedsiębiorców.

    Wszystkie wymienione uprawnienia służą zapewnieniu tego, by rzecznik miał realne możliwości wpływu na stan przestrzegania praw i wolności przedsiębiorców. Wierzę, iż Wysoka Izba zdecyduje się skierować zaprezentowany projekt do dalszych prac w komisjach, dzięki czemu prawa ustanowione w art. 20 i 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej uzyskają dodatkową gwarancję ich realizacji. Liczę więc na to, iż Wysoka Izba z życzliwością odniesie się do zaprezentowanego projektu. Zaś ze strony wnioskodawców deklaruję, iż z życzliwością przyjmiemy wszystkie uwagi, które miałyby na celu udoskonalenie naszej propozycji. Dziękuję. (Oklaski)