7 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Kultury i Środków Przekazu o poselskich projektach uchwał w sprawie:
  1) ustanowienia Dnia Pamięci i Męczeństwa Kresowian,
  2) ustanowienia 11 lipca Dniem Pamięci Męczeństwa Kresowian,
  3) ustanowienia dnia 11 lipca Dniem Pamięci Męczeństwa Kresowian,
  4) ludobójstwa dokonanego przez OUN - UPA na ludności polskiej Kresów Wschodnich w latach 1939-1947,
  5) uczczenia 70. rocznicy tragedii ludności polskiej na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej
   (druki nr 327, 470, 536, 1295, 1333 i 1415).

Poseł Sprawozdawca Robert Tyszkiewicz:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Kultury i Środków przekazu przedstawić sprawozdanie w sprawie poselskich projektów uchwał. Wszystkie one odnoszą się do przypadającej w tym roku 70. rocznicy zbrodni wołyńskiej. O randze, jaką tej sprawie nadaje polski Sejm, niech świadczy fakt, iż wpłynęło do komisji aż 5 projektów uchwał dotyczących uczczenia pamięci ofiar zbrodni wołyńskiej. Komisja Kultury i Śródków Przekazu w związku z tym powołała podkomisję pod przewodnictwem pani poseł Śledzińskiej-Katarasińskiej w celu wypracowania wspólnego projektu. Na posiedzeniach w dniach 5 i 12 czerwca ten projekt był rozpatrywany przy udziale ekspertów, między innymi uczestniczyli w posiedzeniu komisji sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, przedstawiciel prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, eksperci prawa międzynarodowego oraz przedstawiciele środowisk kresowych i organizacji społecznych, których działalność polega na upamiętnianiu polskich ofiar męczeństwa Kresowian.

    W wyniku prac podkomisji powstał projekt uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, którego tytuł brzmi: w sprawie uczczenia 70. rocznicy Zbrodni Wołyńskiej i oddania hołdu Jej ofiarom. Projekt ten w swoim wstępie najpierw zarysowuje tło historyczne, jakie towarzyszyło i przyczyniło się do zbrodni wołyńskiej. Podkreśla, iż na terenach województw wschodnich II Rzeczypospolitej w trakcie II wojny światowej ścierały się dwa największe totalitaryzmy XX wieku, hitlerowska III Rzesza i komunistyczny Związek Sowiecki, a działania niemieckich i sowieckich okupantów stwarzały sprzyjające warunki do nienawiści na tle narodowościowym i religijnym.

    W kolejnych akapitach uchwała przypomina, iż w lipcu bieżącego roku przypada 70. rocznica apogeum fali zbrodni, których na Kresach Wschodnich dopuściły się Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów i oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. Nazywa też tę zbrodnię, mówiąc, iż zorganizowany i masowy wymiar zbrodni wołyńskiej nadał jej charakter czystki etnicznej o znamionach ludobójstwa. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej tą uchwałą oddaje hołd i cześć obywatelom II Rzeczypospolitej bestialsko pomordowanym przez ukraińskich nacjonalistów. Sejm wyraża uznanie żołnierzom Armii Krajowej, Samoobrony Kresowej, Batalionów Chłopskich, którzy walczyli w obronie Polaków. Składa również w tej uchwale Sejm Rzeczypospolitej wyrazy wdzięczności Ukraińcom, którzy, narażając swe życie, bronili polskich współbraci przed śmiercią z rąk ukraińskich nacjonalistów. Wyraża szacunek i uznanie dla rodzin, środowisk i organizacji, które przez wiele lat uparcie walczyły o przywrócenie naszej zbiorowej pamięci, prawdy o zbrodni wołyńskiej.

    Do projektu uchwały po burzliwej dyskusji zgłoszonych zostało szereg poprawek, zaś po głosowaniu przybrały one charakter 6 wniosków mniejszości. Rzecz jasna dwie główne kontrowersje dotyczyły formy użycia wyrazu ˝ludobójstwo˝ przy opisie zbrodni wołyńskiej. Propozycja komisji jest tożsama z przyjętą niedawno przez polski Senat uchwałą w rocznicę zbrodni wołyńskiej i nazywa tę zbrodnię ˝czystką etniczną o znamionach ludobójstwa˝. Warto podkreślić, że formę tego zapisu jako najbliższą prawdzie historycznej poparł zarówno przedstawiciel Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa pan prof. Andrzej Kunert, jak i przedstawiciel Instytutu Pamięci Narodowej, przypominając, iż zbrodnia wołyńska miała złożony charakter i ludobójstwo stanowiło jej część, częścią natomiast były wypędzenia, które ewidentnie dziś nazywamy czystkami etnicznymi.

    Drugą kontrowersją, która znajduje swój wyraz w złożonych wnioskach mniejszości, jest kontrowersja dotycząca ustanowienia 11 lipca Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Wołyńskiej lub też, w innych propozycjach, Dniem Męczeństwa Kresowian. Tutaj komisja nie podzieliła tych poglądów, wskazując przede wszystkim na to, że dniem, który dla męczeństwa Kresowian jest już przez tradycję przyjęty jako powszechny dzień pamięci, jest dzień 17 września, czyli rocznica agresji Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 r., jako data, która w najszerszy sposób oddaje męczeństwo wszystkich Kresowian, bo obejmuje zarówno zbrodnię wołyńską, jak też deportację na Sybir, Katyń i zbrodnię katyńską, litewskie Ponary, szereg zbrodni na obywatelach polskich, które miały miejsce na terenach kresów II Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej, ale wnioskodawcy postanowili podtrzymać ten wniosek i ma on odzwierciedlenie w złożonych wnioskach mniejszości. Mniejszą już kontrowersję wywoływały propozycje dotyczące pisowni czy też nazewnictwa: Związek Sowiecki czy Związek Radziecki.

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! To jest bardzo ważna uchwała. Oczywiście najlepiej byłoby, gdybyśmy umieli wypracować takie stanowisko, aby Sejm mógł uczcić ofiary zbrodni wołyńskiej, podejmując jednogłośną decyzję. Czy będzie to możliwe, pokaże także ta debata. W moim przekonaniu jako sprawozdawcy propozycja komisji, wypracowana wcześniej w podkomisji, jest najlepszym, najbardziej kompromisowym, najbliższym kompromisowi sposobem uczczenia pamięci ofiar zbrodni wołyńskiej.

    W imieniu komisji wnoszę, aby Wysoki Sejm raczył podjąć przedstawioną uchwałę. Równocześnie w imieniu komisji przedstawiam sześć wniosków mniejszości. Dziękuję bardzo.