1 punkt porządku dziennego:

Przedstawione przez Radę Ministrów sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011 (druk nr 969) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 1094).

Poseł Małgorzata Gosiewska:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość z uwagą zapoznał się ze sprawozdaniem z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011, druk nr 969. Na ponad 200 stronach przedstawiona została charakterystyka trzeciego sektora w Polsce. Szczegółowo opisano także zmiany, jakie wprowadziły nowelizacje ustawy z 2010 r. i 2011 r. W swoim wystąpieniu pominę pozytywy płynące z działania ustawy, bo na nich skupiła się w swoim wystąpieniu przedstawicielka partii rządzącej. Poza tym naszym podstawowym zadaniem jest przede wszystkim słuchanie uwag ekspertów oraz użytkowników tej ustawy, słuchanie, a następnie praca, by poprawić to, co funkcjonuje źle.

    Mam nadzieję, że podobnie podejdą do tego przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Zaskakujący jest fakt - przy czytaniu lektury - że w tak szczegółowym raporcie nie została przedstawiona tak ważna dla osób analizujących ten dokument praktyczna strona funkcjonowania ustawy. Nie wspomniano o problemach i wątpliwościach zgłaszanych przez organizacje pożytku publicznego, problemach dotyczących m.in. podwójnej natury 1%, który zamiast wspierać małe organizacje, zasila konta wielkich, popieranych przez koncerny medialne. Dlatego też najważniejszy ze zgłaszanych problemów postaram się pokrótce przedstawić.

    Dokonując analizy praktycznej strony zastosowania ww. ustawy, należy przypomnieć, że w pierwotnym założeniu 1% miał przede wszystkim wzmacniać małe, lokalne i finansowo nieokrzepłe organizacje pożytku publicznego. Inicjatorzy tego rozwiązania, wzorując się na Słowacji, wierzyli, że ludzie zauważą i docenią te lokalne, funkcjonujące po sąsiedzku, blisko, organizacje. Tymczasem te małe organizacje dalej walczą o przetrwanie, bazując głównie na pracy społecznej, a na prowadzenie wysunęły się największe organizacje charytatywne. O skali tej sytuacji najlepiej świadczą statystyki. Za rok 2010 do wszystkich organizacji pożytku publicznego trafiło w sumie 402,2 mln zł. Jest to kwota imponująca, biorąc pod uwagę, że jeszcze 9 lat temu było to niewiele ponad 10 mln. Jednak ponad 35% tej kwoty trafia do 10 organizacji, i to już optymizmem nie napawa. Nie jest tak, że widzimy coś złego w rozwoju tych organizacji, jednak ten system pozbawia w jakimś sensie możliwości działania te mniejsze, lokalne organizacje.

    Doktor Grzegorz Makowski z Fundacji Batorego, wcześniej Instytutu Spraw Publicznych, który z ramienia organizacji pozarządowych monitorował funkcjonowanie mechanizmu 1%, stwierdził, że coś, co z założenia miało wyrównywać szanse, stało się mechanizmem budowania nierówności. Działacze organizacji pozarządowych coraz częściej zwracają uwagę, że idea mająca być szansą dla kilku tysięcy polskich organizacji została zmonopolizowana przez nielicznych, ale za to silniejszych graczy. Na rynku dobroczynności reguły zaczęły być takie same jak na rynkach komercyjnych, a więc kto ma pieniądze, ten wygrywa. Elita mocnych fundacji rośnie w siłę. Małym organizacjom z roku na rok coraz trudniej przebić się do świadomości społecznej i wygrać tę nierówną walkę o 1%.

    Czy fundacje zakładane przez bogate, głównie medialne, koncerny powinny korzystać z 1% w takim samym stopniu jak te małe? Duże fundacje dzięki kapitałowemu i medialnemu wsparciu, zaangażowaniu celebrytów zgarniają większość naszych odpisów z podatków, odpisów, które dla małych organizacji często stanowią czy stanowić by mogły jedyną szansę na istnienie, na istnienie i niesienie pomocy. Podam przykład pewnej średniej wielkości gminy, nie będę wymieniać jej nazwy. Z tytułu 1% wpłynęło 250 tys. zł, ale zaledwie 50 tys. z tej kwoty mieszkańcy przekazali na organizacje działające na terenie tej gminy. Wysoka Izbo, czy właśnie o to nam chodziło, gdy tworzyliśmy takie rozwiązanie? Czy o to chodziło społecznikom walczącym o wprowadzenie do naszego systemu mechanizmu 1%?

    Kolejnym problemem jest istnienie znacznej liczby organizacji, które działają jako pośrednicy, prowadząc subkonta na rzecz organizacji, które nie mają statutu OPP, czy też subkonta poszczególnych osób, które same dbają o gromadzenie na nich jak największej ilości pieniędzy z odpisu podatkowego. Pani Ewa Kulik-Bielińska, dyrektor Fundacji im. Stefana Batorego, w jednym z wywiadów zjawisko to podsumowała stwierdzeniem, że problem otwierania subkont wypacza tak naprawę samą ideę dobroczynności. To nie fundacja, tylko rodzice zdobywają pieniądze, jeśli chodzi o 1%, a zadaniem fundacji jest jedynie ich dystrybucja. Tu pojawia się kolejny problem. Osoby, dla których tworzone są te subkonta, to ofiary chorego, drążonego gangreną systemu opieki zdrowotnej. To dzieci wymagające długotrwałej rehabilitacji, cierpiące na rzadkie choroby, przewlekłe, często nieuleczalne, to chorzy na stwardnienie rozsiane, pozbawieni możliwości leczenia, to ludzie po różnego rodzaju wypadkach. System ten wymusza na ich rodzinach dodatkową aktywność, a przecież sama choroba jest już ciężkim doświadczeniem.

    Osobom mieszkającym w dużych miastach, wśród ludzi o wysokich dochodach, łatwiej walczyć o ten 1%. Ale co z tymi, którzy nie mają takich możliwości, żyją na wsi, wśród rolników pozbawionych możliwości odpisywania 1%? O problemie zarabiania przez niektóre OPP na subkontach wspominał już sprawozdawca komisji pan poseł Tomaszewski, więc nie będę tego powtarzać.

    Kolejna sprawa: rodzice nie zawsze są w stanie na bieżąco wydawać otrzymane fundusze, jeżeli wpłynie ich więcej, niż potrzebują. Te środki leżą na koncie organizacji i przechodzą z roku na rok. Tu rodzi się pytanie: Jak długo organizacja powinna pozwalać na przetrzymywanie tych środków?

    Na koniec kilka zdań o uprawnieniach nadzorczych i kontrolnych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Ponad 20% organizacji pożytku publicznego nie dopełnia obowiązku terminowego składania sprawozdań merytorycznych i finansowych. Dla organizacji małych, często prowadzonych społecznie, stanowi to problem trudny do pokonania. Może warto zastanowić się, pomyśleć o dodatkowych szkoleniach dla takich organizacji, a może wręcz o punktach konsultacyjnych na przykład przy urzędach wojewódzkich, skoro instytucje te już na zlecenie ministerstwa przeprowadzają kontrole OPP.

    Kontrola wreszcie. Myślę, że powinniśmy wszyscy zastanowić się nad jej skutecznością. Kazus pana Śpiewaka pokazuje, jak łatwo można wydawać pieniądze społeczne na cele prywatne. Jak wnikliwie czytane są składane sprawozdania, skoro proceder ten mógł trwać tyle lat? Czy konstrukcja tych sprawozdań pozwala na wykrycie takich nadużyć? O ilu jeszcze takich przypadkach przyjdzie nam przeczytać czy usłyszeć i jak bardzo podważy to zaufanie społeczeństwa do OPP? Myślę, że jest to temat na odrębne posiedzenie komisji polityki społecznej.

    Analizując sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, musimy zatem wziąć pod uwagę nie tylko zawarte w nim informacje, ale także spostrzeżenia zgłaszane przez organizacje pożytku publicznego, których jedynie część przedstawiłam w tym krótkim wystąpieniu.

    Dlatego też jako klub Prawo i Sprawiedliwość wnioskujemy o odrzucenie w całości informacji zawartej w druku nr 969. Dziękuję.