Strona którą oglądasz dotyczy poprzedniej kadencji sejmu. Aktualne informacje znajdziesz tutaj

Odpowiadając na interpelację Pani poseł Janiny Okrągły z dnia 28 sierpnia 2015 r., w sprawie skuteczniejszej egzekucji zobowiązań dłużników alimentacyjnych, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania i wychowa-nia, który zgodnie z art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r. poz. 583, z późn. zm.), zwanej dalej k.r.o., w pierwszej kolejności obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Z zasady określonej w art. 129 § 1 k.r.o., wynika, iż obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności, zgodnie z treścią art. 132 k.r.o. powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nad-miernymi trudnościami. Zgodnie z przepisem art. 133 k.r.o. do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie zobowiązani są w pierwszej kolejności rodzice.

Powołane przepisy regulują kolejność, w jakiej zobowiązanymi do świadczeń alimentacyjnych stają się osoby z kręgu rodzinnego uprawnionego oraz określają przesłanki, których spełnienie skutkuje powstaniem obowiązku alimentacyjnego osób zobowiązanych w dalszej kolejności.

Zgodnie z przytoczonymi zasadami zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych w dalszej kolejności odpowiada za własne zobowiązanie do ich realizacji, a nie za dług osoby, która go w kolejności wyprzedza. Jeżeli zatem nie zostaną spełnione przesłanki z art. 132 k.r.o. to dług osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych w dalszej kolejności w ogóle nie powstanie.

Odpowiadając na pierwsze z pytań zawartych w interpelacji stwierdzić należy, iż zrównanie odpowiedzialności osób zobowiązanych do płacenia alimentów w dalszej kolejności z osobami w kolejności je wyprzedzającymi nie wydaje się zasadne. Wprowadzenie obowiązującego rozwiązania miało bowiem na celu zabezpieczenie potrzeb uprawnionych do alimentacji, a nie stworzenie środka oddziaływania na jego bliższych krewnych.

Występując z roszczeniem opartym na art. 132 k.r.o., zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r. poz. 121, z późn. zm.) stanowiącym, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, uprawniony do alimentacji zobowiązany jest do wykazania przed sądem zaistnienia przesłanek uzasadniających przyznanie świadczenia od osób zobowiązanych w dalszej kolejności. Podkreślić należy, iż w tym zakresie ustawodawca nie określił żadnych terminów, po upływie których możliwe jest zgłoszenie roszczenia alimentacyjnego wobec zobowiązanych w dalszej kolejności. Ustawowe określenie takich terminów, z uwagi na różnorodność przyczyn niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego przez osoby zobowiązane w pierwszej kolejności, byłoby niecelowe. Nie w każdym bowiem przypadku niewywiązywanie się przez dłużników alimentacyjnych ze swoich obowiązków przez okres 3 czy 6 miesięcy świadczy o wystąpieniu którejkolwiek z przesłanek określonych w art. 132 k.r.o.

Ocena zasadności powództwa o przyznanie alimentów od osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, podobnie jak ocena zakresu przyznawanych świadczeń alimentacyjnych, należy do sądu orzekającego w danej sprawie, który dokonuje analizy wszelkich okoliczności pod kątem istnienia przesłanek do ich zasądzenia, biorąc pod uwagę usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego, wynikające z art. 135 § 1 k.r.o.

Odnośnie pytania drugiego zwartego w interpelacji, uprzejmie informuję, iż w chwili obecnej w Ministerstwie Sprawiedliwości nie są prowadzone prace legislacyjne zmierzające do zmiany przepisów odnoszących się do ściągalności alimentów.

Warto jednak wskazać, iż Ministerstwo Sprawiedliwości aktywnie uczestniczyło w pracach legislacyjnych, które zmierzały m.in. do wypracowania nowych rozwiązań prawnych z zakresu problematyki postępowania egzekucyjnego, a których efektem jest ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1311). Przepisy znowelizowanej ustawy - poza pewnymi wyjątkami - zaczną obowiązywać od dnia 8 września 2016 r. Przewidziane w niej zmiany mają zastąpić dotychczasowe rozwiązania prawne, które nie przystają chociażby do obecnego poziomu techniki w dziedzinie komunikacji informatycznej. Zmiany dotykają obszarów, w których najczęściej dochodziło do nieuzasadnionego przedłużania postępowania egzekucyjnego - także w zakresie egzekwowania obowiązku alimentacyjnego. Wprowadzenie nowych rozwiązań zmierzających do uproszczenia i usprawnienia procedur oraz wyposażenie organów egzekucyjnych w nowoczesne instrumenty prawne wydaje się być gwarantem poprawy sytuacji w tym obszarze.

Podkreślić również należy, iż Minister Sprawiedliwości na bieżąco sprawuje nadzór zwierzchni nad działalnością komorników. Zgodnie z art. 64 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 790), dalej u.k.s.e., nadzór ten Minister Sprawiedliwości sprawuje przez prezesów sądów okręgowych, sędziów-wizytatorów, a w zakresie kontroli finansowej - przez osoby upoważnione. Czynności w ramach nadzoru administracyjnego nie mogą wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu. Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad działalnością komorników sądowych sprowadza się przede wszystkim do załatwiania skarg na działalność komorników sądowych, analizy protokołów wizytacji i lustracji przeprowadzonych w kancelariach komorniczych oraz anali-zowania postanowień sądów okręgowych, wydanych w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygo-towawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 oraz z 2009 r. Nr 61, poz. 498).

Zarzuty każdej skargi są szczegółowo badane i analizowane, a w przypadku stwierdzenia opieszałości, czy też innych nieprawidłowości w działaniu organów egzekucyjnych, mieszczących się w granicach nadzoru administracyjnego, podejmowane są niezwłocznie odpowiednie działania nadzorcze. Działania te polegają np. na zleceniu objęcia konkretnej sprawy nadzorem administracyjnym przez prezesa sądu i nałożeniu obowiązku przesyłania do Ministerstwa Sprawiedliwości cyklicznych sprawozdań z czynności podejmowanych przez komornika. Badane są również przyczyny uwzględnienia skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego oraz żądane są informacje o rodzaju działań podjętych w celu zdynamizowania egzekucji.

W ramach działań na rzecz poprawy skuteczności i sprawności postępowań w sprawach o egzekucję świadczeń alimentacyjnych, w zakresie nadzoru nad działalnością komorników sądowych, Minister Sprawiedliwości zwrócił także uwagę, by powyższa problematyka została uwzględniona przez prezesów sądów okręgowych w planach zadań nadzorczych na 2015 r.

W ramach odpowiedzi na trzecie z pytań zawartych w interpelacji, a dotyczących możliwości zlikwidowania ograniczeń dopuszczalności prowadzenia egzekucji z wynagro-dzenia za pracę w przypadku świadczeń alimentacyjnych, wskazać należy, iż zgodnie z art. 833 § 1 k.p.c. wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach Kodeksu pracy. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie regulują zakresu ograniczenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę, lecz odsyłają do regulacji zawartych w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r., poz. 1502, z późn. zm.), dalej k.p. Stosownie do treści art. 87 k.p. z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - podlegają potrąceniu sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do wysokości trzech piątych wynagrodzenia. Jednakże zgodnie z § 5 tego przepisu nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.

Realizacja przepisów ustawy Kodeks pracy oraz wszelkie działania zmierzające do ich nowelizacji pozostają we właściwości Ministra Pracy i Polityki Społecznej, stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2015 r., poz. 812).

Odpowiadając na ostatnie pytanie zawarte w interpelacji stwierdzić należy, iż przestępstwo niealimentacji uregulowane zostało w art. 209 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).

Zgodnie z powyższym przepisem kto uporczywie uchyla się od wykonywania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Rozpoznając sprawę sąd bierze pod uwagę wszystkie okoliczności popełnienia czynu zabronionego i ocenia je pod kątem spełnienia przesłanek określonych w ustawie. W ramach tego badania ocenie sądu może podlegać również fakt, czy zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy spowodowane było chęcią uniknięcia lub obniżenia zobowiązań alimentacyjnych, a nie przyczynami obiektywnymi i niezależnymi od zobowiązanego do alimentacji.

Podkreślić wymaga, iż przestępstwo niealimentacji jest przestępstwem skutkowym z zaniechania i dopiero jednoczesne wystąpienie wymienionych w tym artykule przesłanek pozwala przyjąć, że mamy do czynienia z czynem zabronionym.

Obowiązująca w tym zakresie regulacja jest spójna i nie wymaga zmian legislacyjnych. Sam bowiem fakt niewykonywania obowiązku alimentacji nie jest równoznaczny z uchylaniem się od niego. W określeniu „uchyla się” zawarty jest bowiem negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do świadczenia, oznaczający, że nie dopełnia ona nałożonego na nią obowiązku mimo obiektywnej możliwości jego wykonania. Reasumując stwierdzić należy, że warunkiem karalności przestępstwa niealimentacji nie jest sam fakt niewywiązywania się z ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie dziecka, rodziców lub innej osoby najbliższej, lecz uporczywe uchylanie się od tego obowiązku. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez uporczywość rozumie się zachowanie długotrwałe, powtarzalne, nacechowane złą wolą i nieustępliwością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 1996 r. II KRN 200/95, Orz. Prok. i Pr. 1996, nr 10, oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 grudnia 2000 r., II AKz 289/00, KZS 2000, z. 12, poz. 28). Ten właśnie podwójny warunek, tj. „uchylanie się uporczywe”, rozróżnia przestępstwo niealimentacji od sytuacji obiektywnej (indyferentnej karnie), gdy zobowiązany nie może spełnić nałożonego na niego obowiązku z przyczyn od niego niezależnych, np. z uwagi na niezawinioną utratę pracy, brak ofert pracy i czynne jej poszukiwanie albo z uwagi na długotrwałą chorobę.