Szanowna Pani Marszałek,
w odpowiedzi na interpelacje nr 33083 Posłanek Zofii Czernow i Agnieszki Kołacz-Leszczyńskiej, odnośnie ograniczenia możliwości systemowego, horyzontalnego wsparcia miast subregionalnych z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, poniżej prezentuję następujące stanowisko.
Na wstępie pragnę podkreślić, że problemy miast regionalnych i subregionalnych znajdują się w obszarze zainteresowania Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju (wcześniej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego) od samego początku przygotowania programów operacyjnych na lata 2014-2020. Złożoność problemów i zróżnicowane uwarunkowania sytuacji społeczno-gospodarczej tych miast powodują, że odpowiednie działania dedykowane tym miastom muszą być podejmowane w ramach działań kompleksowych, obejmujących nie tylko pojedyncze programy operacyjne na poziomie krajowym, ale szerokie instrumentarium działań i polityk programowanych i wdrażanych również na poziomie regionalnym.
Mając powyższe na uwadze trudno byłoby przyjąć założenie, że taką kompleksową i skuteczną odpowiedzią na problemy rozwojowe tych miast, spełniającą warunki „wsparcia systemowego i horyzontalnego” mogłyby stanowić działania samego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ). Należy zauważyć, że przedmiotowy Program Operacyjny jest jedynie jednym z instrumentów wdrożeniowych Umowy Partnerstwa i jego celem, jako dokumentu wdrożeniowego, nigdy nie było (i nie mogło być) systemowe i horyzontalne rozwiązanie wsparcia miast subregionalnych, zarówno z uwagi na ograniczone zasoby finansowe, jak też przyjęty zakres interwencji programu.
O wsparciu systemowym i horyzontalnym miast subregionalnych i regionalnych stanowią dokumenty mające charakter strategiczny, takie jak Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020, czy Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030. Zawarte w nich koncepcje wsparcia horyzontalnego i systemowego, m.in. miast subregionalnych i regionalnych w perspektywie średnio- i długookresowej, jako ważnych elementów sieci osadniczej kraju uzupełniających układ ośrodków wojewódzkich, są nadal aktualne. Wsparcie to jednak, jak wyżej wspomniałem, należy widzieć w szerszym kontekście różnych programów i instrumentów rozwoju (zarządzanych także na poziomie regionalnym). Natomiast nie jest ono ograniczone tylko do jednego programu (instrumentu) wsparcia, jakim jest POIiŚ.
Warto też zauważyć, że uczynienie z POIiŚ podstawowego źródła wsparcia miast subregionalnych i regionalnych skutkowałoby brakiem możliwości efektywnego rozwiązania problemów rozwojowych tych miast, zarówno z uwagi na ograniczone środki finansowe, jak też dużą liczbę tych ośrodków miejskich. Należy też wyraźnie podkreślić, że zgodnie z dotychczasowymi ustaleniami, podstawowym źródłem wsparcia dla miast subregionalnych i ich obszarów funkcjonalnych są środki właściwego regionalnego programu operacyjnego.
Poniżej odnoszę się do pytań ujętych w interpelacji poselskiej.
Zasady finansowania projektów realizowanych w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) były znane już w 2013 r. Zgodnie z zapisami dokumentu pn. „Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce” (MRR lipiec 2013 r.) „….strategia ZIT dla miasta wojewódzkiego i powiązanego z nim obszaru funkcjonalnego finansowana jest z RPO. Dodatkowo, projekty wynikające ze Strategii ZIT o charakterze komplementarnym do tych wspieranych przez RPO w formule ZIT, będą mogły uzyskać wsparcie w programów krajowych, głównie POIiŚ 2014-2020 i POPW…..W zależności od decyzji samorządu województwa istnieje możliwość realizacji ZIT w miastach o charakterze regionalnym i subregionalnym i na obszarach powiązanych z nimi funkcjonalnie. (…) Środki na finansowanie ZIT w miastach o charakterze regionalnym i subregionalnym i na obszarach powiązanych z nimi funkcjonalnie pochodzą z podstawowych alokacji poszczególnych RPO.”
Powyższe zapisy wskazują, że projekty realizowane w ramach ZIT zarówno wojewódzkich, jak i regionalnych i subregionalnych mają być finansowane ze środków właściwych RPO. Dodatkowo dla ZIT wojewódzkich przewidziano możliwość współfinansowania projektów komplementarnych do ZIT ze środków POIiŚ w trybie pozakonkursowym. Pierwotnie zakładano również możliwość ubiegania się o współfinansowanie projektów niskoemisyjnego transportu publicznego przez miasta regionalne i subregionalne. Nieuwzględnienie tych miast w kręgu beneficjentów osi priorytetowej VI programu zatwierdzonego przez Komisję Europejską (KE) było wynikiem procesu negocjacji z nią prowadzonych. KE wyraźnie oczekiwała od strony polskiej zmiany architektury programu przy jednoczesnych ograniczeniach, co do podziału alokacji między poszczególne sektory transportu, jak również ustanowienia wyraźnej demarkacji wsparcia transportu miejskiego ze środków UE z poziomu krajowego i regionalnego dla miast wojewódzkich, regionalnych i subregionalnych.
Mając na uwadze powyższe stanowisko KE oraz przyjęty nowy układ i zakres osi priorytetowych POIiŚ w chwili obecnej nie ma możliwości objęcia projektów niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach regionalnych i subregionalnych współfinansowaniem ze środków POIiŚ na lata 2014 – 2020.
W odniesieniu do działań związanych z kompleksową modernizacją energetyczną budynków publicznych, zgodnie z zapisami POIiŚ 2014-2020 oraz projektowanymi dokumentami wdrożeniowymi, dotyczą one wyłącznie budynków administracji rządowej, państwowych jednostek budżetowych oraz szkół wyższych. Pozostałe budynki publiczne, w tym podległe jednostkom samorządu terytorialnego, mogą ubiegać się o wsparcie ze środków UE w ramach regionalnych programów operacyjnych. O ile więc, na obszarach miast subregionalnych występuje określony katalog beneficjentów zdefiniowany powyżej, inwestycje takie będą mogły być realizowane na obszarach tych miast również w ramach POIiŚ.
Tym niemniej, pragnę poinformować, że w ramach POIŚ 2014-2020, w procedurze konkursowej przewidziano wsparcie dla miast subregionalnych w obszarze kompleksowej modernizacji budynków mieszkalnych, adresowane do spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych.
Na poziomie krajowym przewidziano możliwość wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w zakresie planowania współpracy w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna. W drugiej edycji konkursu, rozstrzygniętej w grudniu 2013, na poziomie subregionalnym wsparcie uzyskały między innymi następujące miasta i gminy: Wałbrzych, Złoczew, Przeworsk, Krasnystaw, Orzysz, Mysłowice, Nowa Sól, Brodnica, Malbork. Elbląg, Płock, Dzierżoniów, Słupsk, Przemyśl.
Oprócz tego, mając na względzie znaczącą decentralizację zarzadzania funduszami strukturalnymi na rzecz regionów, istotne wsparcie dla miast regionalnych i subregionalnych zaprogramowane zostało w regionalnych programach operacyjnych. Programy regionalne ze względu na swoją specyfikę oferują szeroki wachlarz wsparcia w zakresie m.in. wspierania przedsiębiorczości, podnoszenia atrakcyjności inwestycyjnej, transportu, regionalnego i lokalnego rynku pracy, edukacji i opieki społecznej, ochrony zdrowia, kultury, energetyki. W przypadku transportu miejskiego na poziomie RPO przewiduje się ok. 0,6 mld EUR dla miast subregionalnych. Są jednak województwa, w których poziom finansowania dla miast subregionalnych jest bardzo niski lub zerowy (świętokrzyskie, opolskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie).
Ostatecznie o sukcesie poszczególnych miast decydować będzie przygotowanie wysokiej jakości projektów, gotowych do realizacji i wykonalnych, realizujących cele programów operacyjnych. W większości przypadków stosowany będzie bowiem konkursowy tryb wyboru projektów, w którym wygrywać będą najlepsze z nich.
Jednocześnie, mając na uwadze brak możliwości wsparcia transportu miejskiego w miastach subregionalnych ze środków POIiŚ 2014-2020, MIiR przygotowało analizę potrzeb w zakresie transportu publicznego w miastach subregionalnych. Do 54 miast skierowano ankietę w zakresie transportu publicznego. W ramach ankiety badana jest również jakość powietrza oraz stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w tych miastach. Prezydenci miast w bardzo pozytywny sposób zareagowali na przeprowadzoną ankietę. Wyniki analizy i określony na jej podstawie ewentualny zakres dalszego wsparcia i kryteria wyboru miast/zadań, posłużą wypracowaniu wstępnej koncepcji ewentualnego wsparcia w ramach dedykowanego im programu krajowego.
Na chwilę obecną, w ramach transportu publicznego w miastach subregionalnych ze środków krajowych rozważane jest wsparcie przede wszystkim na zakup taboru niskoemisyjnego, budowę/przebudowę infrastruktury dla potrzeb transportu publicznego (np. terminale, buspasy), systemy zarządzania ruchem nadające priorytet transportowi publicznemu. Natomiast przewidywana kwota wsparcia zostanie zweryfikowana na podstawie przeprowadzonej analizy potrzeb.
Z wyrazami szacunku
Waldemar Sługocki
Sekretarz Stanu