Warszawa, 26-05-2015

Szanowny Panie Marszałku,

W związku z interpelacją poselską Pana Adama Rybakowicza oraz grupy posłów z dnia 5 maja br. w sprawie regulacji przepisów prawa dotyczących tzw. outsourcingu pracowniczego, ich stosowania oraz rozwiązania problemów 500 polskich przedsiębiorców i 25 tys. pracowników – uprzejmie przekazuję następujące informacje:

Uprzejmie informuję, że zgodnie z art. 23¹ § 1 i 2 Kodeksu pracy, w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają solidarnie.

W razie sporu w tej kwestii faktyczna i prawna ocena przejęcia części zakładu pracy należy do sądu pracy. Zgodnie z art. 365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

W poruszonej w interpelacji sprawie, przejęcie pracowników w trybie art. 23¹ Kodeksu pracy dokonane zostało przez przedsiębiorstwa działające na rynku jako agencje zatrudnienia, w tym agencje pracy tymczasowej, posiadające na działalność agencji zatrudnienia odpowiednie certyfikaty. Nie zwalnia to jednak sądu pracy od badania okoliczności faktycznych i prawnych przejęcia pracowników. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 marca 2014 r. (I BP 8/13, LEX nr 1511807) stwierdził, że dokonanie przez sąd oceny, czy nastąpiło przejście zakładu pracy lub części zakładu pracy na innego pracodawcę, polegającej na subsumcji ustalonego stanu faktycznego do normy wynikającej z art. 231 § 1 Kodeksu pracy, wymaga następujących działań:

W pierwszej kolejności sąd musi dokonać identyfikacji zakładu pracy lub części zakładu pracy (jednostki gospodarczej) będących przedmiotem przejścia. Chodzi tu o ustalenie, czy występuje dostatecznie wyodrębniona jednostka (zakład pracy lub część zakładu pracy), którą można uznać za zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej. Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach przyjął odpowiadające unijnemu pojęciu jednostki gospodarczej określenie części zakładu pracy, wskazując, że jest to pewna zorganizowana całość, na którą składają się określone elementy materialne i niemajątkowe, system organizacyjny i struktura zarządzania, które dają możliwość dalszego wykonywania pracy przez zatrudnionych w niej pracowników.

Kolejnym krokiem powinno być ustalenie, jakiego rodzaju jednostka jest przedmiotem przejścia w danej sprawie, a w szczególności, czy jest to jednostka, którą konstytuuje przede wszystkim zespół pracowników, czy też o jej wyodrębnieniu przesądzają składniki materialne.

Na koniec sąd powinien zbadać, czy jednostka ta zachowała tożsamość po przejściu usługi, czy jej działanie jest rzeczywiście kontynuowane lub podjęte ponownie przez nowego pracodawcę. W przypadku jednostek, których funkcjonowanie opiera się głównie na składnikach materialnych, decydujące jest przejęcie zasobów materialnych, nawet gdy nie przejęto większości zasobów pracy. Sąd badający zachowanie tożsamości przez przejętą jednostkę powinien zawsze dokonywać całościowej oceny, a zachowanie jednego z jej elementów nie może być podstawą przyjęcia, że przejmowana jednostka (np. część zakładu) zachowała tożsamość.

Biorąc pod uwagę powyższe, wątpliwość może budzić ustalenie, że doszło do przejęcia pracowników w trybie art. 23¹ Kodeksu pracy przez przedsiębiorcę w ramach świadczenia usług agencji zatrudnienia.

Powyższy wniosek zdaje się potwierdzać wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (z dnia 2 lipca 2014 r., III AUa 428/14, LEX nr 1500746), w którym wyrażony został pogląd, że przekazanie pracownika zatrudnionego na czas nieokreślony agencji pracy tymczasowej bez zachowania przesłanek związanych z przejęciem istotnych składników majątkowych w myśl art. 23¹ Kodeksu pracy i następnie jednoczesne oddelegowane tej samej osoby na poprzednie miejsce pracy, uzasadnia ocenę takiej sekwencji zdarzeń pod kątem art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego (który stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna), zwłaszcza gdy w wyniku tej operacji koszty związane z jego zatrudnieniem zostały określone na poziomie 60% faktycznych kosztów jego pracy. Należy podkreślić, że podobny pogląd zaprezentowany został w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wydanym w dniu 20 maja 2014 r. (III AUa 146/14,LEX nr 1480371).

Dodatkowo uprzejmie wyjaśniam, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych na bieżąco reaguje wobec tego problemu oraz podejmuje odpowiednie działania w tym zakresie w granicach i na podstawie obowiązującego prawa. Jednocześnie zaznaczam, że Zakład nie posiada uprawnień do badania oraz kwestionowania decyzji i umów biznesowych zawieranych przez podmioty w ramach prowadzonej działalności, zaś w razie wątpliwości może się opierać wyłącznie na opiniach i działaniach podejmowanych przez organy do tego uprawnione (tj. prokuratury, urzędu skarbowego czy Państwowej Inspekcji Pracy).

Równocześnie odnosząc się do podstaw prawnych działania Zakładu należy podkreślić, iż zgodnie z art. 4 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121) płatnikiem składek, w stosunku do pracowników, jest pracodawca. Pracodawca jako płatnik składek jest zobowiązany zgłaszać do ubezpieczeń wszystkich zatrudnionych pracowników oraz terminowo rozliczać i opłacać za nich należne składki, zaś w przypadku wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń, płatnik zobowiązany jest zgłosić do ZUS wyrejestrowanie ich z ubezpieczeń. Biorąc pod uwagę podane wyżej zasady obowiązujące w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, dane dotyczące obowiązku ubezpieczeń oraz wskazujące na podmiot pełniący rolę płatnika składek wobec danego ubezpieczonego, opierają się na rzetelności podmiotów zawierających umowy w ramach prowadzonej działalności oraz prawidłowości i prawdziwości danych wykazanych w dokumentach przekazywanych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Obowiązkiem Zakładu, zgodnie z przepisami powołanej ustawy, jest podejmowanie wobec płatników składek dostępnych prawem działań w razie stwierdzenia, iż płatnik składek nie wywiązuje się ze swoich ustawowych obowiązków. Ewentualne kontrole prowadzone wobec płatników co do prawidłowości wykazywanych przez nich danych mogą być jednak przeprowadzane przez Zakład w ściśle określonych przepisami warunkach i cyklach. Zakład podejmuje postępowania wyjaśniające w razie powzięcia wątpliwości co do poprawności postępowania płatnika składek m.in. w zakresie zgłaszania lub wyrejestrowania z ubezpieczeń, lecz najczęściej następuje to w razie zaprzestania przez płatnika opłacania składek za zgłoszonych ubezpieczonych lub też w razie zgłoszenia reklamacji przez osobę ubezpieczoną. Oznacza to, że na podstawie danych przekazanych w prawidłowo pod względem formalnym wypełnionych dokumentach ubezpieczeniowych, Zakład nie jest w stanie stwierdzić, czy doszło do przejęcia pracowników w ramach zawartej pomiędzy podmiotami umowy outsourcingowej oraz czy umowa ta została zawarta zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład zapewnia rzetelność i kompletność informacji gromadzonych na kontach ubezpieczonych i na kontach płatników składek w sposób uregulowany niniejszą ustawą. Ponadto, na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy, do obowiązków Zakładu należy realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Wskazane w interpelacji firmy „outsourcingowe” zgłaszały do ubezpieczeń społecznych pracowników oraz przekazywały za nich dokumenty rozliczeniowe. Zakład dopiero po powstaniu rozbieżności pomiędzy deklarowanymi a rzeczywistymi wpłatami mógł podjąć przewidziane prawem działania, w ramach których zostały powzięte także wątpliwości co do prawidłowości zgłaszania do ubezpieczeń.

Zaznaczam, że obowiązujące przepisy nie dają Zakładowi uprawnień do badania zgodności zawartych umów z przepisami prawa pracy. Dlatego też, Zakład wystąpił o opinię do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), do właściwości której należy kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy. Ustalenia kontrolne PIP zakwestionowały zgodność przejęcia pracowników z art. 23¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502).

Na tej podstawie, Oddziały ZUS podjęły postępowania zmierzające do ustalenia prawidłowości zgłaszania do ubezpieczeń i rozliczania składek. Przeprowadzone postępowania wykazały, iż firmy oferując outsourcing, przejmowały jedynie obsługę w zakresie dokumentacji pracowniczej i płacowej uzyskując z tego tytułu wynagrodzenie, natomiast dla „przejmowanych” pracowników nic się nie zmieniało w zakresie dotychczas świadczonej pracy (np. miejsca świadczenia pracy, zakładu pracy czy osób sprawujących nadzór). Rola firm oferujących „przejęcie pracowników” sprowadzała się więc jedynie do wypłacania pracownikom wynagrodzenia, które wcześniej na podstawie wystawionej faktury otrzymywały od usługobiorców.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2010 r. sygn. I PK 210/09, „outsourcing nie może stanowić przejścia części zakładu pracy na innego pracodawcę, jeżeli nie przemawia za tym kompleksowa ocena takich okoliczności, jak rodzaj zakładów, przejęcie składników majątkowych i niematerialnych, przejęcie większości pracowników, przejęcie klientów, a zwłaszcza stopień podobieństwa działalności prowadzonej przed i po przejęciu zadań”.

Zaznaczam, iż Zakład w stosunku do wskazanych firm „outsourcingowych” do czasu otrzymania opinii Państwowej Inspekcji Pracy, podejmował przewidziane przepisami działania. W roku 2012, wszczął postępowanie egzekucyjne w stosunku do firm Royal Sp. z o.o. i K.U.K.-E.F.I. celem wyegzekwowania zaległych należności z tytułu składek, gdyż firmy te przekazywały za pracowników dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe. Równocześnie ze względu na zadłużenie tych firm, Zakład zwrócił się z wnioskiem do Marszałka Województwa Dolnośląskiego jako organu uprawnionego, o przeprowadzenie kontroli w stosunku do agencji zatrudnienia. Skutkiem przeprowadzonej kontroli było wykreślenie Royal Sp. z o.o. z Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia. Jednocześnie Zakład jako pierwszy złożył zawiadomienie do Prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez nieuczciwe firmy oferujące usługi outsourcingu.

Równocześnie Zakład podjął działania polegające na ostrzeganiu pracodawców przed nieuczciwymi działaniami takich firm. Na stronie internetowej ZUS, dostępnej dla wszystkich klientów, został zamieszczony komunikat informujący, na co powinni zwrócić szczególną uwagę pracodawcy zamierzający skorzystać z usługi outsourcingu, gdyż często nie prowadzi ona do faktycznej zmiany pracodawcy, a składki na ubezpieczenia społeczne nie są odprowadzane. Ponadto w dniach 18 - 22 listopada 2013 r. we wszystkich Oddziałach ZUS, w ramach Tygodnia Przedsiębiorcy, odbywały się spotkania, których tematem był także „Outsourcing pracowników oraz problemy jakich może przysporzyć nierzetelna firma oferująca takie usługi”. Zakład był także inicjatorem publikacji prasowych, ostrzegających przed nieprawidłowościami w działaniu spółek, narażających na straty finansowe przedsiębiorców zawierających takie umowy. Dodatkowo wszystkie Oddziały ZUS zostały zobowiązane do zwracania szczególnej uwagi na wystąpienie podobnych praktyk na terenie swojego działania oraz do współpracy z organami skarbowymi i Państwową Inspekcją Pracy, w celu przeciwdziałania naruszaniu obowiązujących przepisów. W przypadku wystąpienia takich praktyk Oddziały ZUS zostały zobowiązane do bieżącego podejmowania działań, które pozwoliłyby na szybkie przeciwdziałanie naruszaniu przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Ponadto, Oddziały ZUS zostały zobowiązane do przeprowadzenia postępowań wyjaśniających w celu ustalenia właściwego płatnika składek we wszystkich znanych Zakładowi przypadkach naruszenia przepisów związanych z przejęciem pracowników. Postępowania toczą się indywidualnie wobec każdego płatnika oraz ubezpieczonego. Obowiązkiem Zakładu jest ustalenie podmiotów faktycznie zobowiązanych do opłacania składek za ubezpieczonych.

W przypadku każdego z ubezpieczonych, wobec którego zostało ustalone, iż nie doszło do przejęcia w trybie art. 23ą ustawy – Kodeks pracy, a tym samym nie doszło do zmiany płatnika składek, Oddziały ZUS (według siedziby właściwego pracodawcy) są zobowiązane zgodnie z przepisami do wydania decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym danej osoby z tytułu zatrudnienia u faktycznego pracodawcy (kontrahenta firmy oferującej „outsourcing”). Zatem, jeżeli wskutek postępowania wyjaśniającego przeprowadzonego przez właściwy Oddział ZUS okaże się, że płatnikiem składek nadal pozostaje dotychczasowy pracodawca, zostaje on zobowiązany do opłacenia składek za pracowników, których przekazał nieskuteczną umową outsourcingu. Prawidłowość przyjętego przez Zakład postępowania w tej sprawie potwierdzają m.in. orzeczenia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 7 października 2013 r. (sygn. akt IV U 1066/13) z dnia 22 listopada 2013 r. (sygn. akt IV U 1026/13), czy też orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 maja 2014 r. (sygn. akt III AUa 30/14).

Informuję, że według stanu na dzień 30 kwietnia 2015 r. prowadzone przez Zakład postępowania objęły około 720 płatników z terenu całego kraju oraz około 14 tys. ubezpieczonych. Według stanu na dzień 30 kwietnia 2015 r. wydano 10.719 decyzji o podleganiu ubezpieczeniom, od których wniesiono 8.355 odwołań. Uprawomocniło się 1.822 decyzji.

Równocześnie odnosząc się do danych ze złożonych przez firmy „outsourcingowe” dokumentów rozliczeniowych na kontach tych firm zaewidencjonowane są obecnie zaległości w wysokości około 71,7 mln zł. Kwota ta będzie ulegała zmianie w wyniku uprawomocniających się decyzji ustalających obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu świadczonej pracy na rzecz właściwego płatnika. W sytuacji uprawomocnienia się decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym, Zakład z urzędu sporządza dokumenty ubezpieczeniowe i ewidencjonuje je na kontach właściwych płatników składek.

Odpowiadając na pytanie odnośnie płatności z tytułu składek firm „outsourcingowych”, informuję, iż firmy te opłacały składki nieregularnie i tylko za wybrane okresy i na wybrane fundusze.

Zaznaczam, iż poza właściwością Zakładu należy ocena zasadności dokonania przez prokuraturę zabezpieczenia kwoty i majątku ruchomego w ramach prowadzonego postępowania karnego. Zakład nie ma żadnych podstaw prawnych do wystąpienia do prokuratury o przekazanie tych środków na pokrycie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Jednocześnie nadmieniam, że obowiązkiem Zakładu jest przede wszystkim ochrona interesu pracowników, którzy w przeciwieństwie do pracodawcy podejmującego działania zgodnie z zasadą swobody umów, nie mają wpływu na podejmowane przez niego ryzyko biznesowe oraz zawieranie umów skutkujących naruszeniem prawa, a również ponoszą negatywne skutki takich praktyk. Zakład nie może także być obciążony odpowiedzialnością za negatywne konsekwencje działań przedsiębiorców, którzy w celu obniżenia swoich kosztów przyjmowali oferty usług „outsourcingu” bez sprawdzenia, czy proponowana przez ten podmiot cena nie jest rażąco zaniżona w kontekście innych oferowanych na rynku dla umów o podobnym charakterze. Zasada wynikająca z szeroko rozumianego prawa gospodarczego polega na tym, że każdy przedsiębiorca decydując się na prowadzenie działalności gospodarczej, bierze na siebie odpowiedzialność i ryzyko z tym związane, co dotyczy także umów zawieranych w ramach jej prowadzenia. Dlatego też, przy zawieraniu umów o świadczenie usług z firmami outsourcingowymi konieczne jest analizowanie przez przedsiębiorców konsekwencji prawnych i finansowych jakie te umowy mogą wywoływać na przyszłość.

Pragnę również poinformować, że Minister Pracy i Polityki Społecznej spotkał się z przedstawicielami poszkodowanych przedsiębiorców.

Sytuacja tych przedsiębiorców budzi poważny niepokój zarówno Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Finansów, jak również posłów i senatorów, czego dowodem jest napływająca korespondencja, w tym liczne interpelacje i wystąpienia.

W zaistniałej sytuacji szczególnie istotna jest ochrona miejsc pracy w przedsiębiorstwach działających na terenach zagrożonych bezrobociem.

W zakresie ubezpieczeń społecznych, wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorców, została uchwalona ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (podpisana przez Prezydenta w dniu 5 maja 2015 r.), która po wejściu w życie umożliwi rozkładanie na raty całości zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne pracowników.

Ponadto na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych przewiduje możliwość udzielania ulg w spłacie należności z tytułu składek poprzez ich rozłożenie na raty, po spełnieniu przez płatnika odpowiednich przesłanek.

Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie jest w stanie w pełni zrekompensować strat z tytułu wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne.

Podczas spotkania z przedsiębiorcami jako główny problem wskazano potencjalne zadłużenie fiskalne, pozostające we właściwościach Ministerstwa Finansów.

W związku z powyższym Minister Pracy i Polityki Społecznej pismem z dnia 28 kwietnia 2015 r. wystąpił do Ministra Finansów o podjęcie działań mających na celu zapobieżenie upadłości przedsiębiorstw i ratowaniu miejsc pracy.

Ponadto w sprawie outsourcingu pracowniczego odbyły się spotkania w Ministerstwie Finansów i Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Wynikiem tych spotkań jest skoordynowanie działań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Izb Skarbowych, w zakresie układów ratalnych zawieranych z przedsiębiorcami poszkodowanymi przez firmy oferujące umowy outsourcingowe.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uznają Państwo Posłowie za satysfakcjonujące i wyczerpujące.

Z poważaniem,