Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pani poseł Janiny Okrągły i pana posła Rajmunda Millera w sprawie skuteczności karania podmiotów i osób sprzedających środki zastępcze konsumentom, przesłaną przy piśmie pana Marka Kuchcińskiego, wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 31 października 2014 r., znak: SPS-023-29340/14, zwracam się z uprzejmą prośbą o przyjęcie poniższych informacji.
Na podstawie art. 44b ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124), zwanej dalej ˝ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii˝, zakazane jest wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu środków zastępczych. W celu właściwej interpretacji zakazu wprowadzonego w art. 44b ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii ustawodawca wprowadził definicje użytych w nim określeń, stanowiąc, że:
1) środek zastępczy - oznacza substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierające taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych; do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów (art. 4 pkt 27 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii);
2) wprowadzanie do obrotu - oznacza udostępnienie osobom trzecim, odpłatnie lub nieodpłatnie, środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów lub środków zastępczych (art. 4 pkt 34 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii);
3) wytwarzanie - oznacza czynności, za pomocą których mogą być otrzymywane środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory albo środki zastępcze, ich oczyszczanie, ekstrakcję surowców i półproduktów oraz otrzymywanie soli tych środków lub substancji (art. 4 pkt 35 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii).
Zgodnie z art. 44c ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w przypadku stwierdzenia wytwarzania lub wprowadzania do obrotu środka zastępczego lub produktu, co do którego zachodzi podejrzenie, że jest on środkiem zastępczym, właściwy państwowy inspektor sanitarny jest zobligowany do zastosowania procedury określonej w art. 27c ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.).
Przepis art. 27c ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej stanowi, że w przypadku uzasadnionego podejrzenia, iż produkt stwarza zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, właściwy państwowy inspektor sanitarny wstrzymuje, w drodze decyzji, jego wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu lub nakazuje wycofanie produktu z obrotu na czas niezbędny do przeprowadzenia oceny i badań jego bezpieczeństwa, nie dłuższy jednak niż 18 miesięcy. A zatem w sytuacji istnienia uzasadnionego podejrzenia, że w danym miejscu wprowadzane są do obrotu produkty stwarzające zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, a taki charakter niewątpliwie mają środki zastępcze, właściwy państwowy inspektor sanitarny, mocą art. 27c ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w związku z art. 44c ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, zobowiązany jest do podjęcia działań mających na celu zweryfikowanie takiego podejrzenia poprzez podjęcie przewidzianych działań o charakterze przyspieszonym i nadzwyczajnym.
Wobec wprowadzonego w art. 44b ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii zakazu wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych w art. 52a tej ustawy została ustanowiona sankcja o charakterze administracyjnym. Naruszenie przepisu art. 44b i 52a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii powoduje nałożenie sankcji na każdego, kto wytwarza lub wprowadza do obrotu środek zastępczy, i jest obligatoryjne, niepozostawiające uznania właściwemu organowi, przy uwzględnieniu ustawowo określonych przesłanek.
Wskazane wyżej przepisy stanowią podstawę licznych działań podejmowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz wydawanych decyzji administracyjnych w zakresie realizowania ustawowych obowiązków i uprawnień, w tym decyzji nakładających kary pieniężne za wprowadzanie do obrotu środków zastępczych. W ocenie tych organów oraz w ocenie sądów, do których były wnoszone skargi w przedmiocie decyzji wydanych przez te organy, w odniesieniu do ponad 60 orzeczeń wydanych przez sądy administracyjne, interpretacja przepisu art. 44b ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii co do podmiotowego zakresu regulacji była zgodna.
Faktem jest jednak, że czterokrotnie sądy administracyjne (WSA Opole i WSA Poznań) postanowiły o uchyleniu decyzji inspektora sanitarnego, wywodząc, że zakres podmiotowy definicji zawartej w art. 4 pkt 34 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, w związku z użytym w niej określeniem ˝udostępnienie osobom trzecim˝, nie obejmuje konsumenta, a zatem osoby nabywającej środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory lub środki zastępcze w celu ich użycia. Uznając taką interpretację za błędną i sprzeczną z intencją ustawodawcy wyrażoną w innych przepisach ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, w sprawach tych wniesione zostały kasacje do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Za błędne uważa się przyjęcie przez te sądy interpretacji określenia ˝udostępnienie osobom trzecim˝ w definicji ˝wprowadzania do obrotu˝ zawężającej tylko do umowy sprzedaży, zawieranej pomiędzy wytwórcą (importerem) a właścicielem sklepu. Wprowadzone określenie ˝osoby trzecie˝ identyfikowano z pojęciem najszerszym z możliwych i obejmującym wszystkie możliwe podmioty, w tym osoby fizyczne, np. właściciela sklepu, ale również konsumenta. Należy podkreślić, że przedmiotowa definicja obejmuje udostępnianie odpłatnie lub nieodpłatnie, co przy zawężonym rozumieniu ˝osoby trzeciej˝ musiałoby oznaczać, że hurtownik udostępnia dopalacze kontrahentom także nieodpłatnie.
Należy wyrazić nadzieję, że Naczelny Sąd Administracyjny nie podzieli wykładni przedstawionej przez ww. sądy. W innym przypadku zasadne będzie uznanie podjęcia prac legislacyjnych w celu doprecyzowania odpowiednich przepisów, tak aby ich zastosowanie w odniesieniu do zakładanych sytuacji i podmiotów nie budziło jakichkolwiek wątpliwości.
Jednocześnie pragnę zauważyć, że w dniu 18 listopada 2014 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw. Celem zmian objętych tym projektem jest m.in. wprowadzenie zakazu wytwarzania, przywozu i wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nowych substancji psychoaktywnych oraz ustanowienie zakazu przywozu wobec środków zastępczych, doprecyzowanie procedury administracyjnej prowadzonej przez inspektorów sanitarnych w zakresie stwierdzania wytwarzania lub wprowadzania od obrotu tych produktów oraz wprowadzenie procedur egzekwowania zakazu ich przywozu przez organy Służby Celnej, a także objęcie kontrolą ustawową 114 nowych substancji psychoaktywnych z grupy syntetycznych kannabinoidów, fenyloamin, katynonów, ketamin, fenyloetyloamin, opioidów, pochodnych aktynonu, piperazyny, piperydyny, amfetaminy, metamfetaminy oraz tryptaminy. Zaproponowane w projekcie ustawy zmiany brzmienia załączników do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii mają na celu objęcie kontrolą ustawową dodatkowo 114 substancji psychoaktywnych, które stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, oraz zastosowanie sankcji karnych określonych w rozdziale 7 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Objęcie kontrolą ustawową substancji psychoaktywnych zaproponowane w ww. projekcie ustawy wydaje się najbardziej skutecznym i proporcjonalnym środkiem kontroli do zagrożenia zdrowia publicznego.
Pozostaję w przekonaniu, że przedmiotowa odpowiedź na interpelację pani poseł Janiny Okrągły i pana posła Rajmunda Millera zostanie przyjęta.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Igor Radziewicz-Winnicki
Warszawa, dnia 9 grudnia 2014 r.