Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Aleksandry Trybuś-Cieślar oraz pani poseł Janiny Okrągły przesłaną do ministra środowiska przez wicemarszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego przy piśmie z dnia 7 października 2014 r., znak: SPS-023-28899/14, w sprawie podjęcia działań zmierzających do ograniczenia populacji kormorana czarnego udzielam stosownych wyjaśnień.
Odpowiadając na pytania pań posłanek, należy stwierdzić, że kormoran czarny (Phalacrocorax carbo) nie jest co prawda wymieniany w załącznikach do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, dyrektywy ptasiej, jednakże zgodnie z art. 1 tej dyrektywy ochroną objęte są wszystkie gatunki ptaków występujące naturalnie w stanie dzikim na terytorium krajów Wspólnoty. W związku z tym państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zachowania populacji ptaków poszczególnych gatunków na poziomie, który odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, naukowym i kulturowym, lub w celu dostosowania populacji tych gatunków do tego poziomu. W świetle tych wymogów należy dążyć m.in. do ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa określonych w art. 1 dyrektywy.
W związku z powyższym, odpowiadając na pytania zawarte w interpelacji, uprzejmie informuję, że rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. poz. 1348) kormoran czarny objęty jest częściową ochroną gatunkową.
Zgodnie z § 6 ust. 1 ww. rozporządzenia w stosunku do dziko występujących zwierząt należących do gatunków objętych ochroną ścisłą lub częściową wprowadza się następujące zakazy:
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego okaleczania lub chwytania;
3) umyślnego niszczenia ich jaj lub form rozwojowych;
4) transportu;
5) chowu;
6) zbierania, pozyskiwania, przetrzymywania lub posiadania okazów gatunków;
7) niszczenia siedlisk lub ostoi będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania;
8) niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk lub innych schronień;
9) umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień;
10) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany lub darowizny okazów gatunków;
11) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;
12) umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
13) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
Ponadto zgodnie z § 6 ust. 3 w stosunku do dziko występujących zwierząt oznaczonych symbolem (2) - oznaczony jest m.in. kormoran - wprowadza się dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących. Jednocześnie zgodnie z § 6 ust. 6 zakaz, o którym mowa w ust. 3, w zakresie dotyczącym miejsc żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących nie dotyczy kormorana w obrębach hodowlanych ustanowionych zgodnie z przepisami o rybactwie śródlądowym.
Warto również mieć na uwadze, że zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 627, z późn. zm.), dalej ustawa, został wprowadzony nowy sposób wydawania derogacji z zakresu ochrony gatunkowej. W odniesieniu do wybranych gatunków, w tym m.in. kormorana czarnego, regionalny dyrektor ochrony środowiska na podstawie art. 56a może na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat, zezwolić w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, na czynności podlegające zakazom określonym w art. 52 ust. 1.
Zarządzenia te mogą być wydawane, m.in. w stosunku do kormorana, w wybranej części lub na obszarze całego województwa, wyłącznie dla terenów stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane (art. 56a ust. 3). Regionalny dyrektor ochrony środowiska w przedmiotowym zarządzeniu określa m.in. warunki wykonywania ww. czynności, w tym termin i obszar, którego dotyczy zarządzenie oraz konieczność składania sprawozdań z przeprowadzonych działań w ramach realizacji zarządzenia. Rozwiązanie powyższe pozwala na elastyczne dostosowanie czynności do potrzeb występujących w danym miejscu i nieobciążanie zainteresowanego podmiotu nadmierną procedurą administracyjną - podmiot wykonujący czynności podlegające zakazom musi jedynie złożyć sprawozdanie z ich wykonania. Zakłada się, iż ww. rozwiązanie pomoże w racjonalnym gospodarowaniu populacją zwierząt najczęściej wyrządzających szkody w rybactwie oraz spowoduje ograniczenie tychże szkód.
Warto też przywołać art. 56 ustawy o ochronie przyrody, zgodnie z którym regionalny dyrektor ochrony środowiska może wydać zezwolenie na umyślne płoszenie i niepokojenie gatunków lub zabijanie osobników wobec braku rozwiązań alternatywnych i jeśli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz gdy czynności te wynikają np. z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce rybackiej.
Należy mieć również na uwadze, że istnieją różne sposoby ograniczania szkód powodowanych przez kormorany w gospodarce rybackiej, które mogą być stosowane w zależności od uwarunkowań lokalnych oraz posiadanych na ten cel środków finansowych, np.: zwiększenie liczby kryjówek, zmiany w sposobie zarybień, wpływ na strukturę gatunkową ryb, utrudnianie kormoranom dostępu do wody, płoszenie. Zasadne wydaje się również włączenie ubezpieczeń od szkód wyrządzanych przez gatunki chronione do systemu ubezpieczeń, z którego korzystają rolnicy.
Odpowiadając na pytanie dotyczące rozszerzenia listy gatunków objętych ochroną gatunkową, za które wypłacane są odszkodowania za szkody wyrządzane przez te zwierzęta, nadmieniam, że zgodnie z art. 126 ust. 1 ustawy Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność finansową za szkody wyrządzone przez żubry, wilki, rysie, niedźwiedzie i bobry. Zgodnie z art. 126 ust. 12 Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, inne niż wymienione w ust. 1 gatunki zwierząt chronionych wyrządzających szkody, za które odpowiada Skarb Państwa, kierując się potrzebą utrzymania ochrony gatunkowej zwierząt zagrożonych wyginięciem i wyrządzających szkody w gospodarce człowieka. Organem właściwym, do którego należy zgłosić szkody, jest w takim przypadku właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska lub - na obszarze parku narodowego - dyrektor tego parku.
W oparciu o analizę otrzymywanych pism poruszających tematykę szkód wyrządzanych przez zwierzęta zdaję sobie sprawę z powagi problemu szkód powodowanych przez m.in. kormorany. Jednak w mojej opinii w chwili obecnej nie jest wskazane rozszerzenie listy gatunków zwierząt objętych ochroną, za których szkody wypłacane jest odszkodowanie, m.in. ze względu na trudności, jakie powstają przy szacowaniu szkód powodowanych przez ww. gatunki ptaków. Z uwagi na biologię ww. gatunków ptaków i ich dużą mobilność trudno jest wyodrębnić szkody przez nie powodowane. Zgodnie z art. 126 ust. 1 pkt 2 ustawy odpowiedzialność Skarbu Państwa nie obejmuje utraconych korzyści, a ogranicza się jedynie do szkody rzeczywistej, którą należy udowodnić. Bez prowadzenia stałych obserwacji ptaków trudno ustalić, jaki gatunek spowodował wystąpienie szkody (np. poprzez wydziobanie ziarna). Ponadto szkody mogą powstawać w bardzo krótkim okresie, np. w przeciągu jednego dnia. Po tym czasie ptaki odlatują, gdyż wyczerpują bazę żerową, i ich identyfikacja, np. przez pracownika regionalnej dyrekcji ochrony środowiska, staje się niemożliwa. Skala problemu szkód wyrządzanych przez ptaki na polach uprawnych może być zredukowana poprzez współpracę rolników z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska, np. w zakresie pozyskiwania zezwoleń na płoszenie ptaków. Obecnie na rynku dostępne są różne urządzenia odstraszające ptaki. Do dyspozycji są dwa główne typy urządzeń. Pierwszym są armatki hukowe, których przydatność może być jednak ograniczona w wypadku stosowania w pobliżu innych żywych zwierząt. Sposobem pokrewnym jest bardziej selektywna metoda biosoniczna, polegająca na emitowaniu przez urządzenie kombinacji głosów ptaków znajdujących się w sytuacji stresowej oraz głosów ptaków drapieżnych. Jest to metoda stosunkowo tania, szczególnie w wypadku planowanego stosowania przez długie okresy. Dotychczas zainteresowani niezbyt licznie stosowali tę metodę płoszenia kormoranów, chociaż ich liczba z roku na rok wzrasta. W 2013 r. generalny dyrektor ochrony środowiska oraz regionalni dyrektorzy ochrony środowiska wydali 47 zezwoleń na odstępstwa od zakazów na płoszenie kormoranów armatkami hukowymi.
W odniesieniu do procedury wypłaty odszkodowań warto zaznaczyć, że musi być ona prowadzona w sposób niebudzący wątpliwości co do zasadności i wielkości wypłacanego odszkodowania. Należy mieć na uwadze, że środki finansowe przeznaczane na pokrycie szkód pochodzą z budżetu państwa. Obowiązkiem każdej jednostki administracji rządowej (jako dysponenta części budżetu państwa) jest właściwe gospodarowanie powierzonymi środkami finansowymi. Zasada ta dotyczy również adekwatnego procedowania, ustalania wysokości i wypłaty zasadnego odszkodowania.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Piotr Otawski
Warszawa, dnia 23 października 2014 r.