Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana posła Rajmunda Millera oraz grupy posłów przesłaną przy piśmie pana marszałka Marka Kuchcińskiego z dnia 25 marca 2014 r., SPS-023-25515/14, w sprawie zakresu opieki pielęgniarskiej w środowisku nauczania i wychowania, skierowaną do ministra edukacji narodowej i przekazaną zgodnie z właściwością ministrowi zdrowia pismem z dnia 30 marca 2014 r. (znak: DZSE.WWRD.0401.3.2014.KD), uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   W obecnym stanie prawnym organizację profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą objętymi obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcącymi się w szkołach ponadgimnazjalnych, do ich ukończenia, określa rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 139, poz. 1133). Rozporządzenie wskazuje, że profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem sprawują: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, lekarz dentysta oraz pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna. Z przepisów rozporządzenia wynika, że lekarz podstawowej opieki zdrowotnej oraz lekarz dentysta sprawują profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, w gabinetach poza szkołą. Pielęgniarka albo higienistka szkolna sprawują profilaktyczną opiekę nad uczniami w znajdującym się na terenie szkoły gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. W przypadku braku na terenie szkoły gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana jest przez pielęgniarkę w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Pielęgniarka nie jest pracownikiem szkoły, a jedynie na terenie szkoły udziela świadczeń zdrowotnych na podstawie umowy o realizację świadczeń zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia. Zalecana liczba uczniów (świadczeniobiorców) na jedną pielęgniarkę lub higienistkę szkolną wynosi 880-1100 i jest traktowana jako wartość dla jednego etatu przeliczeniowego. W przypadku gdy liczba uczniów w szkole jest niższa niż wskazana, pielęgniarka obejmuje świadczeniami opieki zdrowotnej uczniów w więcej niż jednej szkole. Harmonogram pracy w poszczególnych placówkach określany jest samodzielnie przez pielęgniarkę. Zgodnie z zarządzeniem prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, nr 69/2013/DSOZ, z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna warunkiem zawarcia umowy na realizację świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami na terenie szkoły jest zawarcie przez świadczeniodawcę porozumienia o współpracy z dyrektorem szkoły. W comiesięcznym sprawozdaniu z realizacji świadczeń zdrowotnych przedkładanym Narodowemu Funduszowi Zdrowia przez pielęgniarkę dyrektor szkoły potwierdza fakt objęcia uczniów profilaktyczną opieką zdrowotną w danej szkole. Organ prowadzący szkołę (dyrektor szkoły) może mieć jedynie wpływ na wybór realizatora oraz akceptuje realizację świadczeń zdrowotnych w danej szkole przez wybrany podmiot uprawniony do ich realizacji.

   W odpowiedzi na pytanie, czy Ministerstwo Edukacji Narodowej sprawuje kontrolę nad czasem pracy pielęgniarki w szkole, uprzejmie wyjaśniam, że ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 174, poz. 1039, z późn. zm.) w art. 2 stanowi, że zawody pielęgniarki i położnej są samodzielnymi zawodami medycznymi. Do oceny wykonywania zawodu przez pielęgniarkę lub położną uprawniony jest samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych (okręgowa izba pielęgniarek i położnych oraz rzecznik odpowiedzialności zawodowej). Nadzór obejmujący prawidłowość realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach finansowanej ze środków publicznych sprawuje Narodowy Fundusz Zdrowia.

   Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. poz. 1248) lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (podczas profilaktycznego badania lekarskiego) oraz pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania (podczas testów przesiewowych) dokonują oceny rozwoju fizycznego na podstawie pomiarów wzrostu i masy ciała, w tym określenia współczynnika masy ciała (BMI). Informacje o wynikach badań ucznia przekazywane są indywidualnie przez lekarza i pielęgniarkę jego rodzicom lub prawnym opiekunom. W ramach współpracy z samorządem terytorialnym pielęgniarka może przekazać władzom samorządowym zbiorczą informację o dominujących problemach zdrowotnych populacji uczniów i ich potrzebach zdrowotnych oraz o sposobach ich zaspokajania¹⁾. ˝Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej˝ określają, że czynna opieka nad uczniem z otyłością sprawowana przez pielęgniarkę obejmuje:

   1) identyfikację uczniów z nadwagą i otyłością w czasie testów przesiewowych i skierowanie ich do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;

   2) dodatkowe kontrole masy ciała i wspólną z uczniem analizę zmian, które występują w wyniku postępowania terapeutycznego;

   3) indywidualne poradnictwo i edukację zdrowotną w zakresie żywienia, ćwiczeń fizycznych, pielęgnacji ciała oraz innych problemów osobistych, szkolnych i rodzinnych, z którymi uczeń zwraca się do pielęgniarki;

   4) współdziałanie z nauczycielem wychowania fizycznego w zakresie indywidualizacji zajęć (według kwalifikacji lekarskiej) i oceniania ucznia, zrozumienia jego motywacji i osiągnięć w zakresie aktywności fizycznej.

   Odnosząc się do kwestii skali problemu otyłości wśród uczniów, informuję, że w Polsce przeprowadzono wiele badań dotyczących częstości występowania nadwagi i otyłości wśród młodzieży w okresie dojrzewania. Ogólnopolskie badanie przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie w 1995 r. objęło ponad 2 mln dzieci i młodzieży²⁾. Badanie powtórzono w 2005 r. na reprezentatywnej próbie ponad 8,3 tys. uczniów gimnazjów w wieku 13-15 lat. Stwierdzono występowanie nadwagi u 9% i otyłości u 4,5% badanych (częściej u dziewcząt - 5,7%, niż u chłopców - 3,3%). Największy odsetek uczniów (12% chłopców i 16% dziewcząt) z nadwagą i otyłością stwierdzono w grupie 14-latków. Zatem występowanie nadmiaru masy ciała (nadwaga) u 14-15-latków zwiększyło się w ciągu 10 lat o 2,4% u chłopców i 2% u dziewcząt, a otyłości - o 2% u chłopców i 1,5% u dziewcząt³⁾. W latach 2007-2010 zrealizowane przez Instytut ˝Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka˝ w Warszawie badania w ramach projektu ˝Opracowanie norm ciśnienia tętniczego dzieci i młodzieży w Polce˝⁴⁾ (OLAF) potwierdziły, że nadwaga i otyłość dotyczy ok. 22% chłopców i 18% dziewczynek w szkołach podstawowych; w szkołach gimnazjalnych odsetek ten jest nieco niższy, odpowiednio - 15% i 12%. Systematycznie spada też sprawność fizyczna młodzieży mierzona międzynarodowymi testami.

   W zapobieganiu nadwadze i otyłości w wieku rozwojowym kluczową rolę odgrywają działania prewencyjne oraz edukacja zdrowotna skierowana do dzieci i młodzieży, ich rodziców lub opiekunów, nauczycieli i wychowawców. Działania te winny mieć charakter długofalowy i muszą być podejmowane od wczesnego dzieciństwa, obejmując wiele aspektów stylu życia dziecka: tryb nauki i form spędzania wolnego czasu, nawyki żywieniowe, aktywność fizyczną.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Piotr Warczyński

   Warszawa, dnia 22 kwietnia 2014 r.

¹⁾ Por. A. Oblacińska, W. Ostręga, "Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej", Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003, str. 211.

²⁾ A. Oblacińska, M. Wrocławska, B. Wojnarowska, "Częstość występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami", Pediatria Polska 1997.

³⁾ Raport z badań uczniów gimnazjów w Polsce pt. "Otyłość u polskich nastolatków - epidemiologia, styl życia, samopoczucie", red. A. Oblacińska, M. Jodkowska, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007.

⁴⁾ Na podstawie danych Instytutu "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" - projekt OLAF 2007-2010.