Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pana posła Grzegorza Józefa Tobiszowskiego (SPS-023-18549/13) w sprawie wprowadzenia zmian podręczników szkolnych i konsekwencji z tego wynikających, uprzejmie informuję.
Wymiana podręczników związana z wdrażaną od 2009 r. nową podstawą programową odbywa się sukcesywnie i dotyczy rokrocznie tylko dwóch roczników uczniów. W roku szkolnym 2013/2014 konieczność wymiany podręczników będzie dotyczyła tylko uczniów klasy V szkoły podstawowej i uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych. Uczniowie pozostałych klas wszystkich typów szkół będą mogli korzystać z używanych podręczników. Ponadto, jeżeli nauczyciel oceni, że poprzednia wersja podręcznika nie różni się istotnie od tej wpisanej na listę podręczników zgodnych z nową podstawą programową i uczniowie bez przeszkód mogliby z niej korzystać, może poinformować uczniów o możliwości korzystania również z tej wersji.
Korzystaniu przez nauczycieli z takich samych podręczników w kolejnym roku szkolnym sprzyja obowiązujące od 18 lipca 2012 r. rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. poz. 752), które wprowadza ograniczenie możliwości składania wniosku o dopuszczenie do użytku szkolnego kolejnych wydań podręcznika zmienionych w części stanowiącej nie więcej niż 20% objętości (nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia dopuszczenia podręcznika do użytku szkolnego).
Ograniczenie częstotliwości zmiany wydań podręcznika ma ułatwić nauczycielom i rodzicom wykorzystanie i zakup podręczników używanych.
Zagadnienie wyboru podręczników przez nauczycieli było jednym z tematów kontroli planowych prowadzonych przez kuratorów oświaty w roku szkolnym 2011/2012.
Celem kontroli w zakresie wyboru podręczników było uzyskanie informacji dotyczących przestrzegania przez szkoły przepisów art. 22a ust. 1 i 2e ustawy o systemie oświaty oraz zgodności wyboru podręczników z przepisami prawa.
Jedno z pytań kontrolnych dotyczyło powodów zmian podręczników przez nauczycieli. Wśród wymienianych odpowiedzi nauczyciele najczęściej wskazywali na konieczność dostosowania podręcznika do stopnia zaawansowania znajomości języka przez uczniów (w przypadku podręczników do języków obcych nowożytnych). Również zmiana nauczyciela prowadzącego dane zajęcia bywała powodem zmiany podręcznika.
Zgodnie z art. 22b ustawy o systemie oświaty dyrektor szkoły może podejmować działania organizacyjne umożliwiające obrót używanymi podręcznikami na terenie szkoły. Także decyzje dotyczące ewentualnego przekazywania używanych podręczników do bibliotek szkolnych są podejmowane na poziomie szkół.
W roku szkolnym 2011/2012 minister edukacji narodowej zlecił kuratorom oświaty kontrolę w publicznych szkołach podstawowych i publicznych gimnazjach. W ramach tej kontroli sprawdzano m.in., czy dyrektorzy podejmują działania organizacyjne umożliwiające obrót używanymi podręcznikami na terenie szkoły. Kontrolą zostało objęte 10% publicznych szkół podstawowych i publicznych gimnazjów (1478 szkół podstawowych i 922 gimnazja).
Z zebranych danych wynika, że w 1457 szkołach podstawowych dyrektor podjął działania organizacyjne umożliwiające obrót używanymi podręcznikami na terenie szkoły, także w 909 gimnazjach organizowano obrót używanymi podręcznikami.
Oznacza to, że 98,75% szkół podstawowych i gimnazjów objętych kontrolą organizowało obrót używanymi podręcznikami.
Najczęstsze formy tego typu działań to: kiermasz szkolny oraz indywidualna wymiana podręczników między uczniami, a także koordynowanie i organizacja wymiany podręczników przez wychowawców poszczególnych klas.
Dyrektorzy umożliwiają przekazywanie używanych podręczników do biblioteki szkolnej i wypożyczanie ich uczniom. Część szkół zakupuje zestawy podręczników używanych do biblioteki szkolnej i wypożycza je uczniom.
Wyboru podręcznika nauczyciel powinien dokonywać, kierując się wyłącznie przesłankami dydaktycznymi oraz potrzebami i możliwościami uczniów, którzy będą z niego korzystać. Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.) w realizacji programu nauczania ma prawo do swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz do wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników.
Natomiast dyrektor szkoły - zgodnie z art. 22a ust. 2e przywołanej ustawy - podaje do publicznej wiadomości, do dnia 15 czerwca danego roku, zestaw podręczników, które będą obowiązywać od początku następnego roku szkolnego.
Odnosząc się do poruszonego zagadnienia ciężkich plecaków, uprzejmie informuję, że w związku z pojawiającymi się problemami i pytaniami związanymi z obciążeniem tornistrów i plecaków szkolnych do kuratorów oświaty skierowane zostało pismo z prośbą o zamieszczenie na stronach internetowych kuratoriów oświaty zaleceń głównego inspektora sanitarnego dotyczących właściwego wyboru tornistra/plecaka szkolnego, a także wskazań, jak prawidłowo zapakować i kontrolować jego właściwe użytkowanie.
W piśmie poproszono także o zwrócenie uwagi dyrektorów szkół na zalecenia głównego inspektora sanitarnego dotyczące tornistrów szkolnych, opracowane na podstawie wyników międzynarodowych badań nad zachowaniami zdrowotnymi dzieci i młodzieży.
Zgodnie z § 4 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69, z późn. zm.) przy ustalaniu tygodniowego planu zajęć dydaktyczno-wychowawczych dyrektor szkoły ma obowiązek uwzględniać m.in.: równomierne obciążenie zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia. Rozwiązanie to ma zapewnić uczniom higienę pracy umysłowej, ale również odciążyć tornistry od zbyt dużej liczby podręczników potrzebnych w danym dniu. Przestrzeganie tych zasad przez dyrektorów szkół, odpowiedzialnych za opracowanie tygodniowych planów zajęć, jest egzekwowane zarówno przez pracowników sanepidu kontrolujących szkoły, jak i wizytatorów pełniących nadzór pedagogiczny nad szkołami w imieniu kuratora oświaty.
Ważną kwestię stanowi zawartość tornistra najmłodszych uczniów realizujących obowiązek szkolny w edukacji wczesnoszkolnej. Uczniowie na tym etapie edukacji wszystkie zajęcia odbywają w jednej sali lekcyjnej pod opieką jednego nauczyciela. Umożliwienie dzieciom pozostawiania części przyborów szkolnych i podręczników jest kwestią udostępnienia szafek będących na wyposażeniu pomieszczenia szkolnego. Bezpośredni wpływ na właściwą organizację pracy dzieci oraz wykorzystanie sprzętów będących na wyposażeniu klasy ma nauczyciel, dyrektor szkoły, jak również rodzice uczniów.
Stosownie do § 4a ww. rozporządzenia w pomieszczeniach szkoły lub placówki zapewnia się uczniom możliwość pozostawienia części podręczników i przyborów szkolnych.
W roku szkolnym 2010/2011 przeprowadzono monitorowanie wdrażania podstawy programowej w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, w klasach I szkół podstawowych i klasach I gimnazjów, którym objęto: 10% przedszkoli, 10% oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, 10% punktów przedszkolnych, 10% zespołów wychowania przedszkolnego, 10% szkół podstawowych, 10% gimnazjów.
W sumie badaniem objęto 1863 przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych, zespoły wychowania przedszkolnego i punkty przedszkolne, 1359 szkół podstawowych i 635 gimnazjów. Monitoring wykazał m.in., że prawie wszystkie szkoły podstawowe zapewniają swoim uczniom możliwość pozostawienia w szkole przynajmniej części podręczników.
Ok. 40% szkół posiadało dla każdego ucznia indywidualne miejsce, w którym można pozostawić komplet podręczników.
Jednym ze sposobów rozwiązania problemu ciężkich plecaków jest również zmniejszenie objętości podręczników poprzez ich podział na części. Wydawnictwa publikują w ten sposób zwłaszcza podręczniki dla uczniów klas młodszych.
Należy także zauważyć, że począwszy od 2009 r. podręczniki dopuszczane do użytku szkolnego mogą mieć formę elektroniczną, co też przyczynia się do odciążenia tornistrów uczniów.
Pragnę zapewnić pana posła, że Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje konsekwentne działania, których celem jest wyrównanie szans edukacyjnych uczniów, szczególnie pochodzących z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. W 2012 r. rząd przeznaczył 128 mln zł na dofinansowanie kosztów zakupu podręczników przez rodziców, w ramach programu ˝Wyprawka szkolna˝, co stanowiło kwotę o 13 mln zł wyższą niż w 2011 r. (2011 r. - 115 mln zł, 2010 r. - 103 mln zł).
W roku szkolnym 2012/2013 pomoc skierowana została do trzech grup wiekowych: najmłodszych uczestników edukacji szkolnej - uczniów z klas I-III szkoły podstawowej oraz uczniów, którzy w roku szkolnym 2012/2013 rozpoczęli naukę według nowej podstawy programowej, tj. kształcenie ogólne na poziomie klasy IV szkoły podstawowej oraz klasy I szkoły ponadgimnazjalnej, tj. zasadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego i technikum.
W roku szkolnym 2012/2013 pomoc skierowana została do trzech grup wiekowych: najmłodszych uczestników edukacji szkolnej - uczniów z klas I-III szkoły podstawowej oraz uczniów, którzy w roku szkolnym 2012/2013 rozpoczęli naukę według nowej podstawy programowej, tj. kształcenie ogólne na poziomie klasy IV szkoły podstawowej oraz klasy I szkoły ponadgimnazjalnej, tj. zasadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego i technikum.
W roku szkolnym 2013/2014 pomoc udzielana będzie na dofinansowanie kosztów zakupu podręczników szkolnych dla uczniów pochodzących z rodzin o niskich dochodach, którzy w roku szkolnym 2013/2014 podejmą naukę w klasie I-III szkoły podstawowej, V klasie szkoły podstawowej oraz klasie II szkoły ponadgimnazjalnej. Program obejmie również uczniów odpowiednich klas szkół artystycznych oraz szkół prowadzonych przez innych ministrów.
Do udziału w programie uprawnieni zostaną uczniowie:
- z klasy pierwszej szkoły podstawowej, o ile dochód w rodzinie nie przekracza na 1 osobę kwoty 539 zł netto, wyliczonej na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych,
- z klas pozostałych, o ile dochód w rodzinie nie przekracza na 1 osobę kwoty 456 zł netto, wyliczonej na podstawie ustawy o pomocy społecznej.
Dodatkowo do pomocy mogą być zgłaszani uczniowie, u których ww. dochód przekracza ww. kwoty, jednakże nie więcej niż 5% uczniów w poszczególnej gminie uprawnionych do objęcia programem.
Przyjmując, że ww. opisane kryteria dostępu do pomocy wynosić będą odpowiednio 25,7% uczniów klasy pierwszej oraz 18,8% uczniów pozostałych klas - do programu uprawnionych będzie 393 728 uczniów.
Dodatkowo 5% uczniów, tj. 96 759, mogłoby otrzymać pomoc poza kryterium dochodowym. W grupie uczniów spoza kryterium dochodowego znajdowaliby się również uczniowie klasy pierwszej szkoły podstawowej. W 2012 r. uczniowie klasy pierwszej szkoły podstawowej korzystali z programu wyłącznie na zasadzie spełniania podwyższonego kryterium dochodowego, jednakże samorządy, dyrektorzy szkół oraz rodzice zgłaszali potrzebę utrzymania dodatkowego kryterium również wobec tej grupy uczniów. Dotyczyło to przede wszystkim dzieci z rodzin wielodzietnych.
Analogicznie jak w latach 2010-2012 pomocą w formie dofinansowania zakupu podręczników do kształcenia ogólnego, w tym podręczników do kształcenia specjalnego, dopuszczonych do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, obejmuje się uczniów słabowidzących, niesłyszących, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim oraz od 2013 r. również uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym uczących się w każdym typie szkoły dla dzieci i młodzieży - bez względu na kryterium dochodowe. Przyjmuje się, że program obejmie 85 116 uczniów niepełnosprawnych.
Ponadto uprzejmie informuję, że w ramach realizowanego obecnie projektu systemowego pn. ˝E-podręczniki do kształcenia ogólnego˝ współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego zostaną opracowane interaktywne i multimedialne e-podręczniki przeznaczone do nauczania wybranych przedmiotów na poszczególnych etapach edukacyjnych i nieodpłatnie udostępnione na przygotowanym do tego celu portalu edukacyjnym.
Projekt zakłada opracowanie elektronicznych podręczników do nauczania edukacji wczesnoszkolnej, języka polskiego, historii, historii i społeczeństwa, wiedzy o społeczeństwie, przyrody, biologii, geografii, fizyki, chemii, matematyki, zajęć komputerowych, informatyki, edukacji dla bezpieczeństwa.
Elektroniczne podręczniki będą zamieszczone na publicznym, otwartym portalu edukacyjnym, umożliwiającym każdemu swobodny i darmowy dostęp do nich w dowolnym miejscu i czasie. Przewiduje się, że e-podręczniki powstałe w ramach projektu będą udostępnione na podstawie tzw. wolnych licencji. Będą działać w różnych środowiskach programowych i platformach sprzętowych (komputery, tablety, czytniki e-książek). Podręczniki wytworzone w ramach projektu będą również dostosowane do potrzeb uczniów niepełnosprawnych, w szczególności słabowidzących i niewidomych.
Przewiduje się, że pierwsze próbne wersje podręczników do matematyki będą udostępnione już we wrześniu 2013 r. Do czerwca 2015 r. powinny zostać przygotowane i udostępnione wszystkie planowane podręczniki.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Joanna Berdzik
Warszawa, dnia 27 czerwca 2013 r.