8 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (druki nr 3078 i 3708).

Poseł Sprawozdawca Robert Maciaszek:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Mam przyjemność i zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego, druki sejmowe nr 3078 i 3708.

    Wysoka Izbo! Celem projektu jest usunięcie lub zmiana przepisów niejasnych, sprzecznych z prawem międzynarodowym, tj. dyrektywą Rady nr 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. odnoszącą się do kompensaty dla ofiar przestępstw oraz Europejską konwencją o kompensacji dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z dnia 24 listopada 1983 r. Projekt poszerza zakres podmiotowy ustawy, wprowadza unormowania, które podwyższą maksymalną kwotę kompensaty.

    Jedną z najważniejszych zmian jest zmiana samego tytułu ustawy czy też zmiana w tytule ustawy, gdzie wyrazy ˝o kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw˝ zastępujemy wyrazami ˝o kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych˝. Wprowadza to możliwość występowania z wnioskiem o przyznanie kompensaty w sytuacji, gdy sprawca czynu nie może być ani oskarżony, ani skazany, np. z uwagi na niepoczytalność lub wiek.

    Nowelizacja znosi ograniczenia umożliwiające ubieganie się o kompensatę tylko osobom najbliższym będącym na utrzymaniu ofiary. Pozostawanie na czyimś utrzymaniu ma miejsce wtedy, gdy nie posiada się żadnego majątku ani źródła własnego dochodu, albo też uzyskuje się dochód w takiej wysokości, że nie pozwala on na samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych. Zgodnie z nową definicją osoby najbliższej będzie nią małżonek lub osoba pozostająca z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępny lub zstępny ofiary oraz osoba pozostająca z ofiarą w stosunku przysposobienia.

    Nowelizacja zmienia także definicję ofiary oraz osoby uprawnionej. Nowe definicje w sposób przejrzysty mają określić krąg podmiotowy ustawy. Zawarty w art. 4 ustawy wymóg posiadania przez ofiarę obywatelstwa polskiego lub innego państwa unijnego odbiega od wymogów dyrektywy, o której wspomniałem powyżej. W związku z tym w proponowanym brzmieniu art. 4 przyjęto kryterium miejsca stałego pobytu jako kryterium decydującego o możliwości uzyskania statusu osoby uprawnionej w rozumieniu ustawy.

    Zgodnie z zasadą subsydiarności kompensaty przysługuje ona tylko wówczas, gdy ofiara nie może uzyskać zwrotu kosztów związanych z leczeniem i rehabilitacją lub utraconych zarobków, lub innych środków utrzymania od sprawcy lub sprawców przestępstwa np. z tytułu ubezpieczenia lub ze środków pomocy społecznej. Nowelizacja nadaje nową treść art. 5 ustawy. W nowym brzmieniu tego przepisu wykreślono sformułowanie ˝z innego źródła lub tytułu˝. Powyższe usunie trudności interpretacyjne wynikające z niedookreśloności tego pojęcia, uniemożliwi także postawienie osobie ubiegającej się o kompensatę zarzutu, że nie uczyniła ona wszystkiego, by uzyskać odpowiednie środki rekompensujące koszty poniesione w związku z popełnieniem czynu zabronionego. Podnosi się także górny limit kwoty kompensaty z obecnie obowiązujących 12 tys. do 25 tys. zł, a gdy ofiara poniosła śmierć - do 60 tys. zł. Określenie możliwej wysokości zasądzanych kwot kompensaty w proponowanej wysokości pozwoli organom orzekającym na większą elastyczność i swobodę orzekania w kwestii wysokości kompensaty, a ofiarom przestępstw umożliwi uzyskanie kwot, które będą stanowić realne wsparcie w trudnym posttraumatycznym okresie życia. Jeśli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

    Nowelizacja uchyla także art. 7 i 13 ustawy. Artykuł 7 zawierał przesłanki odmowy prawa do kompensaty, które uzależniają je od warunków leżących po stronie sprawcy. Artykuł 5 ustawy jasno stanowi, że prawo do kompensaty przysługuje niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy przestępstwa zostali ustaleni. Do projektu dodano także przepis art. 7a, który w ust. 1 przewiduje możliwość zmniejszenia lub wyłączenia prawa do kompensaty, gdy ofiara przyczyniła się do popełnienia czynu zabronionego lub godziła się na ryzyko doznania skutków czynu zabronionego. Z kolei w ust. 2 przewiduje się odmowę przyznania kompensaty, gdy ofiara była współsprawcą czynu zabronionego, z którego wywodzi swoje uprawnienia, np. w przypadku wniosku o przyznanie kompensaty wniesionego przez uczestnika bójki. W nowym brzmieniu art. 8 zawiera również przepis dający możliwość wystąpienia z wnioskiem o przyznanie kompensaty przez inną osobę, pod której pieczą osoba uprawniona pozostaje, w przypadku gdy pokrzywdzonym jest osoba nieporadna ze względu na wiek lub stan zdrowia.

    Ważną zmianą jest także wydłużenie terminów złożenia wniosku o kompensatę do trzech lat od dnia ujawnienia się skutków czynu zabronionego, nie później jednak niż do pięciu lat od dnia jego popełnienia. Obecny termin może być niewystarczający do podjęcia właściwych decyzji i dochodzenia kompensaty w wyznaczonym przez ustawę czasie. Projekt ustawy doprecyzowuje także zawarte we wniosku o uzyskanie kompensaty dane w celu ułatwienia składania tych wniosków.

    Projekt przewiduje, że organem pomocniczym w sprawach czynów zabronionych popełnionych na terytorium Polski będzie prokurator prowadzący postępowanie w sprawie o czyn zabroniony, z którego pokrzywdzony wywodzi swoje uprawnienie do kompensaty. To właśnie prokurator bezpośrednio prowadzący sprawę ma wiedzę i informacje istotne dla uprawnionego w konkretnej sprawie.

    Nowelizacja wprowadza regulacje przewidujące możliwość zwrotu kompensaty lub sumy przyznanej tytułem zabezpieczenia w sytuacjach, w których ich przyznanie lub wypłata nastąpiły wbrew przepisom ustawy. W celu ułatwienia dostępu do uzyskania kompensaty zwalnia się również uprawnionych od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych postępowania w tego rodzaju sprawach. Pozwoli to także wyeliminować problem ponoszenia przez osoby wnioskujące o uzyskanie kompensaty kosztów urzędowych tłumaczeń na język polski dokumentów sporządzonych w języku obcym.

    Zmiany wprowadzane w ustawie niewątpliwie przyczynią się do szerszego wykorzystania w praktyce przepisów ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw i usuną bariery, które w obecnym stanie prawnym ograniczają uprawnionym uzyskanie kompensaty. Obowiązująca regulacja w zakresie kompensaty nie spełnia oczekiwań ofiar przestępstw.

    Chciałbym na koniec dodać jeszcze dane statystyczne, które były również przyczyną wprowadzenia nowelizacji obecnie obowiązującej ustawy. W 2013 r. wydatki przewidziane w budżecie państwa na odszkodowania zasądzone od Skarbu Państwa, m.in. właśnie z tytułu kompensaty, wyniosły niespełna 45 mln zł, przy czym sama kompensata, jeśli chodzi o te wydatki, kosztowała 256 tys. zł, co stanowi niespełna 0,6% wydatków poniesionych przez Skarb Państwa na odszkodowania. Świadczy to o tym, że ustawa uchwalona w 2005 r. nie spełniała oczekiwań ofiar przestępstw i poprzez bariery biurokratyczne utrudniała często ofiarom przestępstw dochodzenie sprawiedliwości w tym zakresie.

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Wnoszę o przyjęcie projektu zgodnie ze sprawozdaniem. Dziękuję. (Oklaski)