11 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3386).

Poseł Tadeusz Tomaszewski:

    Szanowna Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Szanowny Panie Ministrze! W imieniu Komisji Polityki Społecznej i Rodziny mam zaszczyt przedstawić komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3386).

    Podkomisja stała funkcjonująca w ramach Komisji Polityki Społecznej i Rodziny ds. organizacji pozarządowych, korzystając z dorobku Rady Działalności Pożytku Publicznego, opinii jednostek samorządu terytorialnego, przedstawicieli resortów, a nade wszystko sektora pozarządowego, przygotowała propozycję komisyjnego projektu ustawy. Ten projekt ustawy, chciałbym to podkreślić, jest elementem pewnego porozumienia wszystkich partnerów, partnerów pozarządowych, administracji samorządowej i administracji publicznej. Projekt ustawy przede wszystkim, po pierwsze, doprecyzowuje zapisy, które budziły wątpliwości w trakcie ich stosowania, po drugie, wprowadza nowe mechanizmy współpracy finansowej i pozafinansowej między sektorem a administracją publiczną, po trzecie, wzmacnia dialog społeczny m.in. poprzez nałożenie na ministrów oraz wojewodów obowiązku tworzenia rocznych i wieloletnich programów współpracy z organizacjami pozarządowymi po zasięgnięciu opinii tychże organizacji, a także powołania rad działalności pożytku publicznego wtedy, kiedy na biurku organów wykonawczych pojawią się stosowne wnioski poparte przez organizacje. Wówczas organy wykonawcze, zarówno marszałek województwa, zarząd powiatu, jak i wójt, burmistrz, prezydent, będą musiały w odpowiednim trybie przewidzianym w ustawie powołać rady działalności pożytku publicznego.

    Wysoki Sejmie! W projekcie ustawy, wziąwszy pod uwagę dorobek pracy w Radzie Działalności Pożytku Publicznego, okres stosowania ustawy, doprecyzowano definicję organizacji pozarządowej, z zakresu której wyłączono przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, banki i spółki prawa handlowego będące państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi. Na wniosek strony pozarządowej dodano nowe sfery działalności pożytku publicznego w zakresie działalności na rzecz integracji cudzoziemców. Chodzi w szczególności o sytuację, jaką mamy za wschodnią granicą, ale też o deklarację pani premier w sprawie cudzoziemców pochodzących z Syrii i innych państw. Jeżeli chodzi o integrację cudzoziemców w Polsce, to w coraz większym stopniu będziemy korzystali z pomocy sektora pozarządowego. Dlatego element sfery działalności pożytku publicznego wydaje się w pełni uzasadniony.

    Rozszerzyliśmy sferę działalności pożytku publicznego nie tylko na kwestię wypoczynku dzieci i młodzieży, ale wprost na działania na rzecz dzieci i młodzieży, o co apelowała również Polska Rada Młodzieży.

    Biorąc pod uwagę oczekiwania strony pozarządowej, wprowadziliśmy w sferze pożytku publicznego działania z zakresu udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej, bezpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz zwiększania świadomości prawnej obywateli. Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że w tej chwili w parlamencie toczą się finalne prace nad projektem ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Jeśli zajdzie potrzeba korelacji tych zapisów, to zapewne to uczynimy, bo tamten projekt ustawy jest już zaawansowany. Będziemy prowadzić nad nim prace.

    Wprowadzono nowe zasady dotyczące udostępniania informacji publicznej przez organizacje pozarządowe, które realizują zadania publiczne i dysponują majątkiem publicznym. W trakcie prac nad stosowną ustawą jednak nie uwzględniono, naszym zdaniem, specyfiki organizacji pozarządowych, bo przecież kwota 3 tys. zł nie może skutkować podjęciem wysiłku związanego z prowadzeniem Biuletynu Informacji Publicznej przez małe organizacje pozarządowe. Dlatego w naszym rozwiązaniu przewiduje się, że udostępnianie informacji publicznej będzie następowało m.in. poprzez ogłoszenia zamieszczane na stronie internetowej, dalej, na wniosek osoby zainteresowanej i poprzez ogłoszenia zamieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej - oczywiście na zasadach, o których mowa w ustawie o dostępie do informacji publicznej.

    Biorąc pod uwagę różny charakter rocznego i wieloletniego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi - przede wszystkim chodzi o sugestie strony samorządowej - wydłużono termin składania sprawozdania z realizacji programu współpracy z organizacjami pozarządowymi do 31 maja. Nałożono też obowiązek, aby w drodze zarządzenia po konsultacji była przygotowana opinia o wykonaniu rocznego i wieloletniego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Jak wcześniej wspomniałem, nałożono na resorty oraz wojewodów obowiązek formułowania tych programów po konsultacji z sektorem pozarządowym.

    Kolejne przepisy dotyczą doprecyzowania działalności odpłatnej pożytku publicznego. Działalność odpłatna to sprzedaż towarów i usług, które zostały wytworzone i świadczone, jeżeli chodzi o rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych, na zasadach przewidzianych w przepisach ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także reintegracji, integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, o których mowa w ustawie o spółdzielniach socjalnych oraz w ustawie o zatrudnieniu socjalnym.

    Jeśli chodzi o zadania publiczne, to sądzę, że jest to oczekiwana - wcześniej sygnalizowana przez ten sektor - zmiana, która wprowadza możliwość zlecania zadań w formie regrantingu polegającego na przekazaniu otrzymanej przez organizację pozarządową lub podmiot kościelny dotacji - za wiedzą i zgodą organu, który udzielił dotacji - innym organizacjom pozarządowym lub podmiotom kościelnym w celu realizacji zadania publicznego. To jest bardzo istotne, dlatego że nie we wszystkich jednostkach samorządowych muszą to robić gminy. Są bardzo dobrze rozwinięte sieci organizacji pozarządowych, które mogą przejąć te zadania. Ustaliliśmy również, że zadanie przekazywane w ramach regrantingu organizacjom pozarządowym, które będą je później realizować, nie podlega już formule finansów publicznych. A więc z jednej strony zrobiliśmy krok do przodu, natomiast z drugiej strony w przypadku innej kwestii, która jest podnoszona przez wiele osób w mailach do komisji, uznaliśmy, że środki pochodzące z 1% będą właśnie środkami publicznymi. Myślę, że w czasie prac w komisji musimy to ponownie przedyskutować, dlatego że wówczas wszystkie środki pochodzące z 1%, które będą wpływać do organizacji, będą podlegały regułom, jakim podlegają środki publiczne. Z tym m.in. wiąże się na przykład kwestia organizacji przetargów itd. W związku z tym powinniśmy się nad tym zastanowić.

    Na wniosek zwłaszcza przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego stworzyliśmy możliwość korzystania przez komisję konkursową z pomocy ekspertów, ale także powoływania w skład komisji konkursowych osób, które są spoza sektora pozarządowego, lecz są mieszkańcami danych wspólnot samorządowych. Tutaj w szczególności chodzi o małe gminy, gdzie jest mniejsza liczba organizacji, które są zaangażowane w proces aplikowania o zadania publiczne, i gdzie brakowało przedstawicieli do pracy w tychże komisjach konkursowych.

    Stworzyliśmy także prawną możliwość podzlecania zadania, oczywiście jeśli umowa na to zadanie publiczne to przewiduje. Często chodziło o bardzo proste sprawy. Na przykład organizacja pozarządowa, która jest organizatorem takiego zadania publicznego jak organizacja letniego wypoczynku dzieci i młodzieży, potrzebuje autokaru, żeby przewieźć dzieci z miejsca zamieszkania do miejsca, w którym organizowany jest ten wypoczynek. Oczywiście nie ma własnego autokaru, więc musi podzlecić zadanie. Stąd to rozwiązanie, można powiedzieć, jest w pełni zasadne.

    Jeśli chodzi o kontrolę realizacji zadań publicznych przez podmioty zlecające, zwłaszcza samorządy, do tej pory był to obowiązek ustawowy. Jednak, jak pokazuje praktyka, liczba tych zadań publicznych i liczba podmiotów, które realizują te zadania publiczne, powoduje, iż w rzeczywistości nie było pełnej realizacji tego zadania. Stąd w tej chwili wprowadzana jest możliwość wykonywania tych zadań publicznych przez administrację publiczną.

    Rozszerzyliśmy też zakres stosowania inicjatywy lokalnej m.in. o budowę, rozbudowę lub remont budynków oraz obiektów małej architektury, niekoniecznie stanowiących własność jednostki samorządu terytorialnego. Chodzi na przykład o parki, place, place zabaw należące do wspólnot mieszkaniowych.

    Zostaną też uproszczone wzory ofert i sprawozdania w przypadku małych grantów, tych do 10 tys. zł. Przypomnę, że organ wykonawczy na wniosek organizacji pozarządowej może w tym trybie udzielić dotacji do 10 tys. zł nie więcej niż dwa razy w roku... przepraszam, w kwocie nie większej niż 20 tys. zł w roku, wydając w ten sposób, jeśli chodzi o małe granty, nie więcej niż 20% środków przeznaczonych na współpracę z organizacjami pozarządowymi w danym roku budżetowym.

    W zakresie funkcjonowania mechanizmu 1% sam sektor zauważył, że potrzeba w tym obszarze głębszej regulacji, która uporządkuje wszystkie kwestie, jakie są podnoszone w mediach, przez obywateli, przez stronę publiczną. Jednak podkomisja i komisja, biorąc pod uwagę harmonogram prac i kończącą się kadencję parlamentu, uznały, że rozwiązania, jakie zaproponujemy w tym obszarze, to będą przede wszystkim te, które zostały uzgodnione i nie wprowadzają rewolucyjnych zmian. Ten mechanizm coraz lepiej funkcjonuje, coraz lepiej wspiera sektor pozarządowy w realizacji zadań w sferze publicznej, ale wymaga też korekty. Sądzę, że na taką korektę przyjdzie czas, zwłaszcza po pogłębionej analizie. W tym zakresie jest też - myślę - ciekawy dorobek pracy Najwyższej Izby Kontroli. Jednak głębszej nowelizacji powinno się dokonać poprzez projekt rządowy.

    W naszym projekcie, w naszej propozycji przede wszystkim przewidujemy wprowadzenie obowiązku informowania przez organizację pożytku publicznego o finansowaniu lub współfinansowaniu prowadzonej przez OPP akcji promocyjnej polegającej na zachęcaniu do przekazywania środków finansowych na ten cel. Chodzi o to, żeby obywatel wiedział, że jeśli organizacja decyduje się na akcję billboardową, na wynajęcie znanych twarzy, celebrytów, na używanie innych mechanizmów, to część jego pieniędzy jest przeznaczana właśnie na te cele. Wtedy po prostu zastanowi się, czy przeznaczy te pieniądze dla lokalnej organizacji pożytku publicznego, czy dla wielkich organizacji, które korzystają właśnie z tych instrumentów. Chodzi o to, żeby była pełna świadomość dotycząca akcji promocyjnej.

    Dla przejrzystości funkcjonowania tego mechanizmu wewnątrz organizacji wprowadza się obowiązek wyodrębnienia środków uzyskanych i wydatkowanych w ramach 1% w stopniu umożliwiającym określenie przychodów i kosztów. W tym przypadku również będą wyodrębnione środki, które są przeznaczane na promocję.

    Wprowadzono także zakaz wzywania do przekazywania i przekazywania środków pochodzących z 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego, które zostały wykluczone z wykazu ministra pracy i polityki społecznej. Każda z tych organizacji ma obowiązek w stosownym terminie złożyć sprawozdanie. Jeśli nie złoży tego sprawozdania, minister pracy wyklucza ją z wykazu na określony czas. Jednak powstała taka praktyka, że ci, którzy mieli możliwość gromadzenia tych środków i nagle obudzili się, że już nie mają tej możliwości, bo nie złożyli sprawozdania, szukali przestrzeni dla gromadzenia tychże środków finansowych poprzez szukanie partnerów w organizacjach, które mają taki status. Tak więc w tej sprawie będziemy mieć jasność, że wzajemne relacje tych, które są wykluczone, są prawnie zabronione, podlegają również karze grzywny.

    Najwięcej emocji, co widać w korespondencji, która jest kierowana do komisji, jak również do ministra itd., wzbudza zapis, który zakazuje tworzenia programów komputerowych do składania zeznań podatkowych, w których to programach na sztywno wpisany jest numer KRS. Nie chcemy w żadnym wypadku zabraniać tworzenia programów komputerowych, które zachęcają obywateli do przekazywania 1%, m.in. bezpłatnych programów do składania zeznań podatkowych. Ale niech obywatel ma możliwość wyboru, niech na okładce, opakowaniu płytki będzie zapisane: Masz taką możliwość, to dzięki naszym środkom finansowym przygotowaliśmy dla ciebie, podatniku, bezpłatny instrument, z którego możesz korzystać, i możesz wpisać w odpowiednią rubrykę nasz numer KRS. Dzisiaj, gdy spojrzymy w tę przestrzeń elektroniczną... Wielokrotnie widziałem, jak na portalach internetowych osoby apelowały: Słuchajcie, znajdźcie mi inną płytkę, z której mogę skorzystać, żeby złożyć zeznanie podatkowe, a która nie ma na sztywno wpisanego numeru KRS. Będziemy oczywiście z osobami, z przedstawicielami organizacji, które piszą do nas i dostrzegają zagrożenie dla samej idei pozyskiwania tą drogą środków z 1%, poszukiwali jak najlepszego rozwiązania w kwestii podpisu, ale chciałbym jednak, aby te organizacje, które - jak rozumiem - zainwestowały znaczące środki finansowe, a dzisiaj wynajmują znane kancelarie prawne w celu obrony tego mechanizmu, chciały też posłuchać innych i dać możliwość rzeczywistego wyboru, a nie żeby obligatoryjnie, na sztywno był wpisywany ten numer KRS.

    Projekt ustawy przewiduje po raz pierwszy utworzenie Funduszu Wspierania Organizacji Pożytku Publicznego, państwowego funduszu celowego, którego dysponentem będzie minister właściwy do spraw zabezpieczenia publicznego. Przychodami funduszu będą środki finansowe pochodzące z 1% podatku, niewydatkowane przez organizacje, które utraciły status pożytku publicznego, oraz środki wydatkowane w sposób niezgodny z art. 27 ust. 2. Powinny one być wydatkowane jedynie na zadania ze sfery pożytku publicznego. Ze środków zgromadzonych w Funduszu Wspierania Organizacji Pożytku Publicznego będzie również udzielane wsparcie organizacjom pożytku publicznego, będą ogłaszane konkursy. Ten problem pojawił się w czasie funkcjonowania nowelizowanej ustawy, stąd propozycja, żeby jednak to, co jest wydatkowane niezgodnie z prawem... Krótko mówiąc, chodzi o to, żeby w sytuacji, kiedy organizacja utraciła status i nie wydatkowała tych środków, one jednak dalej służyły wspieraniu organizacji pożytku publicznego. Stąd propozycja utworzenia państwowego funduszu celowego - Funduszu Wspierania Organizacji Pożytku Publicznego.

    W zakresie sprawozdawczości organizacji pożytku publicznego doprecyzowano, że organizacje pożytku publicznego zamieszczają po raz pierwszy sprawozdania merytoryczne i finansowe za rok, w którym uzyskały status organizacji pożytku publicznego. Te organizacje, których rok obrotowy nie jest rokiem kalendarzowym, będą składać sprawozdania merytoryczne i finansowe w terminie do 30 listopada. Projekt zakłada również likwidację podwójnego obowiązku sprawozdawczego dla fundacji. Fundacja posiadająca status pożytku publicznego będzie zobowiązana do zamieszczania sprawozdania merytorycznego tylko na stronie ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego i nie będzie musiała dodatkowo przekazywać tego sprawozdania ministrowi właściwemu ze względu na zakres jej działania. Za zgodą strony rządowej wprowadziliśmy również ograniczenie czasu trwania jednej kontroli prowadzonej z inicjatywy ministra właściwego lub innych organów: w przypadku organizacji pożytku publicznego w ciągu roku nie powinna ona trwać dłużej niż 24 dni robocze.

    Biorąc pod uwagę funkcjonowanie Rady Działalności Pożytku Publicznego, aktywność w tej radzie strony publicznej, w szczególności strony rządowej, i to, że często zmieniają się jej przedstawiciele, przypomnę, że jest to działalność wolontariacka i do pracy w radzie działalności pożytku publicznego nie ma zbyt wielu chętnych, bo nie jest to rada nadzorcza. W związku z powyższym również w tej sprawie wspólnie doszliśmy do wniosku, że ta wzajemna relacja strony publicznej i strony pozarządowej będzie konstruowana inaczej. Przyjęliśmy, że przynajmniej 50% to będą przedstawiciele organizacji pozarządowych, a pozostałe 50% to będą przedstawiciele administracji publicznej i jednostek samorządu terytorialnego. Zunifikowano także okres kadencyjności: w przypadku zarówno Rady Działalności Pożytku Publicznego, jak i rad gminnych, powiatowych i wojewódzkich kadencja będzie wynosić trzy lata.

    Jak wspomniałem na wstępie, wprowadzamy obowiązek powoływania rad działalności pożytku publicznego w terminie dwóch miesięcy od dnia wpłynięcia wniosku podpisanego przez przedstawicieli przynajmniej 50 organizacji pozarządowych i ewentualnie podmiotów kościelnych. Marszałek województwa będzie miał obowiązek utworzenia wojewódzkiej rady działalności pożytku publicznego właśnie w ten sposób, natomiast w gminach i powiatach wystarczy pięć organizacji, które złożą stosowny wniosek, i organ będzie zobowiązany do powołania tej rady w ciągu 30 dni. Oczywiście jeśli będzie się ociągał, jest możliwość wniesienia stosownej skargi na bezczynność organu do sądu administracyjnego.

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Szczegółowy opis zmian znajduje się w druku nr 3386. Jak wspominałem, ten projekt jest efektem wspólnej pracy, i mam nadzieję, że również po pierwszym czytaniu będziemy wspólnie poszukiwać rozwiązań, jeśli chodzi o projektowaną ustawę, że będziemy w lepszy sposób dokonywać zapisów w tym zakresie. Ale też chcemy, żeby te zapisy w znacznej mierze odpowiadały na kwestie dotyczące uporządkowania spraw, zwłaszcza funkcjonowania mechanizmu 1%. Środkami, w tej chwili jest to już ponad 500 mln zł, które są w wyniku decyzji podatników przekazywane do organizacji pożytku publicznego, trzeba dysponować w sposób transparentny i muszą one służyć zadaniom, które przewidziane są w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Dziękuję uprzejmie. (Oklaski)