28 i 29 punkt porządku dziennego:

  28. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2010-2011 (druk nr 738) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 951).
  29. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2012-2013 (druk nr 3166) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 3202).

Poseł Tadeusz Tomaszewski:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dzisiejsza debata o sprawozdaniach związanych z realizacją ustawy o spółdzielczości socjalnej w latach 2010-2013 to pierwszy okres naszego parlamentarnego monitoringu poprzedzonego badaniem aktywności spółdzielczości socjalnej. Z tych badań wyłania się obraz publicznego wsparcia tych podmiotów ekonomii społecznej, który funkcjonuje i, jak się okazuje, biorąc pod uwagę sytuację ekonomiczną tychże podmiotów, wymaga stałego udoskonalania.

    Po pierwsze - i nad tym będziemy, mam nadzieję, jeszcze pracować w tej kadencji - zastąpienie fakultatywności, możliwości obligatoryjnością, jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia społeczne, refundację składek na ubezpieczenia społeczne z Funduszu Pracy. Niestety forma fakultatywna nie do końca się sprawdza.

    Po drugie, jak wynikało z debaty, mamy różne formy wsparcia finansowego, na przykład z Funduszu Pracy, z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych czy ze środków europejskich, i każde jest na innych zasadach i w innej wielkości. Chodziłoby o to, żeby jednak spróbować ujednolicić ten system pomocy, tak aby nie trzeba było tutaj robić różnych slalomów i szukać różnych rozwiązań.

    Po trzecie, trzeba również dobrze przygotować się - to jest ostatni gwizdek, tak można powiedzieć po sportowemu - do pozyskiwania środków europejskich na rozwój spółdzielczości socjalnej i całego obszaru ekonomii społecznej.

    Także, jak wynika z tych badań, musimy nadal prowadzić dużą pracę informacyjno-edukacyjną w stosunku do szeroko rozumianej władzy publicznej, jak również jednostek samorządu terytorialnego, które poprzez zmiany, które wprowadziliśmy, mogą być naturalnym partnerem tychże podmiotów, ale też mogą być inicjatorami powoływania spółdzielni socjalnych, które, po pierwsze, będą rozwiązywały problemy lokalnego rynku pracy, po drugie, będą podejmowały również zadania związane z realizacją zadań własnych gminy, powiatu czy województwa, po trzecie, mają możliwość wsparcia czy wykorzystania własnego zasobu komunalnego. Dzisiaj często słyszymy o likwidowanych szkołach. Chodzi chociażby o wykorzystanie tych budynków poprzez umożliwienie na korzystnych warunkach korzystania z tychże obiektów. Gmina jako osoba prawna, członek tej spółdzielni może to doskonale czynić.

    Powinniśmy także wykazać dużą determinację, jeśli chodzi o stosowanie instrumentu klauzuli społecznej w zamówieniach publicznych. Tak się składa, że poprzez dwie interpelacje zmonitorowałem stosowanie tej klauzuli w odniesieniu do zamówień publicznych w ministerstwach. Wynika z tego, że w 2010 r. z klauzuli społecznej skorzystały tylko izby celne podległe ministrowi finansów, natomiast jeśli chodzi o pozostałe ministerstwa, odpowiedź pozytywna jest tylko z jednego - z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z pozostałych - zero. Zacząłem więc szukać sprzymierzeńca. Skoro mamy rozwiązanie prawne, to zwróciłem się do pani minister do spraw równego traktowania. Pani minister, wówczas Kozłowska-Rajewicz, wysłała pismo, prośbę, przypominając swoim koleżankom i kolegom ministrom, że jest takie rozwiązanie prawne i powinni do niego sięgać. Jak było dalej? W 2011 r. nic się nie zmieniło - izby celne podległe ministrowi finansów oraz minister nauki i szkolnictwa wyższego, pozostali nie uznali za stosowne, aby w swoich przetargach zastosować klauzulę. W 2012 r., to są odpowiedzi ministrów, również nic się nie zmieniło - izby celne oraz minister nauki i szkolnictwa wyższego. Zauważam zmianę w 2013 r., z której to analizy wynika, że minister pracy i polityki społecznej - powiedziałoby się: wreszcie - pięć razy zastosował tę klauzulę, minister skarbu państwa - raz, pięć razy - minister edukacji narodowej, jeden raz - minister spraw wewnętrznych, siedem razy - minister obrony narodowej, także jednostki podległe ministrowi sprawiedliwości, Służba Więzienna siedmiokrotnie zastosowała w zamówieniach publicznych klauzulę społeczną.

    Warto też przyjrzeć się powodom braku zaufania do klauzuli społecznej w przetargach. W odpowiedziach na interpelacje ministrowie piszą, jakie są przyczyny braku stosowania tej procedury. Mówią, że chodzi między innymi o to, że nie pozwala im na to specyfika zamówień dokonywanych przez resort. Ze względu na różnorodne przedmioty zamówienia oraz w większości krótkie (jednorazowe) terminy realizacji zamówień zastosowanie klauzul społecznych może spowodować, że zbyt mała będzie liczba wykonawców uczestnicząca w postępowaniach ze względu na wymagania, przepisy. Brakuje - i to jest oczywiście dla pana ministra, ale także dla nas sygnał - jednoznacznych i jasnych przepisów w niniejszym zakresie. Brakuje także wzorca zamówienia publicznego z użyciem klauzuli społecznej, w szczególności przykładów dobrych praktyk stosowania klauzul społecznych, w szczególności wzorów stosownych zapisów w ogłoszeniach, specyfikacjach i umowach.

    Podkreślić należy też fakt, że stosowanie klauzul społecznych w świetle dyrektyw unijnych nie jest obligatoryjne, to oczywiście wiemy, ale też że w tej sprawie ma miejsce krok do przodu. Chodzi m.in. o tę wymaganą w dyrektywach ilość na poziomie 35%, czyli o to obniżenie. Z tego wynika, że również w Unii Europejskiej zdecydowanie się o tym myśli. Informacje o braku dobrych praktyk, o wzorach itd. powodują, że np. poprzez Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych czy ewentualnie kolejny program w ramach FIO, czy też za sprawą innych instrumentów musimy docierać do szeroko rozumianej administracji publicznej. Jak wynika z tej analizy, jak również z podawanych tutaj, z tej trybuny, przykładów, tam także jest duże pole do działalności spółdzielni socjalnych. Życzliwa administracja publiczna to jest pół sukcesu w pozyskiwaniu rynku zamówień publicznych, właśnie dla ludzi traktowanych w sposób szczególny na rynku pracy, ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym. Chodzi o włączanie do grupy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym również osób po zakończeniu leczenia odwykowego, wychodzących z więzień czy mających problemy z integracją, cudzoziemców. Przecież tych problemów mamy dużo i będziemy mieć ich coraz więcej. W związku z powyższym musimy aktywnie próbować również wobec osób najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym ten proces włączania w rynek pracy stosować, mając na uwadze m.in. klauzule społeczne, ale też to, że przecież usługi publiczne, takie jak opieka nad dziećmi do lat 3, prowadzenie przedszkola, żłobka, to też może być sprawa otwarta.

    Myślę, że to, co proponują w wyniku monitoringu funkcjonowania ustawy ludzie z sektora ekonomii społecznej, czyli żeby stworzyć inne warunki, to znaczy, krótko mówiąc, żeby można było zatrudniać więcej osób, nie tylko wykluczonych społecznie, żeby to było 70%, a nie 50%, żeby można było prowadzić usługi publiczne, to też będzie ważny krok, pozwalający na rozwój tych podmiotów, zatrudnianie z czasem osób wykluczonych społecznie, a także rozwiązywanie określonych problemów społecznych. Przecież takie strategie rozwiązywania problemów społecznych są dzisiaj obligatoryjne, są przyjmowane przez rady gmin i miast na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Można z tych strategii wyczytać, jakie są problemy dotyczące włączeń osób czy braku propozycji włączania osób wykluczonych społecznie, i wtedy proponować, m.in. jako jeden z elementów przeciwdziałania temu wykluczeniu, wspieranie powołania lub bezpośrednie uczestnictwo w powołaniu i funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych.

    W imieniu Klubu Poselskiego Sojusz Lewicy Demokratycznej chciałbym podziękować wszystkim tym, którzy zdecydowali się na utworzenie i prowadzenie spółdzielni socjalnych, wszystkim instytucjom i osobom, które wspierają działania tych osób, a także podziękować wszystkim tym, którzy tworzą instrumenty wsparcia, systemowe instrumenty wsparcia na rzecz rozwoju spółdzielczości socjalnej.

    Klub Poselski Sojusz Lewicy Demokratycznej pozytywnie ocenia rozwój spółdzielczości socjalnej i dane, które są zawarte w obu sprawozdaniach przygotowanych przez Radę Ministrów. Dziękuję. (Oklaski)