20 i 21 punkt porządku dziennego:

  20. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o realizacji działań wynikających z ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ w 2012 r. (druk nr 2303) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 2784).
  21. Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o realizacji działań wynikających z ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ w 2013 r. (druk nr 2850) wraz ze stanowiskiem Komisji Zdrowia (druk nr 3176).

Poseł Janina Okrągły:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Zdrowia dotyczące informacji rządu o realizacji działań wynikających z ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ w roku 2012. Są to druki nr 2303 i 2784.

    Informacja rządu wpłynęła do Sejmu 31 marca 2014 r. Marszałek nadał informacji numer i 10 kwietnia skierował ją do Komisji Zdrowia. 8 października 2014 r. komisja rozpatrzyła przedmiotową informację, którą przedstawił wiceminister zdrowia pan Igor Radziewicz-Winnicki.

    Informacja dotyczy zadań realizowanych właśnie w 2012 r. Przypomnę, że jest to drugi rok obowiązywania wymogu corocznego składania sprawozdań. Sprawozdanie zostało opracowane przez ministra zdrowia, który jest koordynatorem ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝, i uwzględnia ono informacje przekazane przez ministrów: edukacji narodowej, pracy i polityki społecznej, nauki i szkolnictwa wyższego, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych oraz obrony narodowej, a także przez Narodowy Fundusz Zdrowia i jednostki samorządu terytorialnego.

    Dokument składa się z trzech rozdziałów. W syntetyczny sposób opisuje w rozdziale I najważniejsze działania podejmowane przez resorty i jednostki samorządu terytorialnego. Rozdział II przedstawia środki finansowe wydatkowane na ten cel, a w rozdziale III skrótowo przedstawiono wyniki obrazujące osiągnięte efekty.

    Dyskusja była burzliwa. Może przedstawię najważniejsze problemy, które zostały przedstawione w informacji oraz które były podejmowane na posiedzeniu komisji.

    Tworzenie środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej to największe wyzwanie dla polskiej nowoczesnej opieki psychiatrycznej. Wprawdzie w 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia jako priorytet w zakresie opieki psychiatrycznej uznał właśnie promocję środowiskowego modelu i na finansowanie tego rodzaju świadczeń przeznaczył o ponad 40% więcej środków niż w 2011 r., jednak jest to jeszcze stanowczo za mało. Efektem było zawarcie o 46 więcej niż w 2011 r. umów w zakresie leczenia środowiskowego, tj. w 2012 r. tych umów było zaledwie 62. Był to też wzrost w stosunku do poprzedniego roku, roku 2011, kiedy było ich 45, z tym że, jak podkreślam, nie jest to absolutnie zadowalające. Blokują ten rozwój nie tylko środki finansowe, lecz także bariery prawne i świadomościowe.

    Problemem podkreślanym przez psychiatrów w czasie dyskusji są i były niskie wyceny świadczeń psychiatrycznych. Trzeba jednak podkreślić, że nakłady systematycznie wzrastają. I tak w 2012 r. NFZ przeznaczył na leczenie psychiatryczne ponad 2135 mln zł, tj. o 7% więcej niż w 2011 r. Nominalnie przekłada się to na 140 mln zł więcej.

    Ministerstwo Zdrowia zrealizowało przygotowaną w poprzednim roku kampanię informacyjno-edukacyjną ˝Co czwarty z nas miał lub będzie mieć problemy ze zdrowiem psychicznym˝, promującą postawy zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałającą dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez zmianę świadomości społecznej i poszerzanie wiedzy o zdrowiu psychicznym.

    Ministerstwo Zdrowia zorganizowało również ankietę skierowaną do samorządów, a dotyczącą przyczyn niepodejmowania działań związanych z realizacją ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝. Samorządy wskazywały na brak pieniędzy i brak kadr, a także, co dziwne, na brak grup, do których miałoby to być adresowane. To już jednak się zmienia w 2013 r. i samorządy są coraz bardziej świadome znaczenia tych działań.

    Z przedstawionej informacji wynika, że najbardziej zdefiniowane, długofalowe działania podejmowane były przez takie resorty jak Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ale wynika to z małych, dość jednorodnych populacji, do których adresowane są działania tych resortów, bo to są żołnierze, funkcjonariusze i pracownicy służb mundurowych i ich rodziny oraz osadzeni. Resorty te systematycznie i w sposób ciągły, zresztą już od wielu lat, prowadzą działania profilaktyczne, programy korekcyjno-edukacyjne, warsztaty radzenia sobie ze stresem i, co jest ważne, warsztaty radzenia sobie z agresją. Trzeba podkreślić skuteczność programów prowadzonych przez te resorty, szczególnie w zakresie zapobiegania samobójstwom. Dotyczy to głównie osób osadzonych i żołnierzy. I tak w 2012 r. wskaźnik samobójstw wśród osób pozbawionych wolności był o połowę niższy w porównaniu do roku 2010. Analogicznie przedstawiało się to w wypadku żołnierzy. Inaczej to wygląda w populacji ogólnej, w której wskaźnik samobójstw jednak nam wzrasta.

    Może powiem też od razu, jakie kwoty były wydatkowane przez te resorty. Ministerstwo Obrony Narodowej na działania z zakresu ochrony zdrowia psychicznego wydało 28,5 mln zł, MSW - ok. 180 tys., Ministerstwo Sprawiedliwości nie podało tego w informacjach. Nie są to kwoty najwyższe, powinny być jednak zwiększone, co podkreślano w informacji.

    Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuowało działania w zakresie promocji zdrowego stylu życia i promocji zdrowia uwzględnione w podstawie programowej, kontynuowało realizację programu ˝Szkoła promująca zdrowie˝, realizowało programy edukacyjne i profilaktyczne oraz organizowało szkolenia, a dotyczyły one zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży. Obejmowały te programy uczniów, ale także nauczycieli i rodziców, którzy chcieli podnieść swoje kompetencje wychowawcze.

    W 2012 r., o czym mówił pan minister, realizowany był projekt systemowy ˝Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi˝. Trzeba podkreślić także, że zwiększa się ilość poradni świadczących usługi psychologiczne dla uczniów. I tak, o 60 poradni w stosunku do roku 2011 wzrosła ilość poradni psychologiczno-pedagogicznych w 2012 r.

    Jednym z głównych realizatorów ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝ jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Na ten cel, na realizację tak ściśle dedykowanych do osób z zaburzeniami psychicznymi programów ˝Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi˝ i ˝Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy˝, wydatkowało ono 3 mln zł w 2012 r. Podkreślę, że pierwszy program realizowany jest już od 2006 r.

    Na zadania związane z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla takich osób wydatkowano 30 mln zł, ponad 16 mln na działania inwestycyjne w środowiskowych domach samopomocy. Skutkuje to systematycznym zwiększaniem ilości nowych miejsc w istniejących już środowiskowych domach samopomocy i powstawaniem nowych domów. I tak, w 2016 r. powstało 16 tego typu placówek. Aktualnym problemem, co chciałabym podkreślić, placówek tego typu jest przede wszystkim sposób finansowania, gdyż wysokość dotacji przeznaczonej na jedną osobę, jednego podopiecznego, stoi w miejscu, natomiast wymagania i zapotrzebowanie są coraz większe. I to jest istotną sprawą w środowiskowych domach samopomocy.

    Ważną kwestią była aktywizacja zawodowa. Systematycznie, chociaż powoli, wzrasta ilość takich osób zatrudnionych, osób z zaburzeniami psychicznymi, które podejmują pracę. Jest to jednak jeszcze niezadowalający wzrost. W 2012 r. realizowany był projekt ˝Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy˝. Jest to projekt realizowany od 2011 do 2013 r. Ministerstwo realizowało program ˝Aktywne formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu˝ skierowany do instytucji tworzących centra i kluby integracji społecznej. Ten program, a to jest program wieloletni, realizowany jest od 2011 do 2015 r.

    Jednostki samorządu terytorialnego, województwa. W 2012 r., podkreślam, na terenie ośmiu województw został opracowany regionalny program ochrony zdrowia psychicznego, w pięciu województwach opracowany program uwzględniał harmonogram realizacji działań ˝Narodowego programu ochrony zdrowia psychicznego˝. Wszystkie regionalne programy uwzględniały również ustalone przez województwo priorytety promocji zdrowia psychicznego. Programy te realizowane były głównie w tych województwach przez podmioty lecznicze. W siedmiu województwach prowadzone były działania informacyjne dotyczące dostępnej pomocy dla ofiar przemocy. Muszę podkreślić, że właśnie w 2012 r. rozpoczęto realizację kampanii ˝Biała wstążka˝, która jest coraz bardziej znana. Dotyczy ona ograniczenia i przeciwdziałania przemocy, szczególnie wobec kobiet.

    Powiaty. W 2012 r. tylko 80 na 314 powiatów rozpoczęło realizację programów promocji zdrowia, czyli 25% z nich, programów, które przyczyniły się do szerzenia wiedzy na temat instytucji świadczących pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi, na temat zagrożeń i radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi.

    Średnia wydatków w tych powiatach wynosiła ok. 500 tys., a chcę powiedzieć, że średnia wydatków poniesionych na realizację programów ochrony zdrowia psychicznego w województwach, które je podjęły i złożyły sprawozdania, to ok. 1700 zł.

    Działania podjęło 608 gmin. Głównymi realizatorami programu były jednostki organizacyjne pomocy społecznej, czyli OPS-y, i szkoły. Gminy przeznaczyły na cele związane z programem ok. 180 tys. zł.

    Dyskusja na posiedzeniu komisji, jak powiedziałam, dotyczyła nie tylko realizacji programu w 2012 r., ponieważ to są informacje sięgające wstecz, ale przede wszystkim tego, co jest nakierowane na przyszłość. Dotyczyła głównie coraz większego w społeczeństwie polskim problemu depresji i narastającej liczby samobójstw. W 2013 r. został wdrożony przez ministerstwo program zapobiegania samobójstwom i mam nadzieję, że po tych złych latach 2012, 2013 i 2014 liczba samobójstw w społeczeństwie polskim będzie już systematycznie spadała.

    Czego brakowało w tym sprawozdaniu? Porównania do roku poprzedniego i nakierowania na cele w latach następnych.

    Komisja Zdrowia pozytywnie przyjęła przedstawioną informację i rekomenduje Wysokiej Izbie jej przyjęcie. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

    (Przewodnictwo w obradach obejmuje wicemarszałek Sejmu Jerzy Wenderlich)