15 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Umowy między Europejską Organizacją Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącej warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Europejskiej Organizacji Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej, podpisanej w Warszawie w dniu 28 października 2014 r. (druki nr 3094 i 3172).

Poseł Sprawozdawca Tadeusz Iwiński:

    Dziękuję.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Zacznę od tego, że wszystko wskazuje na to, iż mamy do czynienia z drugim w ciągu kilku lat ważnym wydarzeniem na styku nauki i praktyki gospodarczej po niedawnym wejściu Polski do ESA, czyli Europejskiej Agencji Kosmicznej, i mamy tu do czynienia z dość zbliżoną, choć nie identyczną tematyką. I nie mówię tego dlatego, że akurat umowę podpisano z zeszłym roku w moje imieniny, to zbieg okoliczności. Trzeba zaakcentować, że Polska od bardzo dawna, od kilkunastu lat, starała się o członkostwo w tej organizacji, która istnieje od 1962 r. Stopniowo przystępowały do niej poszczególne państwa. Celem było zbudowanie na półkuli południowej, gdzie są szczególnie dogodne warunki do obserwacji, zwłaszcza w Chile, wielkiego obserwatorium i korzystanie z wyników tych prac, i to się stało. Można powiedzieć, że to jest w jakiejś mierze ostatni odcinek sztafety, ponieważ polscy astronomowie w historii zapisali się wyjątkowo dobrze. Nie chcę nawiązywać tu do Mikołaja Kopernika, ale tylko przypomnę jego słowa, cytuję: A cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko, co piękne? Zatem jeżeli godność nauk mamy oceniać według ich przedmiotu, to bez porównania najprzedniejszą w nich będzie ta, którą nazywają astronomią. I my, poczynając od Kopernika, poprzez Heweliusza, Rosjanina polskiego pochodzenia Konstantego Ciołkowskiego z Kaługi, który był synem zesłańca, mieliśmy i mamy wyjątkowy urodzaj astronomów. Jak w mało której dziedzinie rzeczywiście nasze prace teoretyczne i praktyczne się liczą. Warto o tym wspomnieć. Chciałbym wymienić tylko kilka nazwisk, bo oczywiście nie mogę wymienić wszystkich: pani prof. Wilhelmina Iwanowska, która stworzyła całą szkołę toruńską, Tadeusz Banachiewicz, Eugeniusz Rybka, Józef Smak, Kazimierz Kordylewski, Włodzimierz Zonn, Bohdan Paczyński. Jest także nowe pokolenie, myślę tu chociażby o Aleksandrze Wolszczanie pracującym głównie w Stanach Zjednoczonych, ale też wywodzącym się ze szkoły toruńskiej.

    Otóż ta organizacja się stopniowo, jak mówiłem, rozbudowywała, ma też siedzibę w Chile. Chile ma bardzo długie wybrzeże. Główne obserwatorium znajduje się na pustyni Atakama. W Polsce Atakama jest znana tylko z tego, że zmieniona trasa rajdu Dakar prowadzi przez część Atakamy. Ale tak naprawdę główne obserwatorium jest w La Silla Paranal. La silla, notabene, po hiszpańsku znaczy krzesło. Obserwatorium znajduje się na wysokości ponad 2600 m. Wśród wielu dokumentów, które są z tym związane - oczywiście ich nie będę omawiał, bo musiałbym tu spędzić co najmniej godzinę - był także protokół zawarty rok później, w 1963 r., z rządem Chile.

    Nie było żadnych wątpliwości na wspólnym posiedzeniu 18 lutego sejmowych Komisji: Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Spraw Zagranicznych. Rekomendacja jest jednoznaczna. Za chwilę jeszcze powiem o pewnych wątkach finansowych, natomiast sama umowa jest chyba umową klasyczną w sensie ratyfikacji. Umowa ma osiem artykułów, ustawa -dwa artykuły. O pewnej wyjątkowości świadczy to, że dossier, zbiór dokumentów obejmuje konwencję o utworzeniu organizacji, która składa się z ośmiu artykułów, ale do tego są dołączone także ważne protokoły. Często bywa tak, że protokoły są dłuższe niż same konwencje, nie mówiąc o umowach. Chodzi zwłaszcza o protokół finansowy, a także o bardzo rozbudowany protokół dotyczący immunitetów, obejmujący 35 artykułów. Naturalnie tego nie będę omawiał.

    Co jest rzeczą najistotniejszą? Gdyby powiedzieć o korzyściach dla Polski, są to korzyści trzech rodzajów. Są to korzyści naukowe, gospodarcze i edukacyjne. Chodzi o to, pan prof. Włodzisław Duch mówił o tym na naszym posiedzeniu, że Europejska Organizacja Badań Astronomicznych na Półkuli Południowej, cytuję: to największe i najnowocześniejsze obserwatorium astronomiczne na świecie. Z jednej strony przystąpienie do organizacji gwarantuje dostęp do stypendiów i staży naukowych, do wszystkich urządzeń badawczych, które ESO posiada, dostęp do opracowań technicznych i patentów, z drugiej umożliwia pokrycie wszystkich kosztów prowadzonych obserwacji, łącznie z kosztami podróży, noclegów. Jeżeli chodzi o możliwe korzyści gospodarcze, to wspomnę tylko o jednej. Mianowicie ta organizacja rozpoczyna olbrzymią inwestycję. Chodzi o budowę teleskopu E-ELT o średnicy zwierciadła prawie 40 m. Dla porównania największe aktualnie działające teleskopy optyczne mają średnicę ok. 10 m. Tylko ta inwestycja ma budżet przekraczający miliard euro. W przetargach na budowę poszczególnych inwestycji mogą uczestniczyć tylko firmy z krajów członkowskich. W tej chwili jest ich 15. Zakładając, że polskie przedsiębiorstwa i instytuty naukowo-techniczne są w stanie zaabsorbować od 1 do 2% tej kwoty, daje to od 10 do 20 mln euro w perspektywie kilku lat.

    Oczywiście, trzeba płacić składkę, jak zawsze, jeżeli chodzi o organizacje międzynarodowe. Trzeba także wpłacić pewną sumę pieniędzy, chodzi o opłatę początkową. Otóż uzgodniona z ESO wysokość rocznego wkładu finansowego za rok ubiegły wynosi zero, natomiast za 2015 r. roczny wkład finansowy wyniesie 3350 tys. euro. Oczekiwane zwroty finansowe po początkowym okresie dostosowawczym sięgną nie mniej niż 3 mln euro rocznie i na podobną, zbliżoną kwotę, co najmniej 1-2 mln euro rocznie, można oczekiwać, jeśli chodzi o swoisty zwrot w postaci stypendiów płaconych młodym naukowcom.

    Nie będę wchodził tu oczywiście w wątki szczegółowe, ale wspomnę tylko o tym, że obserwatoria La Silla, Paranal, miałem okazję być w Chile, ale niestety nie w tej części - ? propos, gdy się pokazuje prognozę pogody w telewizji chilijskiej, to ze względu na te tysiące kilometrów wybrzeża pokazuje się to w trzech odcinkach: północny, środkowy i południowy - mają teleskopy średniej wielkości, także teleskopy narodowe. Tam na teleskopie 3,6 m pracuje spektograf HARPS, znany z licznych odkryć planet pozasłonecznych. Notabene prof. Wolszczan, który jest obecnie chyba najwybitniejszym z żyjących astronomów, być może nawet w skali światowej - jeden z noblistów z dziedziny fizyki, gdy przemawiał, to wymieniał i cytował właśnie prof. Wolszczana - prowadził długi czas obserwacje w Arecibo, to jest jedno z największych obserwatoriów na Puerto Rico. Zresztą prof. Wolszczan właśnie zasłynął z odkrycia planet poza układem słonecznym, co jest szczególne.

    Konkludując, panie marszałku, koleżanki i koledzy, wydaje się, że to jest sprawa taka, co do której nie ma wątpliwości. Natomiast nie mówiłem też o korzyściach edukacyjnych, tylko je sygnalizowałem. To jest bardzo ważna rzecz dla wszystkich pokoleń, dla studentów, dla ludzi nauki, a także dla przedstawicieli gospodarki. Myślę, że jeżeli to będziemy tak dobrze wykorzystywali, jak to widać po początkowym funkcjonowaniu polskiego udziału w Europejskiej Agencji Kosmicznej, to będzie z tego korzyść duża. Dlatego jeszcze raz w imieniu obu komisji wnoszę o uchwalenie ustawy o ratyfikacji tej umowy sprzed czterech miesięcy. Dziękuję bardzo. (Oklaski)