13 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie ministra pracy i polityki społecznej z realizacji programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ za okres styczeń 2010 r. - grudzień 2013 r. (druk nr 2793) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 2947).

Poseł Krzysztof Michałkiewicz:

    Panie Marszałku! Pani Minister! Wysoka Izbo! Sprawozdanie z realizacji programu ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ dotyczy lat 2010-2013. Warto jednak przypomnieć, że program ten został uchwalony w grudniu 2005 r. Wtedy zostały określone cele programu, jak również formy i sposoby jego realizacji.

    Głównym celem programu było wsparcie samorządów gminnych w zakresie realizacji zadania o charakterze obowiązkowym, to jest dożywiania dzieci oraz zapewnienia posiłku osobom jego pozbawionym. Program miał także zachęcić samorządy, aby realizując zadanie, dbały o zdrowy styl żywienia, rozwijały w gminach bazę żywieniową, zwracały szczególną uwagą na potrzeby dzieci i młodzieży w tym zakresie. O tym, że taki program był potrzebny, najlepiej świadczy fakt, że po zrealizowaniu programu w latach 2006-2009 został on przedłużony na lata 2010-2013, a następnie w grudniu 2013 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę o ustanowieniu wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w tym zakresie na lata 2014-2020.

    Przedstawione sprawozdanie dosyć szczegółowo przedstawia dane statystyczne z realizacji programu w latach 2010-2013. Możemy się z niego dowiedzieć, że w programie uczestniczyły prawie wszystkie gminy w Polsce, tj. średnio 2478 gmin. Corocznie programem było objętych około 2 mln osób, w tym rocznie średnio 380 325 dzieci do ukończenia 7. roku życia, 723 852 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz 904 991 osób dorosłych. Pomoc była udzielana w formie posiłków, zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności, jak również w formie pomocy rzeczowej.

    Warto podkreślić, że posiłek najczęściej wydawany był w formie pełnego obiadu lub jednego gorącego dania. Spośród 879 632 osób korzystających w trakcie roku z posiłków zdecydowaną mniejszość, bo 61 659 osób, to były osoby, które korzystały z posiłków w formie mleka, bułki lub kanapki.

    Warto także wspomnieć, że pieniądze z programu wykorzystane zostały także na tworzenie w gminach bazy żywieniowej. W latach 2010-2013 utworzono przy pomocy programu 281 nowych stołówek i 259 specjalistycznych pomieszczeń do ich wydawania. Środki z programu mogły być także wykorzystywane na wyposażanie i modernizację bazy żywieniowej.

    Mimo szczegółowych danych z lat 2010-2013 w sprawozdaniu brak jest pogłębionej analizy niepokojących faktów, które odnotowano w trakcie realizacji programu.

    Uchwalony program zakładał wsparcie w latach 2010-2013 z budżetu państwa. Wysokość tego wsparcia określała corocznie ustawa budżetowa na dany rok. Ogółem wysokość środków z budżetu państwa wyniosła 2200 mln zł. Niestety wykorzystana został tylko kwota w wysokości 2 190 478 tys. zł, natomiast pozostała kwota ponad 9,5 mln zł została zwrócona do budżetu. Sprawozdanie wskazuje powody zwrotu środków, ale warto zwrócić uwagę, że część środków była przekazywana w transzach w wysokości wynikającej ze zgłoszonych potrzeb, analizy liczby uczniów w szkołach, bieżącego monitorowania realizacji programu.

    Dlaczego mimo to nie udało się dokonać zmian w planie wydatków, aby w pełni wykorzystać zapisane w ustawie kwoty? Budzi to zdziwienie, tym bardziej że jednocześnie kilka tysięcy osób kwalifikujących się do otrzymania pomocy nie zostało objętych programem. Najwięcej takich osób było w roku 2010 - ponad 5 tys. osób, w roku 2012, kiedy było ich najmniej, było to 3186 osób.

    Ośrodki pomocy społecznej wskazały takie przyczyny nieobjęcia pomocą jak: brak środków, brak warunków technicznych i sanitarnych, niechęć do korzystania z tej formy pomocy oraz inne kategorie. Szkoda, że brak jest bardziej szczegółowej informacji o przyczynach braku objęcia pomocą tych osób. Warto przypomnieć, że pomoc mogła być świadczona w bardzo różnych formach, np. w formie nie tylko posiłku, lecz także pomocy rzeczowej czy zasiłku celowego.

    Wątpliwości budzi także korzystanie z pomocy na podstawie art. 6a. Artykuł ten, wprowadzony do ustawy w dniu 1 stycznia 2009 r., daje możliwość przyznawania pomocy w formie posiłków przez dyrektora szkoły lub przedszkola bez ustalania sytuacji rodzinnej w drodze wywiadu środowiskowego oraz bez konieczności wydania decyzji administracyjnej. Szkoda, że w sprawozdaniu nie podjęto próby oszacowania, jakie dzieci objęte były tą pomocą, z jakich przesłanek korzystali dyrektorzy, podejmując decyzje, czy wszystkie dzieci w szczególnie uzasadnionych przypadkach mogły skorzystać z pomocy udzielanej na podstawie tego artykułu.

    Najważniejsza wątpliwość, którą budzi sprawozdanie, dotyczy odpowiedzi na pytanie, czy wszystkie dzieci wymagające dożywiania, wszystkie osoby taką pomoc otrzymują, w szczególności czy kryterium uprawniające do nieodpłatnej pomocy w zakresie dożywiania jest ustalone na właściwym poziomie. Wątpliwości w tym zakresie budzą nie tylko doniesienia medialne, które mówią, powołując się na dane GUS, o liczbie niedożywionych dzieci w naszym kraju, lecz także to, że było szereg gmin, które w ramach programu podwyższały powyżej 150% kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej, które zwiększały udział środków własnych, aby objąć tą formą pomocy większą liczbę osób. Oczywiście te gminy, które zdecydowały się na to, musiały dysponować odpowiednimi środkami, więc dotyczyło to tylko niektórych gmin, tych, które były na tyle bogate, żeby sobie na to pozwolić.

    Wyjaśnienie tych kilku wątpliwości, które zgłosiłem, ale chyba także wątpliwości co do tego, na ile problem niedożywienia dzieci w naszym kraju udało się złagodzić, w jakim stopniu faktycznie jest on pod kontrolą, jest ważne dla realizacji programu w następnych latach. Przypomnę, że od 2014 r. mamy nowy rządowy program wieloletni i te doświadczenia z realizacji poprzedniego programu warto uwzględniać.

    Kończąc, trzeba stwierdzić, że uchwalony w 2005 r. przez ówczesny Sejm program wieloletni, przedłużony na lata 2010-2015 na pewno złagodził w sposób wyraźny problem niedożywienia dzieci i ułatwił gminom, szczególnie gminom ubogim, realizację zadania dożywiania dzieci, jak również zadania dostarczania posiłków osobom tego pozbawionym. Mam nadzieję, że także program realizowany w następnych latach będzie mógł być podobnie oceniany. Dziękuję bardzo. (Oklaski)