8 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2972).

Poseł Anna Grodzka:

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2972).

    Najpierw chciałabym powiedzieć, dlaczego zdaniem posłów, którzy ten projekt złożyli, obowiązujące prawo trzeba zmienić. W 2001 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż eksmisja donikąd, powiedzmy wprost, eksmisja na bruk ludzi, którzy nie z własnej winy znaleźli się w sytuacji, w której nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych, narusza ludzką godność, którą zgodnie z art. 30 konstytucji władza publiczna ma obowiązek chronić.

    Podobnie w opinii wielu środowisk prawniczych i konstytucjonalistów ochrona przyrodzonej istocie ludzkiej godności jest źródłem wszelkich praw człowieka i obywatela, zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i chronionych w polskim systemie prawnym.

    Także Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie podkreślał, iż wykonanie eksmisji bez zapewnienia lokalu, do którego eksmitowany miałby zostać przekwaterowany, jest niezgodne z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który gwarantuje prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

    Dlatego powstał omawiany dziś poselski projekt ustawy. Zrodził się z inicjatywy partii Ruch Palikota, teraz Twój Ruch, współpracującej z organizacją pozarządową, Kancelarią Sprawiedliwości Społecznej, posiadającą ogromne doświadczenie praktyczne w omawianym zakresie spraw. Działając adwokacko na rzecz osób eksmitowanych i od lat chroniąc ludzi przed niesprawiedliwą eksmisją, nabyli ogromną wiedzę i doświadczenie w tym zakresie.

    Poselską inicjatywę ustawodawczą podpisali posłowie obecni dziś w Klubie Poselskim Twój Ruch, Kole Poselskim Bezpieczeństwo i Gospodarka, posłowie Sojuszu Lewicy Demokratycznej, PSL i niezrzeszeni oraz ja jako posłanka należąca dziś do Partii Zieloni. Wiem, że ten ważki problem społeczny i etyczny leży na sercu wielu parlamentarzystom koalicji rządzącej i opozycji, którzy zmierzają do tego, aby elementarna konstytucyjna wartość, jaką jest ochrona godności ludzkiej, była w demokratycznym państwie faktycznie realizowana. Dlatego jestem pełna nadziei, że ustawa ta nie będzie przedmiotem politycznych przepychanek i dzięki decyzji Wysokiej Izby stanie się przedmiotem debaty społecznej i zostanie przez Sejm jeszcze w tej kadencji uchwalona.

    Nowelizacja dotyczy przede wszystkim zagwarantowania pełnej ochrony przed eksmisją na bruk. Jedynym wyjątkiem będzie tutaj sytuacja, w której trzeba chronić życie i zdrowie domowników dotkniętych przemocą domową, gdyż jest to jedyna sytuacja, w której emisja do noclegowni znajduje uzasadnienie. Nowelizacja będzie obejmowała następujące akty prawne: ustawę o Policji, ustawę o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, ustawę o ochronie praw lokatorów, Kodeks postępowania cywilnego.

    Teraz kilka słów o tym, jak realizowane są prawa obywatelskie w tym zakresie w tej chwili, jak jest teraz. Obecnie istniejące w polskim systemie prawnym ustawy regulujące prawa osób eksmitowanych zezwalają, proszę państwa, na wykonywanie eksmisji na bruk, niekiedy nawet wobec dzieci, osób obłożnie chorych, ubogich, emerytów czy kobiet w ciąży. Dla przykładu ustawa o Policji w ogóle nie przewiduje innej możliwości, jak tylko eksmisja właśnie na bruk. Policja, prowadząc eksmisję, nawet nie ma obowiązku zapewnienia lokatorowi noclegowni choćby na jedną noc. To najbardziej dramatyczny przykład sytuacji, w której eksmisja na bruk jest ustanowioną i usankcjonowaną normą prawa. Eksmitowany bez względu na to, kim jest, policjantem czy np. żoną policjanta lub dzieckiem funkcjonariusza, bez względu na to, w jakiej sytuacji ekonomicznej i społecznej się znajduje, jeśli zamieszkuje w lokalu policyjnym, nie ma nawet prawa do pomieszczenia tymczasowego. Rzeczy są zwyczajnie przenoszone do magazynu, a człowieka, trzeba powiedzieć wprost, wyrzuca się na ulicę.

    Ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP także przewiduje eksmisję na bruk. Dotyczy to osób, wobec których Wojskowa Agencja Mieszkaniowa nie ma obowiązku zwrócenia się do sądu z powództwem eksmisyjnym, a więc nie ma obowiązku zapewnienia żadnego pomieszczenia tymczasowego. Ta sytuacja dotyczy także osób bezrobotnych lub doświadczających ubóstwa. WAM ma wprawdzie obowiązek zwrócić się do sądu, kiedy chce wyeksmitować kobietę w ciąży, dziecko albo osobę niepełnosprawną czy obłożnie chorą. Ma ten obowiązek także wobec emerytów i rencistów, ale tylko takich, którzy kwalifikują się do pomocy społecznej. W praktyce jednak żadna osoba otrzymująca nawet niską czy średnią emeryturę lub rentę nie spełnia tego kryterium, bowiem kryterium z ustawy o pomocy społecznej wynosi 542 zł dla osoby samotnej, dla członków rodzin - 456 zł, a najniższa emerytura i renta wynoszą czasem 844 zł brutto. Zatem w praktyce emeryci i renciści, mimo że ich renty i emerytury nie pozwalają na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie, nie są zgodnie z obowiązującym prawem chronieni przed eksmisją na bruk. Ale to jest skrajna sytuacja. Są sytuacje, w których nawet osoby pracujące, zarabiające ok. 1600 zł - co jest najczęściej stosowaną płacą w Polsce, medialną - przy obecnych cenach, kosztach czynszów po prostu nie są w stanie płacić swoich zobowiązań i ta eksmisja jest możliwa.

    A co z pozostałymi lokatorami, których mają chronić obowiązująca dziś ustawa o ochronie praw lokatorów i Kodeks postępowania cywilnego? Kiedy mówię o tej ustawie i nazywam ją ustawą o ochronie praw lokatorów, to zawsze chce mi się postawić cudzysłów przy słowie ˝ochrona˝, ponieważ ta ustawa jest w moim przekonaniu przeciwskuteczna. Przewiduje ona możliwość wyeksmitowania do noclegowni, nie ustanawiając żadnych wyłączeń w stosunku do rodzin z dziećmi, osób niepełnosprawnych, kobiet w ciąży, osób obłożnie chorych, ubezwłasnowolnionych itd. Eksmisja do noclegowni jest możliwa na gruncie obowiązującego prawa także wtedy, gdy gmina przez pół roku nie dostarczyła pomieszczenia tymczasowego, co też się zdarza. Obecna ustawa przewiduje możliwość wyeksmitowania do pomieszczenia tymczasowego na okres jednego miesiąca, a potem do noclegowni, przez co pomieszczenie tymczasowe staje się tylko pozorną ochroną przed eksmisją ostatecznie na bruk. Przepisy te są przez eksmitowanych odbierane jako cyniczny żart ustawodawcy.

    Ustawa nie przewiduje możliwości przyznania lokalu socjalnego byłym właścicielom zlicytowanych mieszkań. Pozostaje im więc jedynie prawo do pomieszczenia tymczasowego, które gmina może przyznać na okres jednego miesiąca. A co potem? Eksmisja na bruk, do noclegowni. Trzeba powiedzieć, że eksmisja do noclegowni jest de facto eksmisją na bruk: noclegownie przyjmują człowieka zazwyczaj na jedną noc, a w następnym dniu trzeba od początku starać się o przyjęcie. Nie można tam zamieszkać, nie można tam pozostawić swoich rzeczy, można tylko przenocować, oczywiście jeśli akurat jest wolne miejsce, a często go nie ma. Eksmisja do noclegowni jest praktycznie rozbiciem rodziny. Noclegownie i ośrodki pomocy społecznej generalnie nie przyjmują rodzin. Nie trzeba dodawać, że w noclegowniach często panują tragiczne warunki sanitarne. Można się tam zarazić różnymi chorobami, często są to wszawica, gruźlica, ale też inne choroby. Nie ma tam warunków do dbania o elementarną higienę osobistą. Ale nawet gdyby pójść w tę stronę i radykalnie poprawić warunki w noclegowniach, to nie mogą one stać się systemowym rozwiązaniem problemu bezdomności.

    Obecna regulacja prawna pozwala, aby w takiej sytuacji znaleźli się: samotna matka z dzieckiem, kobieta w ciąży, osoba psychicznie chora, niepełnosprawna, niepełnosprawna umysłowo, emeryt czy rencista z najniższym świadczeniem. Każdy z nas może znaleźć się w takiej sytuacji. To prawo bezpośrednio uderza w godność ludzką, niszcząc dotychczasowe życie i skazując większość tych osób na wegetację w wyjątkowo ciężkich warunkach. W konsekwencji niewprowadzenia zmian do tej ustawy dzieci będą traciły nie tylko możliwość posiadania jakiegokolwiek domu rodzinnego - oczywiste jest, że będą musiały stracić także prawo do życia ze swoimi najbliższymi, do posiadania rodziny, do codziennego wsparcia ze strony bliskiej osoby. A osoby bezdomne stracą szansę powrotu na rynek pracy.

    Jeśli chodzi o dzieci, to utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczej kosztuje ok. 3-5 tys. zł miesięcznie. Podobnie jest z osobami niepełnosprawnymi, które trafiają do domów pomocy społecznej. Państwo polskie będzie musiało te osoby utrzymywać i wspierać. Będziemy mieli tutaj także osoby psychicznie chore, błąkające się w zimie po mieście, dla których zorientowanie się w tym, jak znaleźć nocleg, jakiekolwiek schronienie przed mrozem, może po prostu okazać się zbyt trudne. Ustawa, która weszła w życie w 2011 r., nie wprowadziła nawet obowiązku zwiększenia liczby miejsc noclegowych. Ta ustawa stanowi realne zagrożenie dla życia. Nic tutaj nie zmieni przepis zakazujący wykonywania eksmisji w okresie zimowym, skoro na ulicach miast w okresie zimowym będziemy mieli osoby wyeksmitowane wcześniej - w lecie czy na wiosnę.

    Taki jest obecnie stan faktyczny. A co ma zmienić omawiany tu dziś projekt ustawy? Proponowane przez wnioskodawców projektu ustawy zmiany zobowiązują władze Policji, aby w przypadku, w którym zamierzają wyeksmitować lokatora, występowały do sądu z powództwem eksmisyjnym. Wtedy sąd będzie orzekał o uprawnieniu eksmitowanych do lokalu socjalnego, co spowoduje, że ludzie ci będą mieli takie same prawa jak lokatorzy i że w ogóle będą mogli otrzymać lokal socjalny.

    Egzekucja wyroku będzie prowadzona w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, co zlikwiduje eksmisję na bruk z mieszkaniowych zasobów policyjnych.

    W ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych proponujemy wprowadzić obowiązek zapewnienia pomieszczenia tymczasowego osobom wykwaterowanym z mieszkaniowych zasobów Sił Zbrojnych. Poszerzamy w ten sposób katalog osób, przeciw którym wojsko, chcąc przeprowadzić eksmisję, musi występować do sądu powszechnego z powództwem eksmisyjnym, o osoby bezrobotne, osoby spełniające kryterium uchwały rady gminy do uzyskania lokalu socjalnego oraz doprecyzowujemy, co oznacza określenie: emeryt i rencista kwalifikujący się do pomocy społecznej. W ten sposób prawo do lokalu socjalnego będą miały osoby, które mają do tego prawo według ustawy o ochronie praw lokatorów, ze wszystkich kategorii.

    Jakie zmiany proponujemy w ustawie - o de facto ironicznej nazwie - o ochronie praw lokatorów? Proponujemy zlikwidowanie możliwości wyeksmitowania do noclegowni, ale z jedynym wyjątkiem, o którym mówiłam, czyli z wyjątkiem osób, które są sprawcami przemocy domowej. Proponujemy, aby zgodnie z sugestią Trybunału Konstytucyjnego eksmitowany mógł zajmować pomieszczenie tymczasowe do czasu znalezienia sobie innego lokalu. O tym orzekł Trybunał Konstytucyjny. To jest jedyny sposób zlikwidowania eksmisji na bruk i do noclegowni, co tak naprawdę oznacza to samo. Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego będą natomiast służyły dostosowaniu przepisów K.p.c. do nowelizacji ustawy o ochronie praw lokatorów.

    Nowelizacja ustawy o ochronie praw lokatorów ma na celu zapewnienie praw człowieka wobec eksmitowanych, wzmocnienie instrumentów polityki służącej zapobieganiu bezdomności skierowanych zarówno do najemców o najniższych dochodach, jak i eksmitowanych oraz doprowadzenie do stopniowej poprawy sytuacji mieszkaniowej najuboższych grup obywateli. Ponadto projekt ten nakłada na gminy obowiązki zapewnienia lokali socjalnych, lokali zamiennych i pokojów hostelowych, a także zaspokajania potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach oraz przeciwdziałania bezdomności osób zagrożonych bezdomnością. Jednocześnie projekt ten wyposaża gminy w instrumenty prowadzenia polityki mieszkaniowej w postaci dotacji celowych, daje możliwość realnego szacowania potrzeb lokalowych, których spełnienie obciąży konieczność wzrostu kosztów pomocy społecznej. Państwo polskie musi wreszcie wziąć odpowiedzialność za swoich najuboższych obywateli, zapewniając im mieszkanie choćby w wystarczającym standardzie.

    W ustawie o ochronie praw lokatorów projekt przewiduje przepisy zapewniające między innymi: rzeczywistą ochronę praw eksmitowanych przed eksmisją na bruk; zrównanie w uprawieniach do lokalu socjalnego lokatorów, których prawa w tym względzie były wcześniej przez ustawodawcę w nieuzasadniony sposób zróżnicowane; wprowadzenie pojęcia osoby zagrożonej bezdomnością, czyli osoby, wobec której gmina ma obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego lub lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie, oraz obowiązku wpisania do kolejki mieszkaniowej, jeśli taka osoba wystąpi ze stosownym wnioskiem; wprowadzenie ochrony osób zagrożonych bezdomnością przez poszerzenie kręgu osób uprawnionych do lokalu socjalnego ze względu na ich sytuację materialną, osobistą, społeczną i rodzinną przez odejście od zasady, że lokal socjalny przysługuje tylko lokatorom, którym sąd przyznał takie uprawnienie, orzekając o obowiązku opróżnienia lokalu; wprowadzenie ochrony dla osób eksmitowanych z lokali mieszkalnych, które uprzednio stanowiły ich własność, a także dla osób bezdomnych, wobec których uprzednio wykonano już eksmisję z wynajmowanego lokalu.

    Do tej pory mówiłam o pomieszczeniach tymczasowych, a teraz dodam, że projekt ustawy także zmienia nazwę pomieszczenia tymczasowego na pokój hostelowy po to, by zapobiegać stereotypizacji i w konsekwencji gorszemu traktowaniu osób w nich zamieszkujących. Jest to niezwykle ważna zmiana, która jest konieczna z uwagi na godność każdego człowieka, o której mówiłam tu wielokrotnie. Pobyt w pokoju hostelowym nie może naruszać prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego oraz innych praw i dóbr osobistych eksmitowanych, którzy muszą mieć prawo do przebywania w tych pomieszczeniach do czasu uzyskania innego miejsca zamieszkania. Nie ma więc limitu czasowego pobytu, a rotacja będzie funkcją udzielonej pomocy społecznej, prawnej, psychologicznej.

    Do ustawy o pomocy społecznej nowelizacja wprowadza także zapis, który zapewnia, iż do dochodu przy przyznawaniu zasiłku z pomocy społecznej nie będzie wliczany dodatek mieszkaniowy. Rzeczywiście do tej pory to tworzyło wiele kuriozalnych sytuacji. Mamy nadzieję, że to diametralnie zmieni sytuację osób najuboższych, które obecnie są zmuszone do dokonywania wyboru, czy posiadane znikome środki przeznaczyć na czynsz, czy na żywność, co skutkuje wysokim odsetkiem osób zadłużonych, jeżeli chodzi o opłacanie czynszu, i eksmitowanych w grupie beneficjentów pomocy społecznej. Obecnie szacuje się, iż w Polsce populacja bezdomnych wynosi 30 tys. osób, a niektórzy mówią, że jest to nawet 100 tys. osób. Państwo polskie nie prowadzi takiej statystyki. Te 30 tys. to jest to minimum. Państwo polskie i my tutaj w parlamencie nie możemy pozostać obojętni wobec zjawiska bezdomności. Prawo do mieszkania musi się stać w Polsce prawem człowieka. Tak się stanie dzięki temu, że państwo uchwalą tę ustawę, na co mam nadzieję. Dziękuję serdecznie. (Oklaski)