22 punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2707).

Poseł Barbara Bartuś:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Panie Ministrze! Mam przyjemność i zaszczyt w imieniu mojego Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość odnieść się do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2707.

    Projekt ten dotyczy zmian zasad dziedziczenia długów spadkodawców. Dla mnie jest to najważniejszy element, chociaż oczywiście jest duża nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Oczywiście te zasady dziedziczenia dalej są uregulowane w kodeksie z 1964 r. Obecny stan prawny przewiduje, że w razie braku złożenia oświadczenia spadkobierca przyjmuje spadek wprost, co oznacza, że odpowiada za długi spadkowe całym majątkiem do wysokości pełnego zadłużenia spadku. Rozwiązanie takie jest w szczególności korzystne dla wierzycieli, bowiem daje im szerokie możliwości w działaniach zmierzających do egzekwowania należności, i to nie tylko z masy spadku, ale także ponad aktywa spadku z majątku spadkobiercy. Jednocześnie istnieje możliwość ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza, co wyłącza lub ogranicza zakres odpowiedzialności spadkobiercy. Termin na złożenie takiego oświadczenia, zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego, to 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Mówiąc wprost, jest to 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku, od dnia sporządzenia aktu zgonu spadkodawcy. W odniesieniu do nowelizacji zawartej w druku nr 2707 podnieść więc należy kluczową kwestię, a mianowicie konieczność wyważenia interesów spadkobierców oraz wierzycieli spadkodawców. W uzasadnieniu projektu wskazano na to zagadnienie, ale tak naprawdę w żaden sposób nie rozwinięto, jak miałoby być ono realizowane. Co więcej, treść nowelizacji zaprzecza równowadze tych interesów.

    Proponowana zmiana ma prowadzić do tego, że wszystkie spadki będą nabywane z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to z pewnością korzystne dla spadkobierców. Wydaje się jednak, że żadnego mechanizmu ochronnego dla wierzycieli nie przewidziano. Jednocześnie w związku z powyższym skutki nowelizacji mogą znacznie wpłynąć na sytuację w obrocie. Można zakładać, że ściąganie wierzytelności ze spadkobierców dłużników zostanie drastycznie utrudnione, zwłaszcza w odniesieniu do większych wierzytelności. Spadkobierca dziedziczący z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada z całego majątku za długi tylko do wysokości nadwyżki aktywów, a uiszczenie przez spadkobiercę równowartości stanu czynnego należnego mu udziału w spadku wyłącza jego dalszą odpowiedzialność wobec wierzycieli. Stąd prawdopodobne jest dziedziczenie majątków o wielomilionowych wartościach, które przy określonym poziomie faktycznego bądź też fikcyjnego zadłużenia nie będą mogły stanowić jakiegokolwiek zaspokojenia dla wierzycieli. W tym stanie rzeczy spłaty zadłużenia unikną więksi dłużnicy, a drobniejsi i tak będą musieli zapłacić, jeżeli masa majątkowa będzie minimalnie na plusie. Trzeba też zwrócić uwagę na potencjalną możliwość obciążenia majątku w sposób lekkomyślny lub świadomie przekraczający zdolności płatnicze z założeniem, że długi nie będą musiały być spłacane, jeżeli wartość masy nie będzie większa od zadłużenia. W tym aspekcie nowelizacja może prowadzić do odwrotnych skutków niż założone. Trzeba zwrócić uwagę na to, na co zwracał uwagę sektor bankowy. Będzie on wymagał większego zabezpieczenia kredytów, co może być utrudnieniem, jeżeli chodzi o możliwości kredytowe.

    Mając to na uwadze, uważam, że mimo wszystko nowelizacja w zakresie materialnoprawnym jest przedwyborczym uproszczeniem. Z pewnością jest to problem. W swojej pracy poselskiej spotkałam się z różnymi sytuacjami. Podam najpełniejszy przykład. Ojciec pozostawił rodzinę, a po rozwodzie żona nie dochodziła żadnych alimentów. On gdzieś wyjechał, a po latach dorośli synowie mający swoje rodziny, będący dobrze sytuowani otrzymali zawiadomienie, że muszą spłacać długi swojego ojca z DPS. To jest dobry przykład. Faktycznie ten ojciec mógł umrzeć. Matka nie chciała niczego od swojego męża. Oni, wiedząc, że ojciec zmarł, mogliby nie pomyśleć, że później będą musieli spłacać jego długi. (Dzwonek) Z pewnością jest to problem, który należałoby rozwiązać. Uważam jednak, że dla realizacji celu, jakim jest ochrona spadkobierców przed nieznanymi długami, bardziej wskazane i rozsądne byłoby rozważenie zmiany dotychczasowej regulacji dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza, ale nadal jako wyjątku, chociażby poprzez wydłużenie terminu do złożenia oświadczenia, na co zwracała uwagę m.in. Naczelna Izba Adwokacka. Odrębną kwestią jest zmiana dotycząca przepisów procedury poprzez uproszczenie sporządzania spisu inwentarza spadku. Idea jest uzasadniona, bowiem obecnie koszty są wysokie, a sama procedura sporządzania spisu inwentarza jest niepotrzebnie skomplikowana. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że pojawia się w nowelizacji instytucja wykazu inwentarza. Regulacja jej dotycząca pozostaje jednak niepełna, bowiem w szczególności nie wskazuje, jakie skutki niesie złożenie takiego wykazu.

    Wiem, że czas mi się skończył, zatem i ja będę kończyć.

    Wydaje się, że ten projekt, który dotyka ważnego problemu, powinien być skierowany do komisji kodyfikacyjnej, ale wnoszę o bardzo dużą rozwagę. Dzisiaj procedujemy nad projektem, który jest dokładnie sprzed miesiąca. Obyśmy nie podejmowali zbyt pochopnych decyzji. Chcę zwrócić uwagę na to, że jest to kolejna nowelizacja Kodeksu cywilnego, którą w tym miesiącu rozpatrujemy w pierwszym czytaniu. Czy nie zbyt szybko, zbyt pochopnie chcemy wywracać te nasze kodeksy do góry nogami? Dziękuję bardzo.