22 punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich za rok 2013 oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela wraz ze stanowiskiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

Poseł Stanisława Prządka:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Szanowna Pani Rzecznik! Jak co roku przedmiotem debaty w Wysokiej Izbie jest informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku poprzedzającym. Debata niezwykle istotna, bo traktująca o bardzo ważnym aspekcie demokratycznego państwa prawa, jakim są wolności i prawa obywateli oraz zakres i sposób ich przestrzegania przez instytucje i organy państwa, obszar spraw i problemów, jakie na co dzień dotykają wiele Polek i Polaków w ich kontaktach przede wszystkim z administracją rządową, samorządową oraz organami wymiaru sprawiedliwości. Dla wielu z nich rzecznik praw obywatelskich to przysłowiowa ostatnia deska ratunku, w której upatrują uzyskanie realnej pomocy w załatwieniu ważnych dla nich problemów życiowych. W większości przypadków pomoc taką otrzymują, bo jest regułą w działaniach podejmowanych przez rzecznika i pracowników jego biura, że żadna ze zgłoszonych spraw nie pozostaje bez stosownej reakcji.

    Mam przyjemność w imieniu Klubu Parlamentarnego Sojusz Lewicy Demokratycznej przedstawić stanowisko klubu w tym punkcie porządku obrad Wysokiej Izby. Na wstępie chciałabym podziękować pani rzecznik. Informacja, która jest przedmiotem dzisiejszej dyskusji, została opracowana bardzo przejrzyście, starannie i jest dostatecznie wyczerpującym dla nas materiałem do pozyskania stosownej wiedzy. Zawiera informacje o wszystkich podstawowych obszarach działalności rzecznika praw obywatelskich, a tym samym pozwala na sformułowanie oceny, jak przestrzegane są prawa człowieka i obywatela w naszym kraju, a także na refleksję i praktyczne działania w dążeniu do poprawy standardów w tym zakresie.

    Po zapoznaniu się z przedmiotową informacją można dojść także do wielu pesymistycznych wniosków. To, co musi wzbudzać zaniepokojenie, to znaczny wzrost liczby skarg i wniosków składanych przez obywateli do rzecznika praw obywatelskich. Świadczą o tym następujące liczby. Jeszcze w 2011 r. wniosków było 58 tys., w roku 2012 - 62 tys., rok 2013 to już 70 tys., w tym 35 310 wniosków w nowych sprawach. Analiza przedmiotowego materiału pozwala na sformułowanie kilku istotnych wniosków. Niezwykle ważny jest fakt, że aż w 19 803 sprawach wnioskodawców pouczono o przysługujących im środkach działania. Tak duża liczba udzielonych wnioskodawcom informacji o przysługujących im środkach działania wskazuje na potrzebę podnoszenia świadomości prawnej w naszym społeczeństwie, ale wskazuje także na konieczność pilnego wypracowania powszechnego systemu pomocy prawnej i informacji prawnej dla obywateli.

    W kontekście tego, że dzisiejsza debata toczy się w Sejmie, powinniśmy przede wszystkim wyciągnąć wnioski z negatywnych ocen pani rzecznik w przedmiocie procesu tworzenia prawa. Główne sprawy - zwrócę uwagę tylko na niektóre z nich - to między innymi problem z właściwym formułowaniem upoważnień ustawowych, aby były one jednoznaczne i wyczerpujące, uregulowanie całych segmentów zagadnień, co do których brak jest wyraźnych wskazówek w ustawie - taka praktyka została już wielokrotnie zakwestionowana przez Trybunał Konstytucyjny - w dalszym ciągu często nie są dochowywane terminy wynikające z prawa unijnego, czy występują opóźnienia w wydawaniu przez właściwych ministrów aktów wykonawczych w zakreślonym przez ustawodawcę terminie. Należy podkreślić, że ciągle jeszcze niedostateczne jest korzystanie z instytucji wysłuchania publicznego, które w demokratycznym państwie prawa daje obywatelowi możliwość realnego wpływania na kształt stanowionych regulacji. Poza kilkoma wyjątkami instytucja o tak dużym znaczeniu dla zwiększenia udziału obywateli w życiu publicznym nie ma niestety obecnie szerokiego zastosowania w praktyce parlamentarnej.

    Rzecznik praw obywatelskich mocno akcentuje, że źródłem naruszeń praw jednostki jest samo prawo. W tym ostatnim zakresie rzecznik skierowała w 2013 r. 143 wnioski o podjęcie inicjatywy prawodawczej, a także złożyła do Trybunału Konstytucyjnego 27 wniosków o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto w 13 sprawach pani rzecznik zainicjowała postępowanie przed trybunałem wszczęte w wyniku złożenia skargi konstytucyjnej. Te wszystkie liczby wskazują na słabość tworzonego prawa w naszym kraju. Musimy z tego wyciągnąć wnioski w naszej dalszej parlamentarnej działalności.

    Chciałabym również zwrócić uwagę na szereg wniosków pani rzecznik w zakresie funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Pojawiają się stwierdzenia, z którymi trudno polemizować, że polityka zdrowotna jest nieprzejrzysta, a funkcjonujący system niewydolny. Brakuje kompetentnej i docelowej wizji rozwoju sektora usług medycznych.

    Istotne również były inicjatywy i działania pani rzecznik podejmowane w związku z problemami prawa pracy i bezrobocia, między innymi poprzez sygnalizowanie właściwym organom i instytucjom państwowym konieczności nowelizacji rozwiązań ustawowych, tzw. pragmatyk pracowniczych, dotyczących zasad rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych, problemów związanych z zasiłkiem dla bezrobotnych pobieranym przez osoby, które w okresie poprzedzającym dzień rejestracji w powiatowym urzędzie pracy prowadziły pozarolniczą działalność, a także zmianą ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która polegałaby na wprowadzeniu wydłużonego, 12-miesięcznego okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko.

    Na koniec swego wystąpienia pragnę zwrócić uwagę - a czynię to z przykrością - iż instytucja rzecznika praw obywatelskich musi nadal borykać się z poważnymi problemami finansowymi, ograniczającymi możliwość pełnego wykonania powierzonych jej zadań i obowiązków. Rzecznik praw obywatelskich i jego biura nadal są niedofinansowane, choć - jak dobrze pamiętam - podczas rozpatrywania w ubiegłym roku analogicznej informacji na te kwestie wszyscy zabierający głos w debacie zwracali uwagę, akcentując konieczność dokonania zmiany tego stanu. O tym, iż nie nastąpiła poprawa, świadczą także fakty, że w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji działa 13 osób wizytujących 1800 miejsc pozbawienia wolności. Mówiła o tym szczegółowo w swoim wystąpieniu pani rzecznik.

    Z powodu ograniczenia środków na działalność punktów przyjęć interesantów w Wałbrzychu, Krakowie, Kielcach i Olsztynie została ona zawieszona. Stało się to w związku z redukcją budżetu rzecznika, mimo że cieszyły się one dużym zainteresowaniem obywateli.

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chcę jeszcze zwrócić uwagę na kilka spraw, tylko może już hasłowo. Ważne jest to, że po raz pierwszy w informacji rzecznika praw obywatelskich znalazły się dane dotyczące stosowania tortur, wynikające z wyroków sądowych. Jest, jeśli dobrze pamiętam, chyba 28 takich przypadków. Ważne jest to w kontekście przestrzegania praw obywateli w naszym kraju.

    Cieszy mnie fakt, że Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka będzie współdziałała, jak dotychczas zresztą, co bardzo pozytywnie oceniam, w zakresie wypracowania spójnej polityki obejmującej osoby chore psychiczne, a także osoby starsze, obłożnie chore, które przebywają na terenach oddalonych od miejsc, gdzie funkcjonuje pomoc medyczna, pomoc rehabilitacyjna czy działają te instytucje, które mogłyby nieść tym bezradnym ludziom, pozostawionym często bez opieki, wsparcie i pomoc. (Dzwonek)

    I jeszcze jedna kwestia, pani marszałek. Jeśli mogę, chciałabym zwrócić także uwagę na potrzebę i na możliwość, jeśli chodzi o nasze działania, zatrudniania skazanych w szerszym zakresie niż dotychczas. To jest sprawa ważna, istotna ze względu na proces resocjalizacji, jakiemu muszą i powinni być poddawani ci, którzy są osadzeni w różnych miejscach odosobnienia.

    Problemów, które pani rzecznik i kierownictwo podejmuje z współpracownikami, jest wiele. Wszystkie działania mają bardzo pozytywne odniesienie i są pozytywnie oceniane także przez mój klub.

    Na zakończenie jeszcze raz pragnę wyrazić w imieniu klubu Sojuszu Lewicy Demokratycznej uznanie dla pracy pani rzecznik, całego kierownictwa i podległych jej pracowników. Mimo ograniczonych środków finansowych wypełniają oni powierzone obowiązki z zaangażowaniem, dzięki czemu udało się doprowadzić do wielu pozytywnych zmian w zakresie ochrony praw człowieka i obywatela. Dziękuję bardzo za uwagę. (Oklaski)