2 punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (druki nr 1130 i 1559).

Poseł Ligia Krajewska:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Panie Ministrze! Tak jak już zostało powiedziane, celem projektowanych rozwiązań jest dokonanie niezbędnych zmian w ustawie polegających na dostosowaniu obowiązującego prawa nieletnich do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a w konsekwencji regulacji i zaleceń międzynarodowych służących upodmiotowieniu nieletniego i podwyższeniu gwarancji procesowych na etapie zarówno postępowania rozpoznawczego, jak i postępowania wykonawczego.

    Pani poseł sprawozdawca mówiła o tej regulacji również w zakresie obserwacji psychiatrycznej nieletniego. Zgodnie z proponowanym nowym brzmieniem art. 25a określono zasadniczy maksymalny czas pobytu nieletniego w zakładzie leczniczym na obserwacji na okres 4 tygodni, z możliwością przedłużenia do 6 tygodni. Istotną nowością jest wprowadzenie wyraźnego zastrzeżenia, że badanie stanu zdrowia psychicznego nieletniego może być połączone z obserwacją tylko wtedy, gdy zebrane już w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że nieletni wykazuje wysoki stopień demoralizacji lub popełnił czyn karalny wyczerpujący znamiona przestępstwa.

    Kwestia ujednolicenia postępowania w sprawach nieletnich. U źródeł wyroku Trybunału europejskiego legło ujawnienie przez sędziego w konkretnej sprawie w treści postanowienia o rozpoznaniu sprawy, wydanego na podstawie art. 42 ustawy, przekonania o tym, że nieletni popełnił czyn karalny, choć kwestia ta powinna być dopiero rozstrzygana w postępowaniu poprawczym lub opiekuńczo-wychowawczym. Środowisko sędziowskie od lat podaje w wątpliwość sens wydawania postanowienia o rozpoznaniu sprawy, traktując je jako czynność zbędną, przedłużającą postępowanie, skutkującą wielokrotnym i niepotrzebnym rejestrowaniem tej samej sprawy w kilku repertoriach, powtarzaniem tych samych czynności i koniecznością doręczania nieistotnych w przekonaniu stron pism, przy jednoczesnym niebezpieczeństwie wydania przedwczesnego rozstrzygnięcia, czego dobitnym przykładem była sytuacja opisana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka.

    Uzupełnienie ustawowej regulacji w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich w obecnym kształcie określa przesłanki stosowania środków przymusu bezpośredniego i wskazuje ich rodzaje. Jednak jest to regulacja niezupełna. Dotychczasowe przepisy uzupełniono o wyraźne wskazanie, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego nie może zmierzać do upokorzenia lub poniżenia nieletniego, zaś środki przymusu bezpośredniego nie mogą nosić znamion okrucieństwa. Oczywiście dokonano zmiany treści upoważnienia ustawowego - art. 70e. W celu usunięcia ujawnionych wątpliwości proponuje się dostosowanie treści tego upoważnienia do wymogów art. 92 ust. 1 konstytucji.

    Uregulowanie w ustawie zasad udzielania nagród i stosowania środków dyscyplinarnych wobec nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych. W związku z wyrokiem trybunału z dnia 2 października 2012 r. w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości uchyla się przepisy, które regulują system środków dyscyplinarnych i nagród dla nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich i w zakładach poprawczych. Trybunał stwierdził, że system ten został określony na poziomie rozporządzenia, o czym tu była mowa, i powinien być zmieniony w systemie ustawowym.

    Zmiana ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Nowy, ujednolicony model postępowania w większym niż do tej pory zakresie bazuje na modelu postępowania obowiązującym w postępowaniu cywilnym. Jedynie w wąskim i precyzyjnie określonym zakresie znajdą zastosowanie przepisy procedury karnej, która w dotychczasowym stanie prawnym na podstawie art. 20 ustawy była stosowana w znacznym stopniu w postępowaniu zmierzającym do orzeczenia środka poprawczego. Odejście od tej zasady sprawia, że traci rację bytu rozdzielenie rozpoznawania środków odwoławczych od orzeczeń sądu rodzinnego na dwa różne wydziały sądu okręgowego.

    Z chwilą wejścia w życie projektowanej ustawy znajdzie ona co do zasady zastosowanie w odniesieniu do wszystkich postępowań prowadzonych w sprawach nieletnich, przy czym czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie ustawy są skuteczne, gdy zostały dokonane według przepisów dotychczasowych. W szczególności zasada ta obowiązuje w przypadku postępowania wykonawczego w odniesieniu do postępowań wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy (Dzwonek), które nie zostały prawomocnie zakończone w fazie rozpoznawczej. Zastosowanie znajdują przepisy dotychczasowe. Zabieg ten jest niezbędny dla zapewnienia przejrzystości rozwiązań, zważywszy że do tej pory postępowanie w sprawach nieletnich było dwufazowe, a każdą z tych faz prowadził inny sędzia rodzinny i inny sąd rodzinny.

    Klub Platformy Obywatelskiej popiera projekt ustawy. Dziękuję bardzo.