28 punkt porządku dziennego:

Przedstawiona przez Radę Ministrów informacja o funkcjonowaniu centrów i klubów integracji społecznej dla Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 679) wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druk nr 953).

Poseł Joanna Bobowska:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pragnę przedstawić stanowisko Klubu Parlamentarnego Platforma Obywatelska dotyczące informacji o funkcjonowaniu centrów i klubów integracji społecznej przygotowanej dla Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i złożonej przez Radę Ministrów.

    Znowelizowana we wrześniu 2011 r. ustawa stworzyła prawną możliwość prezentowania Sejmowi i Senatowi RP opracowań co dwa lata. Informacja jest przygotowana na podstawie danych dotyczących lat 2004-2011. Zawiera ona bogate dane statystyczne o świadczonych usługach, reintegracji społecznej i zawodowej oraz prezentuje kierunki i tendencje rozwoju, jeśli chodzi o działanie centrów i klubów. Jednostki te stanowią bardzo ważne ogniwo systemu wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pomocy im. Włączają się w sieć współpracy z partnerami podmiotów ekonomii społecznej, w tym szczególnie spółdzielni socjalnych.

    Zagrożenie wykluczeniem społecznym i zawodowym pozostaje poważnym problemem osób, które nie są zdolne do podjęcia aktywności w swoim środowisku. Tendencje te niestety pogłębiają się z upływem czasu - biernego oczekiwania, korzystania jedynie z pieniężnych świadczeń. Trudno rozpocząć aktywność bez grupy wsparcia, motywacji zbiorowej oraz fachowego doradztwa. Im dłużej dominuje postawa bierna, tym trudniej powrócić do normalnej aktywności w środowisku. Dlatego przenikanie się problematyki bezrobocia i pomocy społecznej wydaje się być dobrze zakrojonym rozwiązaniem łączącym działania edukacyjne, tworzenia wspólnoty celów ze świadczeniami pieniężnymi. Dynamika zmian na rynku pracy, współczesne potrzeby szybkiego dostosowania kompetencji niestety często marginalizują osoby w trudnej sytuacji życiowej, zwłaszcza te, których mentalność oraz wykształcenie kierunkowe nie przystają do wymagań współczesności. Zdolność do przekwalifikowania, zmiany zawodu często wynika jedynie z rzadkiej cechy charakteru. A przecież gotowość do zmiany zawodu dzisiaj, kiedy potrzeby rynku błyskawicznie ewoluują w trudnym do przewidzenia kierunku, powinna być umiejętnością nabytą w procesie edukacji szkolnej.

    Zatrudnienie socjalne jest dzisiaj potrzebną, efektywną i trwałą metodą pomocy osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym i wsparcia ich. Należy podkreślić, że istotnym elementem polskiej polityki społecznej stała się koncepcja workfare, czyli praca zamiast zasiłku. Uznano za mało efektywne czasowe działania pomocowe wobec najsłabszych grup na rynku pracy zapewniające bezpieczeństwo socjalne przez świadczenia pieniężne lub rzeczowe. Czerpiąc z doświadczeń krajów europejskich, sięga się więc po wypróbowane wzorce Danii, Wielkiej Brytanii i Szwecji. W tym kontekście niezwykle korzystne jest przekazywanie przez państwo niektórych zadań publicznych organizacjom trzeciego sektora, co daje lepsze rezultaty niż tradycyjna opieka instytucji państwowych. Ustawowe cele działalności podmiotów zatrudnienia socjalnego skierowane są do osób i członków ich rodzin, skierowane są na aktywizację do życia w społeczności lokalnej, powrót do pełnienia ról społecznych w miejscu zamieszkania, podniesienie kwalifikacji zawodowych, samorealizację i podejmowanie wspólnych przedsięwzięć w tworzeniu własnych miejsc pracy i grup samopomocowych.

    Podejście indywidualne pozostaje ważną metodą działania w centrach integracji społecznej. To bardzo potrzebny proces nabierania wzajemnego zaufania, nim bowiem rozpocznie się proces reintegracji społecznej i zawodowej, przeprowadza się etap diagnozy potrzeb uczestników. Pamiętajmy, że uczestnikami są osoby mające różnego rodzaju opory, uprzedzenia, słabe przekonanie o własnych możliwościach rozwoju, włączenia się we współpracę, nierzadko niskie poczucie wartości lub są to osoby mające za sobą trudne przeżycia i doświadczenia. To osoby zwyczajnie długotrwale bezrobotne, niepełnosprawni, ale też chorzy psychicznie, uzależnieni od alkoholu, narkotyków, bezdomni, uchodźcy, zwalniani z zakładów karnych.

    Indywidualny program zatrudnienia socjalnego lub kontraktu socjalnego dla poszczególnych osób powstaje w konsultacji z partnerami: ośrodkami pomocy społecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinie, powiatowymi urzędami pracy oraz organizacjami pozarządowymi i kuratorami sądowymi. Kontrakt socjalny potwierdza rozpoczęcie udziału w zajęciach reintegracyjnych, jest umową indywidualną pomiędzy uczestnikami a kierownictwem CIS lub KIS. Wśród usług najpopularniejsze formy stanowią programy szkoleniowe, warsztaty terapeutyczne i działalność grup wsparcia.

    O istotnej roli centrów w rozwoju osób zagrożonych wykluczeniem na rynku pracy przekonuje fakt, że 85% osób mimo posiadanej przeszłości zawodowej nie radziło sobie na rynku pracy w latach 2004-2011. Jak wynika z danych zawartych w informacji, chociaż usługi centrów integracji społecznej w przeważającej mierze skierowane były do osób w wieku średnim oraz starszych, z niskim wykształceniem, długotrwale bezrobotnych, to od 2009 r. pojawiają się osoby młode, z wysokim wykształceniem. Skorzystały one z przekwalifikowania i ukierunkowania w tworzeniu własnego miejsca pracy. Centra stały się więc przydatnym miejscem uaktywnienia również kobiet, które stanowiły 60% uczestników. W odniesieniu do istniejących barier mentalnych i środowiskowych, zwłaszcza w małych miejscowościach, ta forma motywacji i udziału w zajęciach grupowych zdecydowanie wpływa na korzystne budowanie wizerunku kobiety aktywnej, która w grupie ośmiela się do pracy na rzecz dobra wspólnego, równocześnie decyduje o możliwości własnego rozwoju zawodowego i udziału w życiu społecznym.

    Liczby mówią same za siebie. Wzrost w latach 2007-2011 dotyczy liczby osób uczestniczących w zajęciach - z 5030 do 8410. Wskaźnik pozytywnego zakończenia też wzrastał sukcesywnie, osiągając w roku 2011 ponad 52%. Centra powinno się więc traktować jako otoczenie ekonomii społecznej, gdyż w przeciwieństwie do przedsiębiorstw społecznych trudno oczekiwać, żeby CIS-y kiedykolwiek stały się samowystarczalne finansowo. Czy ten rezultat: ponad 50% osób kończących zajęcia, należy uznać za zadowalający? Należałoby zastanowić się nad stworzeniem być może lepszego systemu motywującego do zakończenia zajęć przez uczestników.

    Słusznie podjęta zmiana ustawowa w 2011 r. wprowadzająca przywilej absolwenta CIS zachęciła niewielką grupę do konsekwentnego ukończenia zajęć. Co ciekawe, niektóre województwa mają świetne rezultaty, powyżej wskaźnika krajowego, inne osiągają nawet niespełna 30%. Problem efektywności w mojej opinii nadal stanowi wyzwanie dla organizatorów zajęć, przede wszystkim w zakresie zmian systemowych. Do rozwiązania pozostaje też sprawa powstania nowych placówek, mapa kraju bowiem nie wydaje się kompletna. Usamodzielnienie ekonomiczne uczestników na poziomie 70%, zatrudnienie w firmach lub własna działalność gospodarcza, tworzenie spółdzielni socjalnych jako wyższych form organizacyjnych poruszających się na polu objętym regulacjami ustawy o zatrudnieniu socjalnym pozostają niezwykle ważnym i zadowalającym wyznacznikiem efektywności usług reintegracji.

    Aby pomyślnie przełamywać bariery w rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, należy zwrócić baczną uwagę na to, że w rozwoju tej formy konieczny jest wzrost popularności stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych przez samorządy. Kwestia ta wymaga wyjaśnienia niektórych niuansów interpretacji prawa zamówień publicznych. Problem związany z obawami przed stosowaniem klauzul społecznych wynika z niespójnych interpretacji przepisów dotyczących instytucji kontrolnych.

    Potrzebne jest też zwiększenie świadomości właścicieli firm oraz samorządów terytorialnych co do dobrych rezultatów tworzenia i wspierania podmiotów ekonomii społecznej, a następnie kontraktowania ich usług w ramach tworzonej pozytywnej sieci współpracy.

    I ostatni kwestia. Chodzi o to, abyśmy znaleźli sposób na zniwelowanie uprzedzeń. Czyich uprzedzeń? Naszych, wspólnych. Zwykli odbiorcy usług, firmy, samorządy, nie zawsze odnoszą się dobrze do działalności i oferty tzw. socjalnej. Siła negatywnych skojarzeń bierze górę nad normalnym podejściem do wyników pracy, jakości produktów, przymiotnik socjalny bowiem zarówno w odniesieniu do zatrudnienia, jak i spółdzielni socjalnych oraz osób zagrożonych wykluczeniem budzi niestety ciągle nie najlepsze skojarzenia. Wydaje się, że czasem brakuje nam wiedzy o dobrodziejstwie solidarnej współpracy.

    Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska ocenia niezwykle pozytywnie powyższą informację i wnosi o jej przyjęcie. Dziękuję bardzo. (Oklaski)