Szanowny Panie Ministrze! W maju br. weszły w życie znowelizowane przepisy ustawy z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 14 maja 2014 r. w sprawie profilowania pomocy dla bezrobotnego. Obydwa akty prawne wprowadziły mechanizm tzw. profilowania pomocy dla osób bezrobotnych. Od początku rozwiązanie to wzbudzało wiele zastrzeżeń m.in. ze strony generalnego inspektora ochrony danych osobowych dra Wojciecha Wiewiórowskiego oraz organizacji pozarządowych. Proponowanym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przepisom zarzucano, że naruszą one konstytucyjnie gwarantowane prawa i wolności obywatelskie: prawo do ochrony życia prywatnego, autonomię informacyjną czy wolność od dyskryminacji.
Liczne doniesienia medialne wskazują, że obawy, na które wskazywano w trakcie prac legislacyjnych nad ww. aktami prawnymi, potwierdziły się w rzeczywistości. Dotyczy to przede wszystkim braku możliwości odwołania się od ustalonego profilu pomocy, w sytuacji gdy bezrobotny uzna, że przydzielona mu kategoria nie odpowiada jego sytuacji życiowej lub urząd pracy popełnił błąd już na etapie samego tworzenia profilu pomocy. Obecnie bezrobotni, by dokonać takiej zmiany, wyrejestrowują się z urzędów pracy. Jednak taka praktyka nie spełnia w ogóle standardów dobrej administracji i jest upokarzająca dla obywateli. Tymczasem jednym z zasadniczych celów trwającej właśnie w Unii Europejskiej reformy ochrony danych osobowych jest uregulowanie decyzji opartych na profilowaniu. Kluczowym postulatem jest przyznanie osobie, której taka decyzja dotyczy, prawa do uzyskania ˝ludzkiej interwencji˝, jeśli nie zgadza się ona z rozstrzygnięciem. Niestety, przepisy dotyczące profilowania osób bezrobotnych takiego uprawnienia nie przewidują.
Innym problemem związanym z przepisami dotyczącymi profilowania pomocy jest otwarty katalog danych, które składają się na profil. Unormowania zawarte w Konstytucji RP wskazują, że przetwarzanie danych osobowych wymaga precyzyjnych przepisów rangi ustawowej, które określą m.in. zamknięty katalog przetwarzanych danych. Żaden z ww. aktów prawnych nie daje też osobom profilowanym prawa do zapoznania się z logiką stojącą za procesem profilowania, czyli dowiedzenia się, w jaki sposób określone informacje będą wpływały na ustalenie konkretnego profilu pomocy. Z punktu widzenia osoby bezrobotnej, w takim stanie rzeczy, proces profilowania nie ma przejrzystego charakteru.
Powyższe zastrzeżenia potęguje fakt, że podstawą dla ustalania profilu jest uzyskanie zgody od obywatela. Zgodnie z przyjętą w doktrynie prawa definicją, zgoda taka powinna być poinformowana i wyrażona w swobodny sposób. W momencie gdy mechanizm profilowania nie jest transparentny, trudno uznać, że pierwszy z tych warunków jest spełniony. Co więcej relacja między obywatelem a władzą publiczną z założenia obarczona jest nierównością. Zgody wyrażonej w takiej sytuacji nie można więc uznać za dobrowolną, zwłaszcza jeżeli jej brak zagrożony jest sankcją w postaci pozbawienia statusu bezrobotnego. W przypadku gdy od statusu bezrobotnego uzależniona jest możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego czy zasiłku, nie sposób uznać, że zgoda jest wyrażona w sposób swobodny.
Przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej podkreślają również, że nie wszędzie urzędy pracy oferują obecnie wszystkie instrumenty pomocy dla osób bezrobotnych. Dotyczy to przede wszystkim tych form, które są oferowane dla osób, którym przydzielono III profil pomocy. Istnieją więc uzasadnione obawy, że osoby takie, często z poważnymi problemami i wykluczone społecznie, zostaną pozbawione jakiejkolwiek pomocy ze strony urzędu pracy. W momencie gdy ustalenie profilu uwarunkowane jest również przez takie czynniki jak płeć, niepełnosprawność, wykształcenie czy miejsce zamieszkania, mogą powstać wątpliwości czy praktyka profilowania bezrobotnych nie łamie zasady równości, wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
W związku z przedstawionymi powyżej problemami zwracam się do Pana Ministra z uprzejmą prośbą o odpowiedź na poniższe pytania:
1. Czy może Pan wskazać precyzyjny katalog danych wykorzystywanych przy ustaleniu profilu pomocy dla bezrobotnego?
2. Czy może Pan wskazać, w jaki sposób konkretne informacje wpływają na ustalenie profilu pomocy dla bezrobotnego, tzn. jaka jest waga określonej informacji przy ustalaniu profilu? Czy takie dane jak płeć, wiek czy niepełnosprawność mogą okazać się decydujące przy ustaleniu profilu pomocy?
3. W jaki sposób osoba bezrobotna może wnioskować o zmianę ustalonego profilu pomocy? Czy w przypadku, gdy w momencie wywiadu z bezrobotnym zostanie popełniona pomyłka (w konsekwencji ustalony profil będzie błędny), osoba bezrobotna będzie mogła wnioskować o jej poprawienie? Jeżeli tak, na jakiej podstawie prawnej?
4. Czy ministerstwo bierze pod uwagę trwające w Unii Europejskiej prace nad reformą ochrony danych osobowych i zamierza zmienić przepisy dotyczące profilowania, tak by zwierały one uprawienie osoby bezrobotnej do uzyskania ˝ludzkiej interwencji˝, jeśli nie zgadza się ona z ustalonym profilem pomocy?
5. Czy zamierza Pan, biorąc pod uwagę ww. zastrzeżenia dotyczące zgody na ustalenie profilu bezrobotnego, wprowadzić zmiany w zakresie podstawy prawnej do ustalenia profilu pomocy dla osoby bezrobotnej?
6. Czy gromadzone są informacje dotyczące skali udzielnej pomocy dla osób bezrobotnych, którym przydzielono profil III? Czy każdy powiatowy urząd pracy w Polsce posiada obecnie zasoby finansowe i osobowe, które umożliwiają mu udzielanie każdej z wymienionych w art. 33 ust. 2c pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instrumentach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 674) form pomocy? Jeżeli nie, proszę podać, ile powiatowych urzędów pracy nie jest obecnie w stanie udzielać wszystkich form pomocy.
7. Czy istnieją informacje o ewentualnych formalnie złożonych skargach ze strony osób bezrobotnych dotyczących ustalania profilu pomocy? Jeżeli tak, proszę o wskazanie liczby tych skarg oraz ich przedmiotu.
Z poważaniem
Poseł Anna Grodzka
Warszawa, dnia 27 sierpnia 2014 r.