Panie Marszałku! W związku z pismem Pana Marszałka, nr SPS-023-23155/13, przy którym przesłana została interpelacja posła na Sejm RP pana Krzysztofa Popiołka w sprawie nieprawidłowości podczas realizacji scaleń gruntów we wsiach Padew Narodowa oraz Domacyny położonych w pow. mieleckim, woj. podkarpackim, pozwalam sobie przedstawić następujące wyjaśnienia na kolejno postawione pytania.
Ad 1. Czy ze strony ministra rolnictwa i rozwoju wsi sprawowany jest jakikolwiek nadzór nad procesami scaleniowymi, jeśli tak, to w jaki sposób jest on prowadzony?
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437) zakresem działu rozwój wsi objęte są m.in. sprawy scaleń i wymian gruntów, którego kierowanie zostało powierzone ministrowi rolnictwa i rozwoju wsi.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przy współudziale Stowarzyszenia Geodetów Polskich, corocznie organizuje ogólnopolski konkurs jakości prac scaleniowych, którego celem jest wyłonienie najlepszych projektów scaleń gruntów, w szczególności pod względem gospodarczym, technicznym i organizacyjnym oraz promowanie dobrych praktyk i wymiana doświadczeń zdobytych przy realizacji scaleń gruntów finansowanych ze środków wspólnotowych, a przyznawane nagrody zachęcają wykonawców takich projektów do realizacji ich zgodnie zarówno z obowiązującymi przepisami prawa, jak również z należytą starannością, przez co projekty te spotykają się z większą akceptacją społeczną.
Właściwe postępowanie scaleniowe oraz zagospodarowanie poscaleniowe zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749, z późn. zm.) przeprowadza i wykonuje starosta jako zadanie z zakresu administracji rządowej finansowane ze środków budżetu państwa. W dniu 16 października 2013 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2013 r. poz. 1157), zgodnie z którą wojewoda stał się organem wyższego stopnia, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267) w stosunku do starosty. Oznacza to tym samym, że dla postępowań, ale wszczętych już po tej dacie, wojewoda jest właściwym organem w sprawach kontroli postępowań scaleniowych lub wymiennych, a minister rolnictwa i rozwoju wsi stał się właściwy w sprawach kontroli tych postępowań w trybach nadzwyczajnych.
W stanie prawnym sprzed 16 października 2013 r. minister rolnictwa i rozwoju wsi pozbawiony był uprawnień nadzorczych w stosunku do ostatecznych decyzji organów administracji publicznej właściwych w sprawach scaleń gruntów.
Ad 2. Jaki jest sens wydawania publicznych pieniędzy na tak prowadzone procesy scaleniowe jak opisane wyżej?
Celem scalenia gruntów jest tworzenie korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. W dziewięćdziesięcioletniej historii scaleń gruntów (prowadzonych od 1923 r.) nie były kwestionowane opisane powyżej cele, jakie stawia się scaleniom gruntów.
Prowadzone obecnie postępowania scaleniowe wszczynane są na wniosek większości właścicieli gospodarstw rolnych, położonych na projektowanym obszarze scalenia, lub na wniosek właścicieli gruntów, których łączny obszar przekracza połowę powierzchni projektowanego obszaru scalenia, czyli samych zainteresowanych. Oznacza to tym samym, że o celowości przeprowadzenia postępowania scaleniowego decydują sami zainteresowani.
Scalenie gruntów stanowi zatem zbiorowy zabieg geodezyjno-urządzeniowy podejmowany w interesie większości jego uczestników, przy jednoczesnym uwzględnieniu, w miarę możliwości, interesów i życzeń wszystkich uczestników scalenia. Zgłaszane w trakcie scalenia gruntów zastrzeżenia do projektu scalenia, odwołania od decyzji organu pierwszej instancji czy wreszcie skargi do sądów administracyjnych przez indywidualnych uczestników scalenia gruntów nie podważają jego legalności, o ile została zachowana podstawowa zasada wydzielenia gruntów zamiennych, tj. zasada ekwiwalentności.
Ad 3. Czy minister rolnictwa wprowadzi skuteczny system zapobiegający przed procederami uwłaszczenia się wpływowych grup osób, jakie w każdej gminie, wsi istnieją, aby one nie zawłaszczały w sposób przestępczy wartościowych gruntów będących od pokoleń własnością rodzin poprzez wykorzystanie instytucji scalania gruntów?
Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749, z późn. zm.) w wyniku postępowania scaleniowego każdy uczestnik scalenia otrzymuje grunty o równej wartości szacunkowej w zamian za grunty posiadane przed scaleniem. Grunty zamienne wydzielane są w taki sposób, aby został osiągnięty cel scalenia, tj. aby nastąpiła poprawa rozłogu gruntów poszczególnych gospodarstw, a więc rozmieszczenia gruntów gospodarstw w stosunku do siedliska, a w szczególnych przypadkach - niepogorszenie takiego rozłogu. Interesy poszczególnych uczestników scalenia zabezpiecza procedura składania przez nich zastrzeżeń do projektu scalenia, odwołań od decyzji organu pierwszej instancji oraz skarg do sądów administracyjnych.
Ponadto demokratycznie wybierana spośród uczestników takiego postępowania rada uczestników scalenia, która pełni m.in. funkcje społecznego organu doradczego przy opracowaniu projektu scalenia, pozytywnie wpływa na reprezentowanie interesu poszczególnych uczestników scalenia, gdyż podlega silnej kontroli społecznej, a w przypadku wystąpienia nieprawidłowości dostrzeżonych przez rolników może być przez nich także odwołana.
Ad 4. Czy prowadzona jest ewidencja geodetów, którzy świadomie uczestniczą w przestępczych procederach scaleniowych, aby w ten sposób mogli być eliminowani z wykonywania tego rodzaju prac?
Prace scaleniowo-wymienne koordynuje i wykonuje samorząd województwa przy pomocy jednostek organizacyjnych przekazanych mu na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872, z późn. zm.) lub jednostek utworzonych przez ten samorząd do realizacji tych zadań, czyli wojewódzkich biur geodezji i terenów rolnych. Oznacza to, że samorząd województwa nadzoruje prace tych jednostek.
Zgodnie z wytycznymi ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie wykonawstwa tego typu prac należy je powierzać specjalistom o najwyższych kwalifikacjach zawodowych posiadających specjalne predyspozycje do pracy w środowisku wiejskim.
Sam projekt scalenia opracowuje upoważniony przez starostę geodeta projektant scalenia oraz szacuje grunty objęte scaleniem, przy udziale powołanej przez ten organ komisji pełniącej funkcje doradcze. Geodeta projektant stoi zwykle na czele większego zespołu geodetów realizujących taki projekt.
Geodeta ten zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287, z późn. zm.) winien posiadać uprawnienia zawodowe z zakresu geodezyjnego urządzania terenów rolnych i leśnych nadawane przez głównego geodetę kraju i być wpisany do centralnego rejestru osób posiadających uprawnienia zawodowe. Osoby posiadające uprawnienia zawodowe są obowiązane wykonywać swoje zadania z należytą starannością, zgodnie z zasadami współczesnej wiedzy technicznej i obowiązującymi przepisami prawa, a w przypadku naruszenia niezachowania tych zasad bądź złamania prawa główny geodeta kraju może:
- udzielić upomnienia;
- udzielić nagany z wpisem do centralnego rejestru osób posiadających uprawnienia zawodowe;
- zawiesić wykonywanie uprawnień zawodowych na okres od 6 miesięcy do roku;
- zawiesić wykonywanie uprawnień zawodowych do czasu ponownego przeprowadzenia postępowania kwalifikacyjnego z wynikiem pozytywnym;
- odebrać uprawnienia zawodowe, dopuszczając możliwość ubiegania się o ponowne ich uzyskanie po upływie 3 lat od dnia ich odebrania.
Z informacji uzyskanych dotychczas od głównego geodety kraju wynika, że w stosunku do geodetów projektantów z woj. podkarpackiego nie toczą się postępowania opisane powyżej.
Ad 5. Czy w takich przypadkach, jak opisałem wyżej, jest blokowana wypłata wynagrodzenia dla przeprowadzających scalenie gruntów, w tym środków pomocowych z UE?
W przypadku realizacji projektów z zakresu scalenia gruntów finansowanych ze środków wspólnotowych zarówno w poprzedniej, jak i obecnej perspektywie finansowej beneficjentem pomocy jest starosta reprezentujący uczestników scalenia. Koszty realizacji operacji obejmują zarówno koszty opracowania projektu scalenia, tj. dokumentacji geodezyjno-prawnej, jak również koszty zagospodarowania poscaleniowego związanego z organizacją rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
Samorząd województwa jest instytucją, do której zostały delegowane zadania związane z wdrażaniem m.in. działań związanych z realizacją scaleń gruntów. Tak więc to samorząd województwa jest odpowiedzialny zarówno za przyznanie pomocy staroście w drodze decyzji, wypłatę tej pomocy, jak również w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości za odmowę wypłaty pomocy czy też określenie, iż pomoc ta podlega zwrotowi w całości lub części.
Oznacza to tym samym, że to samorząd województwa może rozstrzygać o ewentualnych nieprawidłowościach przy wydatkowaniu środków pomocowych.
Ad 6. W sytuacji gdy sąd administracyjny podtrzyma decyzję uchylającą samorządowego kolegium odwoławczego, kto poniesie koszty naprawienia wyrządzonych szkód i czy geodeci wykonujący proces scalenia zwrócą otrzymane wynagrodzenie?
Postępowanie scaleniowe jak każde postępowanie administracyjne toczy się przed organami pierwszej i drugiej instancji oraz podlega kontroli przez sądy administracyjne.
Postępowanie scaleniowe w miejscowości Padew Narodowa toczyło się pod rządami ustawy o scalaniu i wymianie gruntów w stanie prawnym sprzed 16 października 2013 r., tj. przed wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2013 r. poz. 1157), a zatem organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do starosty mieleckiego było Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Tarnobrzegu, a zatem to ono rozpatrywało odwołania niektórych uczestników od decyzji tego starosty zatwierdzającej projekt scalenia gruntów.
W przypadku uchylenia decyzji w sprawie zatwierdzenia projektu scalenia gruntów przez samorządowe kolegium odwoławcze i ewentualnie utrzymania takiego rozstrzygnięcia prawomocnym orzeczeniem sądu administracyjnego starosta mielecki winien zastosować się do wskazań samorządowego kolegium odwoławczego i przeprowadzić ponownie postępowanie administracyjne w niezbędnym zakresie zmierzające do usunięcia wskazanych uchybień.
W takiej fazie postępowania administracyjnego trudno jednak orzekać już o wielkości dodatkowych kosztów oraz wskazywać osoby odpowiedzialne za ewentualne uchybienia, gdyż nie wszystkie czynności i prace związane ze scaleniem gruntów we wsiach Padew Narodowa oraz Domacyny zostały zakończone.
Sekretarz stanu
Kazimierz Plocke
Warszawa, dnia 27 stycznia 2014 r.