Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pana Waldemara Franciszka Andzela, posła na Sejm RP, w sprawie wzrostu przestępczości seksualnej w polskich szkołach (SPS-023-14955/13), uprzejmie informuję.

   Ogólnie dostępne dane Komendy Głównej Policji z 31.01.2013 r. wskazują, że w porównaniu do 2011 r. mamy do czynienia z pozytywną tendencją spadku poziomu demoralizacji i przestępczości w szkołach i placówkach. Zanotowano 11-procentowy spadek przestępstw na terenie szkół podstawowych, gimnazjów, szkół średnich i zawodowych oraz w takich placówkach, jak internat i bursa szkolna, w tym 17-procentowy spadek przestępstw stwierdzonych z udziałem nieletnich. Także według danych Komendy Głównej Policji wśród przestępstw popełnionych na terenie szkół podstawowych i w gimnazjach zarówno przez nieletnich, jak i dorosłych sprawców w 2012 r. odnotowano 74 przypadki zdarzeń ujętych w jedną kategorię statystyczną: zgwałceń lub innych czynności seksualnych (w tej liczbie konsekwencje za 58 tzw. innych czynności seksualnych poniesie jeden nieletni, który popełnił je w jednym gimnazjum). W 2011 r. doszło do 14 tego typu incydentów, w 2010 r. do 20; w 2009 r. - 26, w 2008 r. - 9, w 2007 r. - 19; w 2006 r. - 20; w 2005 r. - 19; w 2004 r. - 16. Po 2004 r. zmienił się system rejestracji statystycznej miejsc popełnienia przestępstwa, dlatego dane z poprzednich lat dotyczą kategorii: szkoła bez uszczegółowienia jej typu. Wynika z nich, że liczba gwałtów lub innych czynności seksualnych popełnianych na terenie szkoły (popełnionych zarówno przez nieletnich, jak i przez dorosłych sprawców) jest podobna i nie uległa nagłemu zwiększeniu.

   Należy jednak zauważyć, że statystyki policyjne nie zawierają szczegółowych informacji o sprawcach, odnoszą się zatem zarówno do nieletnich, jak i do dorosłych. Dane te nie dostarczają również informacji, czy osoba popełniająca czyn przestępczy była uczniem danej szkoły, czy też osobą z zewnątrz, względnie czy czyn miał miejsce w trakcie zajęć szkolnych, czy poza godzinami funkcjonowania szkoły.

   Z systemu informacji oświatowej wynika, że dane w kategoriach: pobicie, umyślne uderzenie oraz nieumyślne uderzenie, które były gromadzone w latach 2005-2011, jednoznacznie wskazują na obniżenie o 63% wskaźnika w tych kategoriach. Natomiast łączna liczba wypadków spowodowanych przez nieumyślne uderzenie w 2011 r. spadła o 49% w stosunku do roku 2005.

   Zgodnie z wynikami badań zespołu badawczego Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego ujętych w raporcie pt.: ˝Przemoc w szkole˝ (raport z badań, lipiec 2011 r.) w opinii uczniów nastąpiła poprawa atmosfery w szkole. 86% przebadanych uczniów uważa, że w szkole jest bezpiecznie; tę opinię podziela 98% nauczycieli. Ponadto 81% młodych respondentów uważa, że w ich szkole panuje miła i swobodna atmosfera (97% nauczycieli podziela tę opinię), a 78% uczniów chętnie chodzi do szkoły (89% nauczycieli podziela te opinie). Międzynarodowe badania PIRLS i TIMSS z 2011 r. ujawniają, że polscy uczniowie czują się w szkole bezpiecznie. Polska zajmuje 7.-9. miejsce (razem z Chorwacją i Finlandią) wśród 50 krajów.

   Badania porównawcze CBOS z lat: 1998, 2003, 2008, 2010 wskazują również na: zmniejszanie się skali przemocy w szkole jako proces ciągły, zmniejszenie się liczby przypadków drastycznej przemocy w szkole oraz zmniejszenie się liczby wymuszeń pieniędzy i kradzieży.

   Ogólnie dostępne dane Komendy Głównej Policji wskazują w niektórych obszarach na wzrost przestępczości w szkołach i placówkach, jednak te dane uwzględniają również czyny popełnione przez nieletnich i dorosłych poza godzinami funkcjonowania szkoły, na jej terenie (np. boisku szkolnym w dni wolne od nauki). Szkoły we współpracy z Policją, strażą miejską i służbami sanitarno-epidemiologicznymi przeprowadzają wiele działań profilaktycznych skierowanych do uczniów, również do rodziców i nauczycieli.

   Dzięki m.in. tym działaniom zmniejsza się tolerancja dla przestępstw popełnianych na terenie szkół. Coraz więcej takich czynów zgłaszanych jest obecnie organom ścigania.

   Należy podkreślić, że resort edukacji w zakresie eliminowania agresji i przemocy w szkołach i placówkach oświatowych podejmuje działania systemowe i długofalowe. Tworzy podstawy prawne, które umożliwiają podejmowanie skutecznych działań wychowawczych i profilaktycznych przez szkoły i placówki systemu oświaty, podejmuje także działania wspierające w zakresie przeciwdziałania agresji i przemocy skierowane do dyrektorów szkół/placówek, nauczycieli, liderów młodzieżowych i organizacji społecznych, a także współpracuje w tym zakresie z innymi resortami.

   Podstawa programowa określona w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), które zostało zastąpione rozporządzeniem z 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977), przywiązuje dużą wagę do kształtowania właściwych postaw uczniów, m.in. postaw okazywania szacunku innym ludziom, postawy szacunku wobec siebie, wnoszenia pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny, odpowiedzialności za własne zachowanie i decyzje.

   Zagadnienia dotyczące znaczenia rodziny, pełnienia określonych ról w rodzinie, wzajemnego szacunku i miłości, życia w zgodzie ze sobą i innymi, jak i prawa do godności oraz sposobów przeciwdziałania przemocy w rodzinie zostały uwzględnione na wszystkich etapach edukacyjnych odpowiednio do wieku, wrażliwości, doświadczeń i możliwości poznawczych uczniów.

   Celem wychowania przedszkolnego jest m.in. budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe, oraz rozwijanie umiejętności społecznych, które są niezbędne w poprawnych relacjach z rówieśnikami i dorosłymi.

   W edukacji wczesnoszkolnej nacisk został położony na takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą, aby odróżniało dobro od zła i było świadome przynależności społecznej. Zadaniem szkoły jest zapewnienie poszanowania godności dziecka, rozwijanie jego samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, jak również sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym. Zwłaszcza obszary edukacyjne, takie jak: edukacja polonistyczna, edukacja społeczna, wychowanie fizyczne, etyka, określają wymagania szczegółowe w zakresie budowania prawidłowych relacji międzyludzkich.

   Na II etapie edukacyjnym zagadnienia dotyczące domu, rodziny, życia rodzinnego, znaczenia rodziny w życiu oraz przykładów praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny, ukazywania wartości rodziny w życiu osobistym człowieka oraz pomoc w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji oraz rozpoznawanie obowiązków wobec rodziny ujęte zostały w podstawie programowej języka polskiego, języka obcego nowożytnego, historii i społeczeństwa, przyrody, wychowania do życia w rodzinie, etyki.

   Na III i IV etapie edukacyjnym podstawa programowa uwzględnia treści dotyczące rodziny w szerokim i wieloaspektowym zakresie. Kwestie rodziny, miłości, postaw obyczajowych, uniwersalnych wartości humanistycznych są zawarte w podstawie programowej języka polskiego, tematykę związaną z życiem rodzinnym uwzględnia podstawa programowa języka obcego nowożytnego, normy współżycia, aspekty codziennych problemów życiowych i sposoby ich rozwiązywania, prawa człowieka - przypadki ich naruszania i sposoby ochrony - zostały ujęte w podstawie programowej wiedzy o społeczeństwie. Przedmiotową problematykę zawiera ponadto podstawa programowa etyki, przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo oraz wychowania do życia w rodzinie.

   W ramach zajęć etyki przewiduje się przygotowanie uczniów do podejmowania odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne, do stosowania zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym. Wskazuje się również znaczenie człowieka jako osoby, jego natury i godności, a także zwraca uwagę na samokontrolę i pracę nad sobą, w tym przyjmowanie odpowiedzialności za słowa i czyny.

   W podstawie programowej przedmiotu uzupełniającego: historia i społeczeństwo uwzględniono wątek tematyczny kobieta i mężczyzna, rodzina, w którym znalazły się tematy poświęcone obrazom miłości, rolom kobiety i mężczyzny oraz modelowi rodziny, miejscu dziecka w życiu społecznym, przemianom życia społecznego sprzyjającym emancypacji kobiet, zmianom modelu rodziny w XX w.

   W treściach podstawy programowej zawarte są zarówno zagadnienia dotyczące medycznych aspektów seksualności, jak i dotyczące szeroko rozumianej profilaktyki zdrowotnej. Treści nauczania zawarte w podstawie programowej przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie ujmują edukację seksualną w szerokim rozumieniu, przekazując - oprócz wiedzy o zagadnieniach opisanych wyżej - dodatkową wiedzę o kulturowych uwarunkowaniach związanych z płcią biologiczną, prawa związanego z płciowością, szczególnie w aspekcie podejmowanych ról społecznych, a także funkcjonowania stereotypów społecznych i relacji miedzy ludźmi w aspekcie ich płci i orientacji seksualnej.

   Przedmiot wychowanie do życia w rodzinie w szczególny sposób wpisuje się w realizację zadań wychowawczych szkoły. Odmienna od innych przedmiotów formuła wychowania do życia w rodzinie (dobrowolność udziału uczniów w zajęciach, część zajęć realizowanych odrębnie dla dziewcząt i chłopców, brak ocen) może być jego atutem w towarzyszeniu uczniowi w czasie drogi od dzieciństwa do dorosłości. Szczególnie ważnym aspektem jest brak ocen, który daje uczniom możliwość poznawania ważnych zagadnień w bezpiecznej przestrzeni kontaktu z wiedzą i doświadczeniem nauczyciela.

   Nauczyciele prowadzący w poszczególnych typach szkół zajęcia z zakresu wychowania do życia w rodzinie zobowiązani są do przekazywania pełnej i rzetelnej wiedzy, dostosowując ją do poziomu rozwoju ucznia. Integrują w ten sposób działania szkoły i rodziców.

   Realizacja treści programowych przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie stanowi spójną całość z pozostałymi działaniami wychowawczymi i profilaktycznymi prowadzonymi przez szkoły, w szczególności dotyczącymi wspierania wychowawczej roli rodziny, kształtowania postaw prorodzinnych, prozdrowotnych i prospołecznych.

   Sposób realizacji przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z późn. zm.), znowelizowane 17 lutego 2012 r.

   Ponadto należy zaznaczyć, że każda szkoła posiada własny program wychowawczy i program profilaktyki. Takie rozwiązanie systemowe pozwala na dostosowanie działań podejmowanych przez całą społeczność szkolną do potrzeb i wymagań konkretnej szkoły.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, że statut szkoły jest instrumentem służącym kształtowaniu m.in. środowiska wychowawczego szkoły, relacji pomiędzy uczniami oraz uczniami i nauczycielami, określa on prawa i obowiązki uczniów.

   Zgodnie z nim szkoła ma obowiązek określić w czytelny sposób kryteria dopuszczalnych zachowań oraz sankcje za naganne zachowania uczniów oraz określić przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów lub przeniesiony do innej szkoły. Ponadto szkoła powinna opracować procedury wewnętrzne w sytuacjach kryzysowych (kradzież, gwałty, pobicie, przemoc, cyberprzemoc, używanie narkotyków, alkoholu, palenie tytoniu). Należy zauważyć także, że szkoła ma obowiązek okresowego diagnozowania problemów, podejmowania działań profilaktycznych i korekcyjnych adekwatnych do występujących na jej terenie sytuacji trudnych, w tym związanych z problemem przemocy. Działania te umożliwiają realną ocenę potrzeb i stanowią szansę na zredukowanie wielu czynników ryzyka, wyzwalających negatywne zachowania uczniów zarówno w środowisku szkolnym, jak i pozaszkolnym.

   Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE), placówka podległa ministrowi edukacji narodowej, przygotował szeroką ofertę szkoleń dla nauczycieli i rodziców z zakresu wychowania i profilaktyki. Materiały informacyjne i edukacyjne dla nauczycieli i rodziców dostępne są na stronie internetowej ORE: www.ore.edu.pl w zakładce: Wychowanie i profilaktyka/Materiały, m.in.: ˝Szkoła dla rodziców i wychowawców˝ - program podnoszący kompetencje wychowawcze rodziców i nauczycieli z zakresu funkcjonowania psychospołecznego dziecka, w tym budowania prawidłowych relacji; ˝Jak sobie radzić z prowokacyjnymi zachowaniami uczniów? Metoda konstruktywnej konfrontacji˝ - program, którego celem jest wzbogacanie kompetencji wychowawczych rodziców i nauczycieli; ˝Odpowiedzialność prawna pracowników szkoły za zapewnianie bezpieczeństwa uczniów˝ - publikacja internetowa, ˝Odpowiedzialność za zapewnianie bezpieczeństwa uczniów w kontekście sytuacji kryzysowych˝ - publikacja internetowa.

   Jednocześnie informuję, że w roku szkolnym 2012/2013 szczególnie podkreślana jest rola, jaką w działaniach szkoły pełni wychowanie i zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa. Dbałość o bezpieczeństwo i wychowanie jest rozumiana szeroko, m.in. jako dbanie o sprzyjające rozwojowi i bezpieczne dla uczniów otoczenie, ochrona przed przemocą fizyczną, psychiczną i używkami, budowanie poczucia bezpieczeństwa poprzez kształtowanie postaw społecznych, uczenie współpracy i odpowiedzialności za siebie i innych oraz promowanie wolontariatu.

   W bieżącym roku szkolnym - ogłoszonym przez minister edukacji narodowej Rokiem Bezpiecznej Szkoły - utworzono Koalicję na rzecz bezpiecznej szkoły, w skład której weszło 16 organizacji pozarządowych, działających na rzecz szeroko rozumianego bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Sygnatariusze listu intencyjnego zobowiązali się m.in. do podejmowania działań skierowanych na wzmacnianie bezpieczeństwa uczniów oraz współpracę przy planowanych w przyszłości projektach realizowanych w Roku Bezpiecznej Szkoły, w tym z zakresu przeciwdziałania przemocy i agresji. Działania na rzecz bezpieczeństwa uczniów wspierają także inne resorty, m.in.: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Sportu i Turystyki, a także główny inspektor pracy i główny inspektor sanitarny. Na stronie internetowej: www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl zostały zamieszczone materiały dla dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców, organów prowadzących, we wszystkich obszarach w zakresie bezpiecznego otoczenia ucznia i bezpiecznego zachowania ucznia, w których Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera szkoły i placówki. Każdy z obszarów zawiera informacje o partnerach i działaniach skierowanych do szkół. W ten sposób powstała swoista mapa obszarów bezpieczeństwa w szkole, której zawartość ma się rozwijać wraz z potrzebami uczniów, nauczycieli i rodziców.

   W ramach priorytetu: Rok Bezpiecznej Szkoły kuratorzy oświaty w ramach nadzoru są zobowiązani kontrolować i monitorować działania na rzecz bezpieczeństwa.

   W sprawie programu ˝Zero tolerancji dla przemocy w szkole˝ uprzejmie informuję, że nie przyniósł on oczekiwanych efektów, ponieważ akcentował on podejście restrykcyjnie i koncentrował się bardziej na usuwaniu objawów niż przyczyn problemów w szkołach.

   W związku z tym konieczne było zastąpienie programu ˝Zero tolerancji dla przemocy w szkole˝ działaniami, które stanowią priorytet Ministerstwa Edukacji Narodowej wobec problemów współczesnej szkoły, zawartymi w rządowym programie ˝Bezpieczna i przyjazna szkoła˝ realizowanym w latach 2008-2013.

   Program ˝Bezpieczna i przyjazna szkoła˝ ukierunkowany jest na budowanie szkoły wspierającej uczniów i jednocześnie wymagającej. Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczycieli i rodziców, a także kształtowanie umiejętności społecznych i emocjonalnych uczniów oraz budowanie przyjaznego klimatu w szkole to podstawowe obszary wzmocnione w programie ˝Bezpieczna i przyjazna szkoła˝.

   Ponadto należy zaznaczyć, że znaczącym wydarzeniem w zakresie przeciwdziałania przestępczości było zawarcie 13 lutego 2013 r. porozumienia o realizacji i promowaniu programu edukacji prawnej w szkołach ponadgimnazjalnych pomiędzy sześcioma partnerami: ministrem edukacji narodowej, ministrem sprawiedliwości; prezesem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu; prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych; prezesem Krajowej Rady Notarialnej oraz prezesem Stowarzyszenia Sędziów Themis. Program edukacji prawnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych będzie realizowany w drugim semestrze 2012/2013 r. oraz w roku szkolnym 2013/2014. Ministerstwo Edukacji Narodowej jest odpowiedzialne za promowanie programu edukacji prawnej wśród szkół ponadgimnazjalnych, udzielanie pomocy w kontaktach partnerów ze szkołami oraz przygotowanie we współpracy z partnerami banku tematów lekcji.

   Uzgodniony przez sygnatariuszy program może wpłynąć na poprawę jakości edukacji prawnej poprzez udział ekspertów-praktyków stosujących prawo na co dzień. W ocenie Ministerstwa Edukacji Narodowej świadomość prawna dzieci i młodzieży w znaczący sposób wpłynie na zmniejszenie liczby czynów karalnych popełnianych przez nieletnich.

   Z wyrazami szacunku

   Sekretarz stanu

   Tadeusz Sławecki

   Warszawa, dnia 14 marca 2013 r.