Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Barbary Bartuś w sprawie planów likwidacji niektórych sądów rejonowych, przesłaną przy piśmie z dnia 18 stycznia 2012 r. nr SPS-023-928/12, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
W ramach prowadzonych w Ministerstwie Sprawiedliwości prac nad reformą struktury organizacyjnej sądów powszechnych powstał projekt rozporządzenia, który przewiduje zniesienie jednostek sądowych szczebla rejonowego o niewielkiej obsadzie sędziowskiej. Likwidacja sądów rejonowych uwzględnionych w przedmiotowym projekcie w praktyce polegałaby jednak na przekształceniu wydziałów (cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy oraz ksiąg wieczystych) istniejących dotychczas w strukturze przewidzianych do zniesienia jednostek w wydziały zamiejscowe innego, sąsiedniego sądu rejonowego. W rezultacie stworzony zostałby model organizacyjny sądownictwa powszechnego, w obrębie którego funkcjonowałyby jednostki sądowe szczebla rejonowego optymalnej wielkości. Nie od dziś wiadomo bowiem, że dzięki odpowiedniemu rozlokowaniu i zorganizowaniu sieci sądów oraz racjonalnemu wykorzystaniu kadry orzeczniczej można pozytywnie wpływać na jakość działania jednostek sądowych w wymiarze dotyczącym działalności orzeczniczej i w wymiarze funkcjonalnym.
Ministerstwo Sprawiedliwości, poszukując optymalnego modelu organizacji sądownictwa powszechnego, za wartość nadrzędną uznaje poszanowanie konstytucyjnych praw obywateli, w tym prawa do sądu. Zasadnicze znaczenie ma zatem fakt, iż przedmiotowa zmiana organizacyjna nie spowoduje negatywnych skutków społecznych, natomiast oddziałując w sferze administracyjno-zarządczej, może w znaczący sposób usprawnić działanie wymiaru sprawiedliwości.
W wyniku przejęcia przez sąsiednie sądy rejonowe nadzoru nad wydziałami znoszonych jednostek sądowych piony orzecznicze będą w stanie osiągnąć odpowiedni poziom etatyzacji, co z kolei umożliwi lepsze i bardziej wydajne wykorzystanie zarówno kadry sędziowskiej, jak i referendarzy sądowych oraz asystentów sędziów. Należy zauważyć, że w małych jednostkach sądowych nieobecność jednego lub dwóch sędziów w wydziale powoduje poważne problemy z opanowaniem wpływu i bardzo często skutkuje szybkim narastaniem zaległości. Jednocześnie z uwagi na niewielką obsadę orzeczniczą wydziałów małych sądów rejonowych możliwość przesunięcia sędziów między wydziałami jest niewielka. Ponadto, w efekcie proponowanej reorganizacji, nastąpiłoby wyrównanie obciążenia pracą sędziów, gdyż sędziowie mogliby orzekać, w zależności od potrzeb, w wydziale zamiejscowym lub też w wydziale jednostki macierzystej.
W dalszej perspektywie czasowej na skutek wydajniejszego wykorzystania kadry orzeczniczej w sądach objętych reformą możliwe będzie przenoszenie uwolnionych etatów sędziowskich do innych sądów, w których obciążenie pracą jest znacznie większe i występują zaległości strukturalne w rozpoznawaniu spraw.
W związku z powyższym, w wyniku wprowadzenia reformy zaproponowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości, można spodziewać się przyspieszenia rozpoznawania spraw w sądach niż wydłużenia czasu trwania postępowań sądowych. Nie występują zatem aktualnie racjonalne przesłanki mogące uprawdopodabniać wątpliwości pani poseł co do ewentualnego paraliżu wymiaru sprawiedliwości w wyniku omawianej reorganizacji.
Budynki, w których mają siedzibę przewidziane do zniesienia sądy rejonowe, nadal będą wykorzystywane do realizacji zadań ciążących na wymiarze sprawiedliwości i będą stanowiły siedzibę wydziałów zamiejscowych sąsiedniego sądu rejonowego.
Z uznaniem należy odnieść się do troski pani poseł o sprawność załatwiania spraw wieczystoksięgowych po ewentualnym wdrożeniu założeń reformy. Jednakże mając na uwadze, że wydziały ksiąg wieczystych przewidzianych do likwidacji sądów rejonowych staną się wydziałami zamiejscowymi i będą zlokalizowane w tym samym miejscu jak dotychczas, można uznać, że nie ma realnego zagrożenia dla właściwego funkcjonowania wydziałów wieczystoksięgowych i odpowiednio innych wydziałów poddanych podobnemu przekształceniu.
Przedmiotowa reorganizacja nie powinna również powodować większych zmian w strukturze zatrudnienia. Pracownicy administracyjni zatrudnieni w wydziałach orzeczniczych sądów przewidzianych do zniesienia będą w dalszym ciągu wykonywali swe obowiązki w ramach wydziałów zamiejscowych. Natomiast urzędnicy agend administracyjnych likwidowanych sądów będą mogli znaleźć zatrudnienie, zależnie od potrzeb i lokalnych możliwości, w wydziałach orzeczniczych wymagających wzmocnienia, lub też ewentualnie w agendach administracyjnych jednostek macierzystych.
Uwzględniając założenia reformy organizacyjnej i jej ograniczony wpływ na realizację praw oraz obowiązków stron i uczestników postępowań sądowych, kryterium liczby ludności zamieszkującej na terenie właściwości sądów objętych reorganizacją, do którego odwołuje się pani poseł, można uznać co najwyżej za kryterium pomocnicze.
Projekt rozporządzenia ministra sprawiedliwości wymieniony na początku ma charakter wstępny i stanowi podłoże dla konsultacji prowadzonych z zainteresowanymi środowiskami, w tym właściwymi prezesami sądów apelacyjnych i sądów okręgowych oraz władzami samorządowymi. Wystąpienia wymienionych podmiotów są nadal przedmiotem analizy właściwych merytorycznie komórek organizacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości, tym samym nie zapadły ostateczne decyzje co do zakresu projektowanej reformy. Niemniej na terenie województwa małopolskiego rozważane jest zniesienie Sądów Rejonowych w: Bochni, Brzesku, Dąbrowie Tarnowskiej, Gorlicach, Limanowej, Miechowie, Muszynie, Suchej Beskidzkiej, Wieliczce, Zakopanem.
Pragnę jednocześnie podnieść, że nie można oprzeć na strukturze administracyjnej kraju planowanych zmian, gdyż liczba powiatów nie odpowiada liczbie sądów rejonowych, podobnie jak obszary właściwości miejscowej tych sądów nie zawsze są jednolite z terytorium poszczególnych powiatów. Sądy są niezależne od innych władz, a ich liczba powinna odpowiadać rozmiarowi zadań do nich należących.
Ze względu na brak ostatecznych decyzji co do przyszłości konkretnych sądów rejonowych nie jest obecnie możliwe przedstawienie szczegółowych danych dotyczących oszczędności, jakie może spowodować planowana reorganizacja. Należy jednak zdecydowanie podkreślić, że jakkolwiek omawiane zmiany organizacyjne skutkować będą ograniczeniem wydatków w związku z likwidacją stanowisk funkcyjnych w znoszonych sądach, to jednak poszukiwanie oszczędności w budżecie resortu sprawiedliwości nie stanowiło decydującej przesłanki dla podjęcia działań w zakresie zniesienia niewielkich sądów rejonowych.
W przypadku jakiejkolwiek modyfikacji dotychczasowego projektu rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie zniesienia niektórych sądów rejonowych, utworzenia zamiejscowych wydziałów w niektórych sądach rejonowych oraz zmiany rozporządzenia w sprawie sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości zostanie przygotowany nowy projekt rozporządzenia, który ponownie zostanie poddany konsultacjom.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Grzegorz Wałejko
Warszawa, dnia 14 lutego 2012 r.